Lesbók Morgunblaðsins - 30.06.1979, Blaðsíða 11

sjónlistarmenn — Síðarí hluti
opinberrar
framfærslu
Amstcrdam hefur orðið miðstöð fyrir nýjabrum í listinni. Ilcr fremur
Ilollcndingurinn Douwc Jan Bakkcr tferning úti á Kötu.
kaup gerö til uppbyggingar á farandsýn-
ingum. f málum þessum nýtur ráðherrann
aöstoöar sérstakrar skipulagsnefndar
sem annast innaniandssýningar („Prog-
rammeringscommissie voor Binnen-
landse Tentoon-Stellingen"). Farandsöfn-
um er ætlað aö veita þegnunum aukin
tækifæri til aö kynnast hinu fjölbreytta
framboöi í sjónlist, sér í lagi á stööum
utan áhrifasvæöa hinna staðbundnu
safnhúsa. Sýningar eru taldar áhrifarík-
asta aöferöin í þessum tilgangi. Aö
farandsýningu lokinni eru verkin falin í
umsjá „Þjónustustofnunar ríkisins fyrir
farandsöfn" („Dienst Verspreide Rijks
Collecties“).
Verksamningar
Ríkiö getur úthlutaö verksamningum á
sviöi húsageröarlistar og skipulagsmála,
einkum í tengslum viö hönnunarmál. Til
aö annast hlutverk þetta er starfandi
ráögjafanefnd sem heyrir undir menning-
armálaráöuneytiö og vinnur hún aö því aö
virkja listamenn á framkvæmdastigi hús-
ageröar og borgarskipulags. Nefndin
reynir meö upplýsingum, hvatningum og
leiöbeiningum að fá sveitastjórnir til að
bjóöa sjónlistamönnum og hönnuöum
þátttöku í þróunarverkefnum eöa ný-
sköþun umhverfis í þéttbýli. í þessu
sambandi er ekki unnt aö tala um
verksamninga af hálfu ríkisins heldur er
hér átt viö hvatningaráhrif ríkisins á
sveitar- og bæjarfélög.
Jafnhliöa þessu fara fram rannsóknir
sem beinast aö nýjum starfstækifærum
fyrir sjónlistamenn. Ákveöinn fjöldi verk-
samninga er einnig ætlaöur fyrir tilraunir
á sviöi sjónlistamenntunar í tengslum við
húsageröarlist og skipulagsmál, kennslu-
aöferöir í hönnun, vinnuaðstööu og
vinnuumhverfi o.s.frv. Hin almenna regla
er aö ráöuneytiö standi straum af þóknun
til listamannanna.
Reglurnar um styrkveitingar til lista-
verkakaupa má rekja aftur til ársins 1960
og var þeim ætlaö aö örva kaup
einstaklinga og stofnana á listaverkum
eftir sjónlistamenn. Reglurnar gera ráö
fyrir, aö einstaklingur eöa stofnun, sem
kaupir verk af listamanni, fái afslátt á
kaupveröinu og ríkiö tekur síöan aö sér
aö jafna þennan afslátt. Þegar myndlist-
armenn lána myndir á farandsýningar
innanlands og utan, — sem ekki eru
sölusýningar, er þeim tryggö greiösla fyrir
lániö. í Hollandi er starfandi fjöldi stofn-
ana, sem lána út sjónlistaverk. Þessar
stofnanir taka verkin á leigu af listamönn-
um og leigan eöa lánsgjaldiö getur verið
allt frá 200—5000 krónur á mánuöi.
Leigumyndir af þessu tagi er hægt aö
kaupa meö afborgunum, sem nema frá
2500—4000 krónum á mánuöi.
Starfsstyrkir
Ráöuneytið getur úthlutað starfsstyrkj-
um til listamanna eöa arkitekta til aö
veita þeim möguleika á aö gefa sig að
fullu í ákveöinn tíma aö framgangi og
þróun verkefna sinna. Þetta á sér einkum
staö ef vænta má aö námiö leiöi til nýrrar
stefnu á listasviðinu. Námsstyrkur er
aöeins veittur ef viöfangsefniö kemur
ekki strax til meö aö skila fullnægjandi
tekjum. Upphæö slíks námsstyrks getur
numiö frá 1,3 m. kr. til 1,6 m. kr. á ári.
Námsstyrkjum er einnig úthlutaö til
listamanna sem sjá sér ekki fært aö
standa straum af kostnaði samfara atrið-
um tengdum verkefninu og einnig af
svonefndum „tilraunamiöstöövum". Þar
er listamönnum og listnemendum gefinn
kostur á aö kynnast notkunarmöguleik-
um varðandi efni og aðferðir, gera
tilraunir o.s.frv.
Feröa- og námsstyrkir
erlendis
Ráöuneytiö getur veitt feröastyrki til
sjónlistamanna ef dvöl þeirra erlendis er
talin geta stuölaö aö þroska þeirra og ef
listrænir hæfileikar þeirra réttiæta slíka
styrki. Upphæö feröastyrksins fer eftir
mati í hverju tilfelli fyrir sig. Á fjárlögum
hvers árs hefur ráöuneytiö til ráðstöfunar
ákveöna fjárupphæö sem veitt er lista-
mönnum til framhaldsnáms erlendis.
Ráöuneytiö veitir slíka styrki ef listamaö-
urinn hefur aö baki staögóöa atvinnu-
þjálfun og ef ekki er boöið upp á
framhaldsnám í viökomandi grein í Hol-
tandi.
Verölaun
Frá árinu 1972 hafa engin verölaun
verið veitt af hinu opinbera í flokknum
„sjónlistaverk og arkitektúr" þar sem nú
orðið er taliö aö slík verölaun, sem
viðurkenning fyrir afburöaverk, hafa lítil
eöa engin hvetjandi áhrif. Hins vegar eru
hin svonefndu „Prix de Rome“ verölaun
veitt reglulega þar sem telja má að
verölaunin hafi hvetjandi áhrif á þróun
sjónlistar, og er þá eitt eftirfarandi
listasviö tekiö fyrir árlega, þ.e.a.s. mál-
aralist og höggmyndalist, grafík, minnis-
varöa- og skrautmyndalist, höggmynda-
list og arkitektúr.
Stofnanir
Ráðuneytiö styrkir fjölda stofnana sem
hafa því hlutverki aö gegna aö efla listir
eöa starfa sem tengiliöir milli listamanna
og almennings. í þessu sambandi má
nefna eftirfarandi stofnanir:
— „Lista- og atvinnuvegastofnunin"
(Stichting Kunst en Bedrijf) sem annast
milligöngu milli listanefnda og innkaupa
af hálfu atvinnuveganna, sveitarfélaga og
opinberra þjónustustofnana. Stofnunin
tekur þátt í ráðstöfun fjármagns um 200
listanefnda.
— „Stofnun lifandi umhverfis'1 (Sticht-
ing Wonen), sem hefur einkum meö
höndum miölun upplýsinga um lifnaöar-
hætti fólks og þá alveg sérstaklega
hönnun þess umhverfis sem maöurinn
sjálfur skapar sér.
— „Efnissjóður sjónlistamanna",
(Stichting Materiaalfonds voor de Beeld-
ende Kunst), sem aðstoðar sjónlistamenn
viö aö fjármagna kaup á dýrari og
varanlegri efnum. Fjármagn þetta er
boöiö fram í formi vaxtalausra lána.
Hlutverk „efnissjóösins" er að útvega
hagstæöa lánaskilmála. Reynslan hefur
sýnt aö oft er erfitt fyrir listamanninn að
fá fjármagnsfyrirgreiöslu hjá þeim pen-
ingastofnunum sem fyrir eru. Sjóöurinn
útvegar lánin meö þaö sérstaklega i huga
aö gera listamanninum mögulegt aö
koma sér og verkum sínum á framfæri.
Þau lán sem þannig eru veitt af „efnis-
ísland kemur við sögu í nýlist-
inni: Iceland rcport. — cða
skýrsla frá íslandi heitir þcssi
mynd, sem var á sýninsu í IIol-
landi ok er raunar ljósmynd frá
Keldum á Rangárvöllum. Lista-
maðurinn cr sá sami Douwc Jan
Bakker og hefur hann m.a. Kcrt
myndir af hundahaldi í Itcykja-
vík.
Að neðan: Tilrciðsla á fiski.
Konscptlistaverk cftir Krijn
Giczen.
sjóönum" er ætlaö aö greiöa kostnaö
þann, sem listamaöurinn ber viö fram-
kvæmd vinnu sinnar en ekki til aö brúa
framfærslukostnaö. Ráöuneytið greiöir
árlega ákveöna fjárhæð í sjóöinn til aö
standa straum af föstum kostnaði viö
rekstur hans.
II. Menntamál og vísindi,
húsnæðis- og ^kipu-
lagsmál
Til viöbótar viö ofangreindar ráöstaf-
anir bætast viö aögerðir á vegum annarra
ráöuneyta. Má kalla reglur þær sem hér
um gilda „hlutfallsreglurnar".
Þetta þýöir að ákveðið hlutfall af
áætluöum byggingarkostnaöi opinberra
bygginga má ráöstafa til sjónlistamanna
viö hönnun byggingarinnar. Mennta- og
vísindamálaráðuneytið hefur umsjón meö
framkvæmd hinnar svokölluöu „Eitt pró-
sent reglu“, og Húsnæöis- og skipu-
lagsmálaráöuneytiö (þ.e.a.s. embætti
Húsameistara ríkisins) annast útfærsluna
á „Eitt og hálft prósent reglunni."
„Eitt prósent reglunni" er ætlaö aö
tryggja framlag sjónlistamanna við bygg-
ingu skóla og æöri menntastofnana.
Lágmarksfjárveiting nemur sem svarar
um 200 þús. kr. fyrir hverja byggingu.
„Eitt og hálft prósent reglunni" er beitt
við aörar opinberar byggingar. Ofan-
greindum prósentureglum er sérstaklega
ætlaö aö stuöla aö samruna húsageröar-
og sjónlistar. Reglurnar hafa þannig
óbein áhrif á tekjur sjónlistamanna með
því að skaþa meiri eftirspurn á markaðn-
um. Markaður þessi hefur þó aö sjálf-
sögðu sín séreinkenni þar sem ekki er
unnt aö beita venjulegum útboösreglum
við undirbúninginn. Samkvæmt reglunum
úm prósentur er varið árlega sem svarar
um 1300 m.kr. (eöa náiægt 20 m.kr.
miðað viö ísland). Þess ber þó að geta að
styrkjunum er að mestu varið til hönnun-
ar, efnis og uþpsetningarkostnaðar.
III. Félagsmál
Félagsmálaráöherrann annast fjár-
hagsaöstoö viö listamenn sem um stund-
arsakir eiga óhægt meö aö framfleyta sér
á vinnu sinni. I þessum tilgangi var
sjóöurinn „Fjárhagsaöstoö viö listamenn"
(Voorzieningsfonds voor Kusternaars)
settur á laggirnar. í kjölfariö fylgdi síöan
„Framfærslusjóöur sjónlistamanna"
(Beeldende Kunstenaarsregeling). Sjóö-
urinn „Fjárhagsaöstoö viö listamenn" var
stofnaöur áriö 1936. Fjöldi listamannafé-
laga eiga aöild aö sjóönum. Listamenn-
irnir greiöa árlegt framlag til sjóösins sem
fer um hendur hinna einstöku fagfélaga.
Ríkið veitir síöan viöbótarfé sem nemur
310 prósentum af heildarframlögunum en
heimahérað viökomandi listafélags önnur
200 prósent, — þannig aö framlög
listamannanna eru meir en sexfölduð. Sá
listamaöur sem á viö fjárhagserfiðleika
aö stríða getur fyrir milligöngu síns félags
sótt um aðstoð úr sjóönum og getur á
þann hátt fengiö fjárhagsaðstoð í ákveö-
inn afmarkaöan tíma. Sjóönum er
stjórnaö af fulltrúum frá aóurnefndum
ráöuneytum auk sambands sveitarfélaga
í Hollandi og aðildarfélögum listamann-
anna sjálfra. Líta má því á sjóöinn sem
nokkurs konar atvinnuleysistryggingar-
Framhald á hls. 15