Lesbók Morgunblaðsins - 24.03.1979, Page 11

Barnið vó meira
en tvö tonn
Kálfurinn liggur grafkyrr og meö lukt
augun (til aö hlýfa þeim fyrir sólbirtunni).
Hann er augsýnilega farinn aö þorna
ískyggilega mikiö. Það eru stór, opin og
blæöandi sár á höföinu — sennilega eftir
fugl. Af stærð þeirra ræö ég, aö kálfurinn
sé sennilega búinn að liggja allmargar
stundir í sandinum — líklegast alla
nóttina síöan á flæöinu.
Hann kann aö hafa misst móöur sína,
eða hún hafi skilið hann eftir af því hann
hafi ekki verið fyllilega heilbrigður; alltént
er hann horaður og greinilega vannærður.
Léttabáturinn er að leggja aö með
notatrossu og línu. Hjálparstarfið er hafið.
„Barniö“ hlýtur aö vega meira en tvö tonn.
Okkur tekst samt aö koma yfrum hann
netinu og síðan aö draga hann útí sjó.
Þaö fer titringur um skrokkin þegar hann
kemur í svalt hafið. Hann blæs, en er ekki
úr allri hættu samt. Kálfurinn reynist ófær
um aö halda sér á floti, og nasirnar eða
blástursopin vilja lenda undir sjó. Okkur
lánast aö binda einda úr netinu viö
boröstokkinn. Þannig standa nasirnar
uppúr. Sólin skín úr hásuöri í fullum
mætti. En skjólstæöingurinn er á lífi og
andar eölilega. Síöan heldur léttabáturinn
á hægri ferö út aö Calypso.
Viö erum 30 skipverjar á Calypso, en
ætlunarverk okkar er vissulega ekki aö
hindra slys sem veröa í náttúrunnar ríki,
eða stemma stigu viö „ungbarnadauöa"
sem er eitt af hugvitsamlegum ráöum
náttúrunnar til aö viöhalda jafnvægi og
heilbrigði hinna einstöku tegunda. Allt um
þaö getum viö ekki varizt þeirri tilfinningu,
aö þetta dýr sé á okkar ábyrgö. Viö
hrifum þaö úr helgreipum dauöans. Þá
þrjá sólarhringa sem dýrið var í okkar
umsjá ríkti allt annar og betri andi um
borð. Þaö voru allir boðnir og búnir aö
standa aukavaktir. Allir fylgdust af lífi og
sál meö andardrætti og minnstu hreyf-
ingu skjólstæöings okkar.
Ég geröi mér vonir um aö kálfurinn
myndi jafna sig ef honum væri haldiö á
réttum „kili“ viö skipshliöina. Síðan mætti
losa hann. Hann myndi kalla eftir móöur
sinni, sem vonandi myndi heyra til hans
og snúa viö. Á meðan yröum viö aö halda
vörö nótt meö degi og vernda litla
skjólstæöinginn fyrir hákörlum sem
væntanlega myndu ekki láta bíöa eftir sér.
Ég haföi því ávallt mann meö alvæpni á
veröi, og á tveggja tíma fresti var skipt
um.
Jónas skyldi
hann heita
Viö höföum nú fundiö nafn á skjól-
stæöing okkar: Jónas skyldi hann heita.
Hann var jú vissulega kominn úr iörum
hvals, svo hann bar nafn meö rentu.
Jónasi virtist líða betur. Augun voru
opin. Hann fylgdist af athygli meö okkur
og var líflegri en áöur. En það varð aö
fæöa hann. Mér haföi ekki komiö til hugar
hversu mikla ábyrgö viö höföum axlað
meö því aö draga hann á flot. Hvernig fer
maöur aö því aö fæöa tveggja tonna
„ungbarn“? Ted Walker tók alla þá
niðursoðnu mjólk sem viö áttum, hveiti og
vítamín og bjó til úr öllu saman elnskonar
mauk eöa súpu.
Hvalurinn sýndi engin merki undrunar
þegar Ted nálgaöist hann. Hann opnaöi
kurteislega munninn og leyföi Ted aö
mata sig. En súpan vildi ekki niöur og fór
öll til spillis í sjóinn.
Næst útbjuggum viö pela handa „risa—
barni“. Viö björguöumst viö tunnu og og
stóra hosu sem smeygt var uppá. Ted
þynnti enn súpuna, og viö stungum
túttunni uppí Jónas, vonuöum aö hann
myndi sjúga. Hann geröi þaö líka, en enn
reyndist honum um megn aö renna niður.
Nú varð að koma
Jónasi í laug
Ted kom nú til hugar aö ef til vill væri
Jónas fær um aö neyta fastrar fæöu.
Hann hræröi nú saman rækjum og
hörpudiskum. Og þessu gat Jónas rennt
niður. Ted mokaði upp í hann með
höndunum hverri lúkunni á fætur annarri.
Jónas tók á móti, vafði tungunni utanum
og bjó til göndul. Þegar öll fæöan var
gengin til þurröar vafði Jónas risa-tungu
sinni utanum hönd Teds og vildi ekki
sleppa. „Hann skilur aö viö viljum fæöa
hann. Hann skilur . . . honum þykir vænt
um mig, „hrópaði Ted og tárin stóðu í
augunum. Ted komst við yfir viðbrögðum
dýrsins. Hann sem haföi variö allri ævi
sinni viö rannsóknir á dýrum. Ég fyrirskip-
aöi aö hætt skyldi allri myndatöku og
hljóöupptöku. Mér fannst ekki viö hæfi aö
festa svo viðkvæmt og persónulegt atvik
á filmur.
Þaö tók fjóra menn heilan dag aö
skrapa saman 25 pundum af allskyns
væri eftir fugl. Hann athugaði andardrátt
Jónasar og reyndi einnig aö hlusta eftir
hjartslætti hans, en hjartað reyndist liggja
of djúpt bak viö þykk spiklög til aö
hjartslátturinn bærist út fyrir þau. Síöan
tróð hann deigi meö fúkkalyfjum í sárin og
smuröi silikoni utanyfir.
Við höföum búiö til nýjan útbúnaö til aö
tjóöra Jónas — einskonar aktygi eöa
rólu. í þessum útbúnaöi leið Jónasi betur
og átti hægara meö að hreifa sig.
Illa settur á
þurru landi
Við gátum fundið hitann leggja frá
hvalskrokknum. Okkur fannst hann ekki
framandi lengur. Tilfinningar okkar voru
eins og gagnvart gæludýri sem orðiö hefir
fyrir bíl. Hvalur á þurru landi lítur út eins
kringum Jónas. Við höföum nú gert allt
sem í okkar valdi stóö.
Síðasta varðnóttin
Einstæðingurinn ungi barðist hetjulega
fyrir lífi sínu. Háhyrningar voru á sveimi,
og ég setti menn á varðberg. Um þrjú
leytið vaknaöi ég og fór uppá þilfar. Þaö
var ekki annað aö sjá, en allt væri í
stakasta legi með Jónas. Þaö var ládauð-
ur sjór.
Klukkan um fimm vekur einn varö-
mannanna skipstjórann, og síðan er ég
vakinn. Jónas haföi bylt sér og átt í
erfiöleikum meö andardráttinn. Svo er
hann dáinn. Hann hefir veriö oröinn of
sólbrunninn, of uppþornaöur, til aö þaö
væri á okkur færi að bjarga honum.
Mér verður litið til lofts. Þaö' bjarmar
fyrir nýjum degi. Pelikan-fuglarnir
HVALBARNIÐ
JÓNAS
Reynt var að
kanna ástand
hjartans meö
venjulegri hlust-
unarpípu, en
hjartað liggur svo
innarlega, að sú
vjðleitni var ekki
til neins.
skeldýrum úr líninu. En 25 pund er ekki
mikil fæöa þegar hvalbarn á í hlut.
Viö yröum aö gera betur.
Þaö sem okkur vanhagaöi um var nógu
stór laug, þar sem viö gætum annazt um
Jónas. Einnig vantaöi okkur meööl og
dýralækni. Allt í einu fékk ég hugmynd. Ég
hringdi til sjódýrasafnsins í San Diego.
Þeir voru fúsir til aö taka viö Jónasi. Þaö
yröi okkur sárt aö skilja viö hann, en þaö
var samt þaö eina sem viö gátum gert, því
hann yröi ekki skjótt fær um aö sjá um sig
sjálfur. Auk þess kæmist hann þá í hendur
beztu sérfræðinga sem völ er á. En þá var
þrautin þyngri. Hvernig ættum viö aö
koma honum þangað? Jónas myndi aldrei
þola, að hann yrði dreginn alla leiðina —
jafnvel þótti lúshægt yröi farið.
Róla handa Jónasi
Þaö sem samt var mest aökallandi
þessa stundina var aö huga aö sárum
Jónasar. Þau báru þess vott aö í þau væri
komin ígerö. Við híföum nú Jónas upp á
þilfar. Þaö veröur aö fara ofur-varlega
þegar hvalur á í hlut. Hann getur brotnaö
eöa bugazt undan sínum eigin þunga,
nema þess sé gætt aö skrokkurinn hljóti
stuöning frá öllum hliðum.
Ted tók þegar til óspilltra málanna.
Jónas var meö sár á vörunum og einnig
kringum nasirnar. Ted taldi aö áverkinn
og ankannalegur gúmmísekkur. En í
sjónum eru hreyfingar hans gæddar
miklum þokka. Enginn hafiö núna tíma til
aö velta því fyrir sér, hvenær mundi
mögulegt aö „spjalla" viö hvali. Er biliö
milli tegundanna kannski óbrúanlegt?
Þaö eitt gilti aö bjarga lífi Jónasar. Það
„mannlega" í fari Jónasar voru nasirnar
varirnar umhverfis blásturopin (Tannhvalir
hafa eina blástursholu, en skíöishvalir
hinsvegar tvær) sem titruðu þegar hann
dró aö sér loft. Andardráttur hvals er ekki
svo óáþekkur andardrætti manns — bara
í stækkaöri mynd.
Jónas var nú látinn síga varlega í
djúpiö. Hann ók sér þegar hann kom í
sjóinn, einsog til að segja okkur að það
væri allt í lagi með sig, og til aö láta
þakklæti sitt í Ijós sló hann sporöinum til
nokkrum sinnum.
Dagur var aö kvöldi kominn. Ted virtist
oröinn sannfæröur um aö okkur myndi
takast aö bjarga Jónasi. En hvernig
ættum viö aö koma honum til San Diego?
Kannski væri sjóflugvél lausnin? Jónasi
virtist fara fram. Hann átti samt enn í
erfiöleikum meö aö halda jafnvæginu —
jafnvel í hinni minnstu öldu.
Aldrei haföi okkur virzt landslag
Kaliforníuskagans jafn fjandsamlegt og á
þessari stundu. Alls staöar grafarþögn og
eyöileiki — eins og á annarri stjörnu. En
þetta var eins og hin eðlilegasta umgjörð
vaknaöir, komnir á kreik og væla.
Þaö eru allir komnir uppá þilfar. Allir
hljóðir. Öllum brugöiö. Jónas heyrir nú
þeirra sögu til sem tengist CALYPSO.
Flestir skipverjanna eru ungir menn.
Dauöinn nær á þeim sterkari tökum en
okkur hinum sem eldri erum. Jónas var
eitt af undrum náttúrunnar. Nú hefir hún
af öllu sínu miskunnarleysi blásiö á þetta
hjóm, þetta skar. Samt — viöbrögö okkar
voru viöbrögð landkrabbans. Það ríkja
önnur lögmál á höfunum.
Eftirmáli
Því er saga þessi sögö aö hún mun
einstök. Hlýtur þetta ekki aö vera í eina
skiptiö sem menn hafa barizt fyri lífi
skíðshvals?! En þaö er önnur saga sem er
Ijótari.
Helstu lónin þar sem Cousteau var,
nefnast Matnacitas og Schammon.
Síöara lóniö heitir svo eftir skipstjóranum -
og hvalfangaranum Charles Melville
Scammon. Sá var einn hinn blóöugasti í
samanlagðri sögu hvalveiöanna. Allt fram
á miöja 19. öld vissi enginn maöur um
lónin sem dvararstaöi hvalanna. Hvalirnir
týndust og enginn vissu hvert þeir höföu
%aldiö. Þá varö þaö áriö 1852 aö nefndur
Scammon uppgötvaöi leyndardóminn.
Hér varö gott til fanga — því miður.
Scammon notaöi mjög þá aðferð aö
skutla kálfana, sem voru auðunnir, Komu
þá mæðurnar kálfunum til hjálpar og
hlutu þær sömu örlög. Scammon hélt
uppgötvun sinni leyndri meöan hann gat
en aö lokum komst upp um pilt.
Áratugum saman voru áhöld hvort
gráhvalastofninn myndi lifa af. Það varö
ekki fyrr en eftir miöja öldina aö stofninn
rétti við svo hann var úr allri hættu. Menn
taki eftir: hvalstofn er hálfa öld aö rétta
viö. Þaö mætti amk. skrifa þessa staö-
reynd bak viö eyraö á skrifstofustjóra
sjávarútvegsráöuneytisins.
Ný hætta blasir við. Verksmiöjur hafa
veriö reistar á eöa nærri ströndinni,
úrganginum er veitt út í lónin. Ef lónin
mengast hefir gráhvalurinn engan stað að
hverfa aö. Hann deyr út.
Eitt þúsund tegundir dýra eru taldar í
yfirvofandi útrýmingarhættu. Á hverju ári
veröur jöröin amk. einni tegund fátækari.
í útlöndum er til stofnun sem reynir aö
koma þeim tegundum til hjáipar sem í
mestri hættu er hverju sinni. Stofnunin
heitir Wild Life Fund.
Maður, haföu gát á hvaö þú aöhefst.