Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1981, Qupperneq 7

Trú manna á endurholdgun er mjög útbreidd um heim allan. Jafnvel i Bretlandi er þriðji hver maður sagður trúa
á hana, enda þótt hún sé í algjörri andstöðu við flest afþvi, sem þar er kennt í trúaríegum efnum. A undanförnum
árum hefur fjöldi vitnisburða stgrkt menn íþessari trú, þar sem fólk hefur i dásvefni horfið aðþvi er virðist til síns
fgrra lífs, sem það hefur lýst mjög raunverulega í smáatriðum.
náö aö muna bókstafi og tölur á einkennis-
merkjum bifreiöa. Scotland Yard hefur litizt
þaö vel á þetta, að þeir hafa nýlega látið
þess getið, aö þeir hyggist nota þessa
aðferð til stuðnings við rannsóknir glæpa-
mála.
En árangurinn af þessari aöferð er
yfirleitt bundinn við tiltölulega nýskeð
atvik, og talsmenn hennar vara jafnvel viö
því, að áreiðanleiki dáleiðslunnar kunni aö
minnka — en líkurnar á ímyndun að aukast
— eftir því sem lengra sé leitað aftur í
tímann. Sé hinum svæföa gefiö í skyn, að
þetta sé sex ára afmælisdagur hans, þá
gæti hann sem fullorðinn gefið merkilega
nákvæma lýsingu á umhverfinu. Hann gæti
einnig skrifað og teiknað eins og krakki.
Hann gæti talað með barnalegri röddu og
jafnvel talið upp gjafirnar, sem hann hafi
fengið, og vinina, sem komnir séu í
afmælið. En eins og sumar rannsóknir hafa
sýnt, þá getur það, sem hann teiknar og
skrifar, verið allsendis ólíkt því, sem
varðveitzt hefur frá sex ára afmæli hans.
Fólk hefur veriö flutt í dásvefni til þess
tíma, er þaö var í barnæsku, í fæðingu og
meira aö segja móðurkviði, og sumt hefur
þá sýnt hina merkilegustu tilburöi, svo sem
að sjúga þumalfingurna, væta buxurnar og
jafnvel segjast — sem fóstur — heyra
hjartslátt móðurinnar. En fyrir hendi er
einnig ósamrýmanlegur munur á frammi-
stöðu þeirra, sem hinir ýmsu dáleiðarar
hafa svæft, og þvi veröur sá möguleiki ekki
útilokaður, að óafvitandi láti þeir hugann
reika í samræmi við það, sem þeir halda,
að hver dáleiðari vænti af þeim.
Þetta á sérstaklega við, þegar könnuð er
önnur goðsögn þess efnis, að þessi
dáleiöslu upprifjun leysi raunverulega úr
læöingi grafnar og gleymdar minningar úr
„fyrra lífi“. Nú eru til þúsundir vitnisburöa,
sem sagðir eru þessa eðlis, og ef þeir ættu
að vera sannanir um endurholdgun, mætti
mega vænta þess, að þeir sýndu eitthvert
samræmi varöandi lögmál fyrirbærisins;
gæfu til dæmis til kynna, hvort einstakling-
urinn endurholdgaðist þegar í stað eða
tefðist í einhverri millibils tilveru. Hvort
hann kysi að endurfæðast nálægt þeim
staö, þar sem hann deyr, eða hvort hann
fari langar leiðir til aö finna sér nýjan
líkama.
En því miður fyrir allar hugsanlegar
kenningar um endurholdgun, þá er ekkert
kerfi hægt að greina í þeim vitnisburöum,
sem fyrir hendi eru, og ennfremur segir
það sína sögu, að þeir, sem dáleiddir hafa
verið af hinum ýmsu dávöldum, gefa til
kynna afar mismunandi „fyrri líf“ og einmitt
í samræmi við það, sem sá væntir af þeim,
sem dáleiðir þá.
Joe Keeton, sem er raunsær maður að
eðlisfari, fullyröir þannig, að það sé „ekki
um neina millibils tilveru að ræöa, ekkert
bil milli eins lífs og annars. Dauöi og
getnaður verða samtímis". Og hinir brezku
landar hans, sem hann dáleiðir, hafa allir
frá brezku fyrra lífi aö segja meö viðeigandi
níu mánaöa bili. Annar frægur dáleiðari,
Arnall Bloxham, hneigöist aftur á móti
mjög aö hinu dularfulla og framandi, og
þeir, sem hann dáleiddi, gátu hæglega
farið á milli landa með aldabili og sagt frá
fyrra lífi sínu í Egyptalandi hinu forna,
Grikklandi, Kína eða Perú.
En það væri að sjálfsögöu of mikið
virðingarleysi að vísa málinu frá á þessum
forsendum. Margir vitnisburöir um þessi
efni hafa virzt mjög athyglisverðir og mikið
verið úr þeim gert eins og til dæmis þeim
frá Arnall Bloxham, þar sem húsmóöir frá
Suður-Wales rifjaöi upp fjöldamorð á
Gyðingum í York á 11. öld sem Gyðinga-
kona frá þeim tíma. Hún lýsti því á mjög
skýran og sannfærandi hátt (á nútíma
ensku), hvernig hún hefði mætt örlögum
sínum í grafhvelfingu kirkju nokkurrar í
borginni, sem sagnfræðingur, kunnugur
staðháttum, kannaöist við sem St. Mary
Castlegate. Það sem sérstaklega þótti
markvert viö frásögn konunnar, var að hún
skyldi minnast á hvelfingu, sem enginn
vissi um, en fannst svo ári síðar. (Grein um
mál þetta þýddi sá, er þetta tekur saman,
fyrir Mbl. fyrir nokkrum árum.) Endurholdg-
unarsinnar héldu því fram, að hinar
sagnfræðilegu upplýsingar væru þess eðl-
is, að venjuleg húsmóöir gæti ekki hafa
aflað sér þeirra.
En staðreyndirnar í málinu eru ekki nógu
sannfærandi. Frúin nefndi aldrei nafn
kirkjunnar, uppgötvun hvelfingarinnar er
dularfull, hún er sögð hafa veriö múruö
aftur án nánari rannsókna og staðfesting
hefur ekki fengizt á fundinum. Og allar
sagnfræöilegar upplýsingar, sem fram
komu í vitnisburðinum, er að finna í ritum
um Gyðinga á Englandi. En svo er ekki
heldur fyrir hendi vottur af sönnun þess, aö
sú Gyðingakona, sem rifjar upp ofsóknirn-
ar gegnum hina dáleiddu húsmóður, hafi
nokkru sinni verið til. Og þá er ekki heldur
hægt að kanna málið neitt frekar, þar sem
nafni hinnar dáleiddu hefur vandlega verið
haldið leyndu.
Svipuð hefur útkoman verið, þegar ýmis
önnur mál hefur átt að kanna, sem fræg
hafa orðiö og vakiö almenna undrun
manna. Má þar nefna þau fyrirbæri, þegar
dáleitt fólk hefur talaö tungumál, sem það
er sagt „aldrei hafa lært“.
Reyndar er Joe Keeton einn af hinum fáu
dávöldum, sem fúslega hafa leyft allar
kannanir á málavöxtum af hálfu óskyldra
aðila, og hann hefur sérstaklega lagt fram
gögn í tveimum málum í því skyni. Hið
sérstæða við þau er, að eigi aðeins eru
hinir dáleiddu, sem reyndar í báðum
tilfellum eru konur, reiöubúnir að veita
viðtöl, heldur hafa þær manneskjur, sem
upprifjun þeirra í dáleiöslunni varðar,
sannanlega verið til.
Önnur þeirra, 23ja ára gömul stúlka, lýsti
því Ijóslegar og af mikilli skelfingu undir
dáhrifunum, að hún væri fyrir enskum
dómstól vegna ákæru um galdra á 16. öld.
Hún kvaðst heita Joan Waterhouse og vera
frá Hatfield Peverel í Essex. Nöfnin á
dómaranum og ákærandanum nefndi hún.
Hún væri fyrir dómi ásamt móður sinni
Agnesi og nágrannakonu, Elizabethu
Francis. Kærandinn var ógeðfelld stúlka úr
nágrenninu, Agnes Brown, 12 ára.
Þessi réttarhöld fóru fram á sínum tíma,
og í dáleiðslunni notaði hin svæfða orða-
foröa, sem gat bent til 16. aldar málfars, þó
að hennar eigin 20. aldar enska mállýzka
væri undirstaðan. Sérfræðingur í enskri
tungu frá þessum tíma var fenginn til að
hlýða á upptöku af frásögn hennar, en gat
ekki, sér til sárra vonbrigða, að því er hann
sagði, fundiö neitt það í málfari hennar,
sem ekki mátti rekja til þeirrar ensku, sem
útvarp og sjónvarp hafa komið mönnum til
að halda að töluð hafi veriö í Englandi á 16.
öld.
Nú mun þó enginn geta sagt með neinni
vissu, hvernig enskan hafi verið töluð á 16.
öld, svo að álit sérfræðingsins afsannaöi
ekki neitt heldur. En það var annað atriði,
sem kom óvænt til skjalanna og beindi
málinu inn á nýjar brautir, þótt þaö virtist
smávægilegt í upphafi.
Hin dáleidda var þrisvar sinnum spurö
að því, hvenær réttarhöldin hefðu fariö
fram, og hún svaraði alltaf skýrt: „The year
of Our Lord 1556.“ Á því Herrans ári 1556.
En reyndar fóru þau fram 1566. En þar
sem þetta var eina sagnfræðilega skekkjan
í öllu því, sem stúlkan skýrði frá, mætti
kannski líta svo á, aö hún skipti ekki
meginmáli. Minni okkar 20. aldar manna
bregzt oft, og við hverju má þá ekki búast
af þeim, sem talar um það, sem henti hann
fyrir fjórum öldum?
Það væri sanngjarnt að taka ekki mjög
hart á slíku sem þessu, ef sérstakt atvik
hefði ekki komið fyrir í sambandi við útgáfu
á málsgögnum Waterhouse réttarhald-
anna. Þau voru gefin út á seinni hluta 19.
aldar, og setjaranum varð á sú skyssa að
setja 1556 í stað 1566 á titilblað bókarinn-
ar. Sú villa hefur lifað sínu lífi síðan fyrir
tilstilli margra, en ekki þó allra þeirra, sem
síðan hafa skrifað um þessi réttarhöld eða
vísaö til þeirra.
Það virðist því óhrekjanlegt, að skekkj-
una í frásögn hinnar dáleiddu megi rekja til
skyssu setjarans á 19. öld. Sennilega hefur
stúlkan á barnsaldri lesið eða heyrt
allítarlega frásögn af þessum réttarhöldum
og höfundurinn óafvitandi stuðzt við hið
ranga ártal. Frásögnin hefur vakið óhug hjá
stúlkunni og hún bælt hana niður í
meðvituöu minni sínu. Sjálf segir hún, að
svo langt sem hún muni, hafi sig hryllt við
öllu, sem minnti á galdrakonur.
Þessi skýring gæti þótt enn líklegri, eftir
að athugaðir hafa verið málavextir í hinu
tilfellinu, sem Joe Keeton hefur gefið allar
upplýsingar um, og er enn eitt af hinum
mjög fáu dæmum um það, þegar dáleidd
manneskja rifjar upp líf annarrar, sem
sannanlega hefur verið til og í þessu tilviki
eigi fyrir alls löngu.
Mona Reynolds er skynsöm kona, lifir í
hamingjusömu hjónabandi í Birmingham,
er á sextugs aldri og hefur enga sérstaka
trú á endurholdgun. En fyrir þrem árum
rifjaöi hún upp í dásvefni hjá Joe Keeton á
furðulega Ijósan hátt minningar sínar sem
Elsie Cain. Þegar hún hafði verið vakin úr
svefninum og henni skýrt frá því, sem hún
haföi sagt, vissi hún þegar í staö, hver
þessi Elsie væri — frænka hennar, sem
hefði dáið, að hún hélt, skömmu áður en
hún sjálf fæddist. En minningar hennar —
sem Elsie — voru svo nákvæmar, að hér
virtist mjög líklega geta verið um ósviknar
minningar úr fyrra lífi að ræða. Hið eina,
sem skapaði sérstaka óvissu, var að hún
gæti hafa haft aögang að upplýsingum um
Elsie sem frænka hennar. En þar sem það
var svo margt, sem hún gæti ekki hafa
fengið vitneskju um með því móti, þótti
málið hið markverðasta.
Aðspurð undir dáhrifum kvaöst Mona-
Elsie vera fædd 12. október 1896, en við
könnun hjá manntalinu reyndist Elsie hafa
fæðst 24. júlí 1901. Fleiri skekkjur komu í
Ijós varðandi aldur, giftingardaga, starf
manns Elsie og fleira, en það sem mestu
máli skipti var, að Elsie reyndist hafa dáið
tveimur og hálfu ári eftir fæðingu Monu.
Þetta var þannig allt hugarburður Monu,
sem gat átt rætur að rekja til þess, sem
hún hafði heyrt móður sína og ömmu ræöa
um, þegar andlát Elsie bar að höndum.
Það er útkoma eins og þessi, sem hlýtur
að leiða til nýrra spurninga um það
fyrirbæri í heild sinni, sem kallað er
upprifjun eða minningar úr fyrra lífi.
Það er ekki vottur af grun um það í
þessum tilvikum öllum, að um neina
vísvitandi blekkingu sé að ræða, hvorki af
hálfu dávalda eöa hinna, sem dáleiddir eru.
Þegar manneskja getur í dásvefni séð fyrir
sér dómssal á tímum Elísabetar, drottn-
ingar, og fundið fyrir hinu grófa efni
fatanna frá 16. öld og munað eftir öllu í
vöku á eftir, þá er það varla neitt undarlegt,
þótt viðkomandi verði sannfærður af þeirri
reynslu.
Lítt þekktur, finnskur sálfræðingur, Dr.
Reima Kampman, við háskólann í Oulu
hefur öðrum fremur reynt að finna á þessu
eölilegar skýringar. Hann fékk leyfi til þess
í skóla sínum að gera tilraunir á stúdentum
þar varðandi hugsanlegar minningar úr
einhverju fyrra lífi. Honum þótti síðan
furöulegt, að einn af stúdentunum, stúlka,
rifjaði upp líf sitt sem dóttir kráreiganda á
Englandi á miðöldum og flutti allt kvæöiö
„Summer Song“ á miðaldaensku eftir því
sem virtist.
Þegar stúlkan hafði verið vakin aftur til
20. aldar, kvaðst hún ekki hafa neina
hugmynd um það, sem hún hefði sagt
undir dáhrifum og vissi þar með ekkert um
kvæðið. Þess vegna dáleiddi Kampmann
hana aftur, en í stað þess að gefa henni í
skyn, að hún lifði aftur „fyrra líf“, bað hann
hana að hverfa aftur til þess tíma, hvenær
sem það væri sem hún hefði heyrt eða
lesið „Summer Song“. Þegar í stað tók
stúlkan að lýsa því, þegar hún nokkrum
árum áður hefði verið að forvitnast í
bókasafni og þá farið að blaða í tónlistar-
sögu. Og þó að hún hefði litið mjög
lauslega í bókina, gat hún munað, hvernig
kvæöið stóð á síðu í bókinni, yfirskriftina
og höfunda kvæðis og lags. Þegar að var
gáð, var þetta hárrétt.
Hið furðulegasta við þetta er, að manns-
hugurinn skuli geta numið þannig upplýs-
ingar, sem birtast á svo tilviljunarkenndan
hátt sem þennan, og komið þeim svo
greinilega til skila við dáleiðslu, án þess að
meðvitundin í vöku virðist koma þar
nokkurs staðar nærri.
Það er skoðun Kampmans, að það sem
virðist eiga sér stað, þegar dáleiddri
manneskju er gefið í skyn, að hún hrærist í
liðinni tíð í annarri tilveru, þá sé hún leidd
inn í þaö sálarástand, sem geðlæknar
kannast við sem margfaldan persónuleika.
En þekktasta fyrirbæri þess eðlis mun
sennilega vera Eva í „Hinum þrem andlitum
Evu“.
„Eva“ þessi hefur nýlega skrifað ævi-
sögu sína og reyndist vera húsmóðir í
Fairfax í Virginíu, Chris Sizemore að nafni.
Hún lýsir því þar, hvernig hún hafi ekki
aöeins verið þrír heldur meira en tuttugu
persónuleikar, áður en hún fékk lækningu.
Þegar hún „var“ einhver þessara mann-
eskja, breyttist tal hennar, rödd, orðaforði
og áherzlur og lýsing hennar minnir mjög á
það, sem gerist við hvarf manna til „fyrra
lífs“ við dáleiðslu.
Sé kenning Kampmans rétt, er það mikill
ábyrgðarhluti að dáleiða fólk í þeim tilgangi
að flytja það aftur í tímann til „fyrra lífs“.
Slíkt gæti valdið geðtruflunum og hefur
reyndar gert. Sú, sem áður er um getið í
sambandi við galdrarhálaréttarhöldin á 16.
öld, hefur skýrt frá því, að hún hafi orðið
fyrir óþægindum vegna dáleiðslunnar og
vildi ekki láta endurtaka hana. Svipaö er að
segja um konu þá, sem taldi sig hafa misst
lífið viö fjöldamorð á Gyðingum á 11. öld,
en það leið yfir hana eftir eina dáleiðsluna
og eiginmaður hennar tók fyrir frekari
tilraunir. Fleiri slík dæmi mætti nefna.
Ofanritað er stytt endursögn greinar,
sem nýlega birtist í „The Sunday Times
magazine“ í tilefni af útkomu bókar, „Mind
Out of Time?“, um þessi efni eftir lan
Wilson. Hann er einnig höfundur metsölu-
bókar um líkklæði Krists í Tórínó, „The
Turin Shroud“, sem sagt var frá í Lesbók
fyrir nokkru.
Sveinn Ásgeirsson
7