Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1979, Qupperneq 10

Maður er nefndur Jacques-Yves
Cousteau, franskur að pjóðerni eins og
nafnið bendir til. Cousteau hefir um
langt árabil siglt um öll heimsins höf og
tekið myndir neöansjávar. Hann mun
fremstur allra á bessu sviði í heiminum.
Kvikmyndir hans hafa verið sýndar í
sjónvarpi hvarvetna um heim, einnig hér
í sjónvarpinu. En Cousteau hefir einnig
— bsBÖi einn og meö öðrum — ritað
fjölda bóka um feröir sínar.
Frásögn sú er hér fer á eftir, er
endursögn á einum kafla úr einni bóka
Cousteaus. Bókin nefnist „The whale —
Mighty Monarch of the Sea,“ og hinn
sérstaki kafli „The Baby Whale Who
Wanted to Live“ (eða hvalbarnið sem
vildi lifa).
Fyrst barf að hafa nokkurn formála:
Eins og kunnugt er greinast hvalir í
skíöis- og tannhvali. Tegundir skíöis-
hvala mun réttast að telja 12 pótt
stundum séu pœr taldar færri. Ein er sú
tegund sem íslendingum mun lítt
kunnug. Nefnist hún GRAHVALUR (gray
whale eða Eschrichitus glaucus). Heim-
kynni gráhvalsins eru í Kyrrahafinu.
Verður hans einkum vart við vestur-
strönd meginlands Noröur-Ameríku og
við strendur Kóreu. Á sumrum heldur
Hér fundu leiö-
angursmenn
hvalbarnið, sem
vó næstum tonn
og var pegar fariö
að Þorna ískyggi-
lega vegna sólar-
breiskjunnar.
Skúli Magnússon þýddi úr bókinni
„Hvalurinn,, eftir vísindamanninn
Jacques-Yves Cousteau
hann sig í Kyrrahafi norðanverðu (úthaf
Kamtsjatka og Alaska) í Beringshafi.
Gráhvalurinn er svartur (sjé síðar) á lit
Þrátt fyrir nafnið; hann vegur fullvaxinn
24 til 37 tonn og verður 35 til 45 fet á
lengd. Meðgöngutíminn stendur í 11 til
12 mán. Hann fæðir Því kálf aöeins
annaðhvort ár. Hrúðurkarlar og annar
slíkur gróður sezt mjög á skolta, haus
og bak. Með tímanum falla Þessir
aðskotahlutir brott. Eftir verða Ijós ör.
Þannig fær hvalurinn gráleitan blæ með
aldrínum. Er Þetta skýringin á nafngift-
inni.
Að einu leyti er gráhvalurinn einstak-
ur meðal hvala. Aðrir skíðishvalir leita út
á reginhaf til að kasta eða bera. Þessu
er öfugt farið með gráhvalínn. Ástæðan
er sú aö kálfur gráhvalsins fæðist
ósjálfbjarga; hann getur ekki af sjálfs-
dáðum haldið sér á floti enn síður að
hann sé syntur. Af skíðishvölum slær
hnúfubakurinn sér einn nokkuð að landi.
En hann gerir Það til að halda
„konserta" sem frægt er orðiö. Hnúfu-
bakur tímgast og elur kálfa sína á
reginhafi. En kálfur gráhvalsins myndi
drukkna. Móðirin kann viö Þessu ráð
nokkurt: hún kastar á grunnsævi, og
notar bægslín til að halda kálfunum á
réttum kili fyrsta mánuð'inn.
Skagi sá langur og mjór gengur frá
suðvestur horni Bandaríkjanna og suður
með Mexícó en Kaliforníu-skagi nefnist
(Baja California). Suðuroddinn rétt
heggur á hvarfbaug. Á sendinn
eyöimerkur-strönd Kaliforníu-skagans
verða lón mikil, löng mjó og grunn.
Þarna kastar gráhvalurinn og hvergi
annarsstaðar. Þarna dvelur gráhvalurinn
Þrjá mánuði ár hvert á veturna. Þarna
fær móöirin góð skilyrði og Þarna elur
hún kálfana upp. Þegar kálfurinn er
Þriggja mánaöa er hann ferðafær og pá
er haidið sem skjótast úr lónunum og
norður með ströndinni.
Umrædd bók Cousteaus hefst í
Indlandshafi í marz 1967 Þar sem hann
er á höttunum eftir búrhvölum. Seinna
heldur hann suöur fyrir Afríku, yfir
Atlantshafið og gegnum Panama-eiðið.
Gousteau veit sem er, aö lónin á strönd
Kaliforníu gefa einstakt tækifæri til
kvikmyndunar. Hvergi annarsstaöar
getur hann gert sér vonir um að geta
kvikmyndað ástarleiki skíðishvala,
fæðingu kálfsins eða hvernig hann er
mylktur. Einstakir möguieikar. Áttundi
kaflinn segir frá dvöl Cousteaus í
lónunum — heillandi kafli sem er efni í
aöra frásögn. Farkostur Cousteaus
nefnist CALYPSO, auk pess hefir hann
yfir flugvél, loftbelg og einhverskonar
svifhlíf á að ráöa til myndatökunnar.
Frásögn Cousteaus
Það er 24. febrúar árið 1968 (fyrir
réttum 11 árum). Hvalirnir hafa ruðzt burt
úr lónunum. Cousteau hefir oröið (mikið
stytt): „í allra síðasta sinn langar mig að
berja lónið sjónum, þetta lón þar sem ég
er orðinn svo heimakær og hagvanur,
þetta barnaheimili hvalkálfa, þetta ástar-
herbergi og grafreit. „Ungbarnadauöinn"
er hár hérna, og mér kemur til hugar að
kasta tolu á hvalnái þá er marka sendna
ströndina. Þann 28. febr. tilkynnir flug-
vélin að þeir hafi komið auga á strand-
aðan kálf skammt frá ósnum — hann
virðist með lífsmarki. Gráhvalurinn hlýðir
föstum og óhaggaólegum lögum: ef kálfur
sýnir þótt ekki sé nema minnstu merki
þess að hann sé ekki fullkomlega heil-
brigöur, er hann umsvifalaust yfirgefinn.
Miskunnarlaust? Má vera — en á feröinni
norðureftir myndi hann ef að líkum lætur
reynast ófær um að fylgja hópnum eftir.
Hann myndi skapa áhættu fyrir allan
hópinn og sennilega veröa sjálfur undir í
baráttunni um tilverurétt. Þetta er því
sennilega skynsamlegasta, fljótvirkasta
og kvalaminnsta aðferðin. Hafi kálfur
hinsvegar einu sinni farið með, er hann
aldrei yfirgefinn hvað sem fyrir kemur, —
allur hópurinn verndar hann.
Strandaður hvalur er fljótur aö þorna
upp í sólarbreiskjunni. Húðin brennur,
hvalurinn fær sólsting og deyr. En það
reyndist lífsmark með þessum þegar við
komum að honum. Viö vorum þrír saman,
Ted Walker, Philippe og ég. Okkur kemur
fyrst í hug aö sækja striga í skipsbátinn til
að verja kálfinn með fyrir sólinni. Síðan
rogast Ted með hverjar föturnar á fætur
öörum til að ausa yfir skjólstæöing okkar.
Kálfurínn kominn um borð og nú
sjást svööusár eftír ránfugla.