Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1980, Qupperneq 10

Þrihyrningabökin 1. útgáfu.
Sjómannadagsspilin 2. útgáfa.
„Seint er um langan veg sönn tíðindi
aö spyrja“ segir gamalt spakmæli.
Margsinnis spurði ég ýmsa hver mundi
hafa teiknað þetta eða hitt, þegar ég
var aö grúska í sögu spilanna og skrifa
um þau, en lítið gekk. Síðan bókin
kom út, Saga spilanna, hefur ofurlítið
rofaö til í þeim efnum, sem svo aftur er
aö þakka góöum pennavinum. í sam-
bandi við Eimskipafélagsspilin varö
Guðmundur Sæmundsson drýgstur,
enda er hann margfróður og t.d. löngu
kunnur fyrir þætti sína um skipin okkar
og sögu þeirra. Margir þeir þættir hafa
birst í Æskunni, því ágæta barnablaði.
Og auövitað getur teikning, sem sett
er á spilabak, verið alveg eins listræn
og forvitnileg og hvaö annað, enda
kemur á daginn aö þaö eru einmitt
listamennirnir okkar sem hafa gert
þær, kannske flestar. Um suma lista-
menn okkar eru skrifaðar heilar bækur
en aðrir gleymast fljótt og stundum
verða þeir svo skammlífir, aö þeir eru
jafnvel alls ekki komnir á toppinn, er
þeir falla frá.
Hefi ég þá í huga þann sem allra
íslendinga fyrstur mun hafa verið
fenginn til aö skreyta spilabök, án
þess aö teikna sjálf spilin. Hann hét
Kristján Helgi Magnússon, fæddur á
ísafirði 1903 og dáinn 1937.
Árið 1930, 7. júní, er greinarkorn
um hann í vikublaöinu Fálkinn, eöa
öllu heldur um málverkasýningu, sem
hann hafði í Reykjavík um þaö leyti, en
- um þær mundir fékkst hann mikið við
að mála vetrarmyndir. Þær þóttu mjög
fallegar og fyrir þær fékk hann mikið
hrós. Þaö er auðséð aö Kristján hefur
hrifist af bláu litunum og beitt þeim af
innsæi. „Heilir heimar opnuöust fyrir
sjónum okkar“ segir í Fálkagreininni.
„Vetur, sumar, vor og haust, alltaf er
jafn unaðslegt í þessum bláa heimi,
sem við köllum ísland", segir ennfrem-
ur. Já, þaö er kannske næstum sama
á hvaða árstíma er. Blámi í lofti er hér
mikill. Blátt og hvítt er mjög áberandi í
náttúrunni. Hér mun t.d. ekki vera
mikið um fjólubláa liti þótt þeir sjáist
auðvitað, einkum í Ijósaskiptunum.
Þetta á raunar ekki aö verða nein
listasaga, en ég vil samt benda á, að
t.d. í Englandi finnst mér, að fjólubláir
litir séu miklu meira áberandi en hér á
landi. En hvað sem um það er, þá
vann Kristján um tíma kappsamlega
að vetrarmyndum sínum í bláu og
hvítu, og þóttu mörgum þær hinar
fegurstu. Um þetta leyti hefur hann að
öllum líkindum teiknað spilabökin fyrir
Eimskip. Um útgáfu spilanna sá Ingólf-
ur Ásmundsson. Hann hóf störf hjá
félaginu árið 1929 og er enn á lífi,
þegar þetta er skrifaö (í mars 1980).
A 1. útgáfu Eimskipafélagsspilanna
er bakinu skipt í tvo þríhyrninga.
Guðbrandur'4
Magnýssoií 4
Annar þríhyrningurinn er blár, hinn
hvítur. Er það mjög vel við hæfi, hér í
þessari bláu veröld. Ekki þarf einu
sinni aö skipta um litinn í fána
félagsins. Þórshamarinn var strax
hafður blár á hvítum feldi. Og svo
þurfti ekkert annað en skipta úr bláu í
rautt, á litaða þríhyrningnum og
rammanum umhverfis. Var þá komið
settið. í rammanum er nafn félagsins
til endanna: H/F. Eimskipafjelag ís-
lands.
í mánaðarritinu Perlu, áriö 1930, er
minnst á Kristján H. Magnússon. í
greininni, sem heitir Málaralist á
Islandi, eru sýndar tvær myndir eftir
hann. Önnur þeirra heitir Vetrarmynd
frá ísafiröi en hin er andlitsmynd og
heitir Ari.
Þá hefur Guðmundur Sæmundsson,
skipamyndasafnari í Reykjavík, upp-
lýst mig um, aö Kristján hafi teiknaö
sumar fyrstu framhliöarnar á feröa-
áætlunum félagsins, t.d. 1929, 1930
(e/s Brúarfoss) og 1932 (e/s Goðafoss
2). Einnig teiknaöi Kristján skips-
stefnið sem frægt er af mörgum
auglýsingum frá félaginu: Allt með
Eimskip. Hinsvegar teiknaöi Tryggvi
Magnússon forsíöuna á fyrsta dagatal
E.í. 1928.
Á 2. útgáfu af spilum Eimskipafé-
lags íslands eru bökin allt ööruvísi en á
1. útgáfu. Þar er Þórshamarsfáninn
blár á hvítum fleti á miöju baki, bökin
ýmist rauð eða blá, zig-zag bekkur
utan meö og lítill Þórshamarsfáni í

hverju horni. Ofan- og neðantil er
áletrunin: H/F Eimskipafjelag íslands.
Þetta bak teiknaði Einar Guðjohn-
sen frá Húsavík. Hann vann hjá
Eimskip sem innkaupastjóri síöustu
æviár sín. Einar fæddist þann 18.
desember 1895 á Húsavík og lést á
feröalagi í Antwerpen 30. sept. 1954.
Hann var sonur Stefáns kaupmanns á
Húsavík, Þórðarson, verslunarstjóra
þar, en Þórður, sem fæddist í Reykja-
vík, var sonur hins kunna músík-
manns, Péturs Guðjohnsen, organista
og söngkennara. Einar gekk á verslun-
arskóla í Danmörku og gerðist kaup-
maöur á Húsavík, en seldi bróður
sínum — Þórði — verslunina og flutti
til Reykjavíkur. Keypti hann þar versl-
unina Vestu á Laugavegi og rak í tvö
ár, eða þar til hann geröist innkaupa-
stjóri hjá Eimskip, sem áöur segir. Þaö
var áriö 1946.
Einar var góður teiknari og málaði
einnig allmikiö á yngri árum. Frændi
hans og nafni, ferðagarpur í Reykjavík,
segir um frænda sinn (þeir voru
bræðrasynir): „Ég veit ekki til að Einar
hafi veriö neitt læröur málari, en í
Rönne á Borgundarhólmi bjó föður-
bróðir okkar, Þórður læknir Guðjohns-
en, sem ferðaðist mikið. Hann skrifaði
um ferðir sínar (Endurminningar fjall-
göngumanns), teiknaði og málaði.
Hefur Einar vafalaust orðið fyrir
áhrifum frá honum og verið með
annan fótinn hjá honum á Borgundar-
hólmi á námsárunum í Danmörku.
Einar var dágóöur píanóleikari og
söngmaður góður. Hann var einnig
söngstjóri Karlakórsins Þryms um
skeið“.
Nú má því líklega fullyrða að upplýst
sé hverjir teiknuðu fyrstu gerðirnar af
spilabökunum hjá Eimskip. Og aörar
geröir en þær, sem hér að framan er
rætt um, hafa enn ekki komið fram.
Það er einnig augljóst aö fyrst hefur
Kristján teiknaö og svo Einar.
Sennilega hafa báöar, eöa allar
prentanir af Eimskipafélagsspilunum
veriö gefnar út í pappaöskjum og þá
verið límt spilabak á aðra hliö pakk-
ans. En mér hefur aldrei tekist að finna
fyrri gerð hans og veit því raunveru-
Tvœr útgáfur af
hjartadrottningu og
tígulkóngi. Einnig
spaóaásinn
úr prentun
Jsafoldarprcntsmiðju?
Öll þessi spil eru
með þríhyrn-
ingabaki Kristjáns
II. Magnússonar,
þ.e. 1. útgáfu.