Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1981, Blaðsíða 10

Birgir
ísleifur
Gunnarsson
alþingismaður
Formáli
Skipulag miðbæjar er afar viðkvæmt
mái. í miðbænum er sál borgarinnar og
allir borgarbúar hafa skoðun á því, sem
gert er í miðbænum. Allt orkar tvímæl-
is þá gjört er og ávallt eru skiptar
skoðanir um það hvernig miðbærinn
eigi að líta út. Sjálfur man ég glöggt
eftir því, þegar veriö var að taka
ákvarðanir um að breyta Lækjartorgi
og hluta Austurstrætis í göngusvæði.
Mjög margir voru tortryggnir á þá
framkvæmd. Húseigendur, verslun-
armenn, umferðarsérfræðingar o.fl.
Það var mikið átak á sínum tíma að fá á
endanum sæmilegan frið um þá
ákvörðun. Nú held ég að flestir séu
sammála um að vel hafi til tekist og
víst er aö sú ákvörðun hefur myndaö
grundvöll þess fjölþætta mannlífs, sem
nú þrífst á þessum slóöum. Þetta nefni
ég sem dæmi um, hvaö menn eru við-
kvæmir fyrir miðbænum sínum — og
það er gott.
Ég er ekki sammála þeim anda, sem
felst í spurningunum. Mér finnst spyrj-
andi of neikvæður í mörgum spurning-
um og lýsingar eins og „vanþróunar-
bragur“, „alger útkjálkasvipur“ og
„svipmót kreppunnar" eru stórlega
ýktar.
Miðbærinn er ekki fullkominn, margt
er þar ógert og margt mætti betur fara.
Miðbærinn á að vera umgjörð um iö-
andi mannlíf, en hvernig umgjöröin á
að vera er mikið smekksatriði eins og
margt annaö í skipulagi — og það tjáir
ekki aö deila um smekk.
Sný ég mér þá að spurningunum.
Spurning 1
Ég er ekki sammála þeirri fullyrðingu,
sem fram kemur í spurningunni, „að svo til
ekkert hafi verið byggt í miðbænum í
Reykjavík um áratuga skeiö". Undanfarna
áratugi hafa allmargar nýbyggingar risiö í
miðbænum og má m.a. nefna eftirfarandi:
Austurstræti 17 (hús Silla og Valda), Aust-
urstræti 18 (hús Almenna Bókafélagsins),
Tollstöðvarhúsiö viö Tryggvagötu, nýbygg-
ing viö Lækjartorg, stórhýsi Landsimans
við Austurvöll, Iðnaöarbankann við Lækj-
argötu og þannig mætti telja fleiri slík
dæmi. í byggingu eru hús eins og Póst-
hússtræti 13, Hafnarstræti 7 og Tryggva-
gata 26 og nefna má byggingu Listasafns
íslands bak við „Glaumbæ", þótt það sé í
útjaðri þess, sem við í daglegu tali nefnum
„miðbæinn“. Þá hefur verið byggt við ýms-
ar byggingar eins og t.d. hús Eimskipafé-
lags íslands. Það er því Ijóst, að margt
hefur gerst i miðbænum, þótt e.t.v. finnist
ýmsum aö hægt gangi. Hinsvegar má
spyrja, hversvegna ekki hafi gengið hrað-
ar? Fyrir því eru margar ástæður og skulu
hér nokkrar tilgreindar.
Eftirspurn eftir því að byggja í miðbæn-
um hefur ekki verið ýkja mikil og tekið
hefur verið á slíkum umsóknum með vel-
vilja innan gildandi skipulagsramma. E.t.v.
hefur mönnum fundist að þeir fengju ekki
að byggja nógu mikið á lóðum sínum og
því kosið að halda áfram starfsemi í gömlu
húsunum og víst er að mörgum þeirra hef-
ur veriö breytt mikið til að laga þau aö
nútímanum. Má þar t.d. nefna húsin á horni
Lækjargötu og Austurstrætis. Einnig er vit-
að, að mörg af gömlu húsunum eru í eigu
dánarbúa eða eldra fólks, sem ekki ekki
hefur haft áhuga á að byggja.
10
Á vissum svæðum hefur óvissa um
skipulag haft sitt að segja eins og í Grjóta-
þorpi. Skipulagshugmyndir manna hafa
tekið gífurlegum breytingum á undanförn-
um árum. Sú kenning var mjög ofarlega á
baugi fyrir nokkrum áratugum, að rífa ætti
niöur heilu borgarhverfin og byggja nýtt og
stórt í staðinn, jafnframt sem rýmt væri
fyrir miklum umferðaræðum. Þetta var t.d.
gert í Stokkhólmi. Þetta hefur breyst. Nú
telja menn ekki eins miklu fórnandi fyrir
hraðbrautir eins og áður var og menn vilja
halda gömlu svipmóti, þótt nýtt sé byggt —
með því að halda gamla gatnakerfinu og
láta ný hús falla að gömlum. Þessar breyttu
hugmyndir, sem hafa þróast í langan tíma,
hafa gert það að verkum, að bæði eigend-
ur og yfirvöld hafa verið hikandi í ákvörð-
unum sínum.
Þó vil ég taka fram, að ég harma að ekki
skyldi áfram unnið að því að fullgera og
framkvæma skipulag um byggð í kingum
„Hallærisplaniö". Þar var gert ráð fyrir ný-
byggingum í kringum „planiö“ og á Stein-
dórslóðinni og Austurstræti 3. Neðanjarð-
arbílastæði áttu að vera á svæöinu og
byggðar skyldu margar íbúðir. Gert var ráð
fyrir þeim möguleika að byggja glerhús yfir
„Hallærisplanið“, þar sem koma mátti fyrir
ýmiskonar þjónustu og halda samkomur.
Víðtæk samstaða hafði myndast með eig-
endum, en þó var gert ráð fyrir að þeir,
sem vildu gætu haldið sínum eignum
óbreyttum og kom vilji um það fram hjá
eigendum „Hótel Víkur" og „húss Magnús-
ar Benjamínssonar". Þessar hugmyndir
voru lagöar til hliðar, þegar skipt var um
meirihluta í borgarstjórn. Tel ég skaða að
því.
Egill
Skúli
Ingibergsson
borgarstjóri
Svar við þessari spurningu svo og
ástæður fyrir hálfnotuðum og ónotuðum
lóðum er ekki einfalt.
Staöreyndir í málinu eru skipulagshug-
myndir og svo staöfest skipulag, sem þó
hefur ekki verið unnið eftir.
Bönn við niðurrifi og uppbyggingu hafa
engin veriö í gildi. Það er fyrst með nýjum
byggingarlögum, að skilyrði eru sett fyrir
niðurrifi frá ársbyrjun 1979.
Skipulag aö nýjum miðbæ var samþykkt
1962. Kemur þá ný viðmiöun á verðmæti
þess hvar menn vilja byggja upp framtíðar-
aðstöðu fyrir fyrirtæki og stofnanir, og
ákveðin stefnumótun af hálfu yfirvalda um
hvernig gamli miðbærinn eigi aö vera. Þá
hafa borgaryfirvöld samþykkt forsögn að
skipulagi Grjótaþorps svo og deiliskipulag
svokallaðs Pósthússtrætisreits. Hér er vik-
ið verulega frá fyrri skipulagshugmyndum,
sbr. t.d. byggingu Morgunblaðshallarinnar,
Silla og Valda-verzlunarhússins í Austur-
stræti og bókaverzlun Eymundssonar í
Austurstræti.
Eftir þessar byggingar er alger kyrr-
staða, án þess að greint verði svo óyggj-
andi sé að nokkuð eitt ráöi þar öllu um.
Manni gæti komið til hugar blanda af ein-
hverju eftirtalinna atriða:
— Lóöir flestar í einkaeign.
— Mikil verðbólga.
— Ýmsar aðrar fjárfestingar mjög
miklar á síðustu 20—30 árum.
— Visst öryggisleysi um framtíð mið-
bæjarins.
— Skortur á stýringu yfirvalda.
— Hugmyndir um verndun náttúru og
byggingar breytast mikið á þessum
tíma.
Þaö skal tekið fram til skýringar, að
formáli spurningar 1 bendir til, að með
„miðbæ“ sé fyrst og fremst átt við svæðið
frá Grjótaþorpi í Þingholt.
Hér má engu breyta fremur en væru þessi hús frá söguöld og varð mikill styrr út af nokkrum
fermetrum grass, sem voru fjarlægðir fyrir útitafl. Þótt húsin við Lækjargötuna séu hvorki
falleg né hafí verulegt byggingasögulegt gildi, verður þeim haldið í þessu horfi — og skiptir
kannski iitlu máli, ef annars staðar væri tekið til hendinni.
Hornið á Tryggvagötu og Pósthússtræti. Er það svona, sem við viljum hafa miðbæ Reykjavíkur.
Gestur
Ólafsson
forstöðumaður
skipulagsstofu
höfuðborgar
svæðisins
Spurning I
Meginástæðan er sennilega sú að
Reykvíkingar, og reyndar flestir lands-
menn, hafa ekki enn gert sér fulla grein
fyrir því hvers virði það er að eiga miðbæ í
höfuðborg landsins, sem stendur undir
nafni — miðstöð sérverzlunar, þjónustu,
viðskipta, menningar- og skemmtanalífs
fyrir landið allt. Aö eiga þannig miðbæ er
mikil eign, og nauðsyn fyrir þjóð sem vill
telja sig til menningarþjóöa. Þetta skilur
fólk erlendis, og þetta skilja unglingarnir
sem safnast saman á kvöldin á Hallæris-
planinu.
Aðrar ástæður eru margar. Einhverjir
borgarfulltrúar og alþingismenn hafa ekki
enn gert sér grein fyrir því að nútíma þjóð-
félagi eða borg veröur ekki stjórnað nema
með töluvert ákveðnu skipulagi sem tekiö
er mark á, ef vel á að fara. Margir stjórn-
málamenn hafa að öllum líkindum ekki
heldur litiö á hnignun miöbæjarins sem
neitt stórmál sem þyrfti að hafa afskipti af,
þótt núverandi ástand miðbæjarins sé bein
eða óbein afleiðing af skipulagi, fram-
kvæmdum eða aðgerðarleysi liöinna ára.
Ný verzlunarhverfi hafa aö undanförnu ver-
ið byggð víða á höfuðborgarsvæöinu og
miklu fé veriö variö til þess að leggja greiöa
akvegi að þeim og byggja þar upp fjölda
bifreiöastæða, á meðan sáralítiö hefur ver-
ið gert í þessa veru í miðbænum. Miöstöö
strætisvagna hefur veriö flutt aö verulegu
leyti frá Lækjartorgi á Hlemm, svo eitthvað
sé nefnt, en þessi aðgerð haföi umtalsverð
áhrif bæöi á veltu verzlana og á fasteigna-
verð. Fasteignir í miðbænum eru þó enn
metnar mun hærra en í nýjum verzlunar-
hverfum, þrátt fyrir þessar breytingar, og
þrátt fyrir versnandi samkeppnisaöstööu
miðbæjarins.
Fáir stjórnmálamenn hafa viljað horfast í
augu við þennan vanda og fyrirskrifa þau
meðöl sem til þarf, enda nokkuð visst að
einhverjir verða til þess að mótmæla öllum
breytingum, jafnvel þótt þær séu aö mati
annarra til bóta. Eigendur fasteigna á
þessu svæöi hafa því oft ekki getað fengiö
afgerandi svör við því hvað megi byggja og
hvernig, auk þess sem önnur nauðsynleg
skilyrði til uppbyggingar og endurnýjunar í
mi’öbænum hafa ekki verið mynduð, þrátt
fyrir ýmsar hugmyndir. Ég er þeirrar skoö-
unar að eigandi eöa umráðandi lóðar eigi
aö geta skotið máli sínu til ráöherra til úr-
skurðar, ef skipulagsyfirvöld í héraði hafa
ekki svarað fyrirspurn hans um notkunar-
og nýtingarmöguleika lóöar eöa byggingar
innan skynsamlegs frests, t.d. fjögurra
mánaöa. Þessi breyting kæmi í veg fyrir aö
skipulagsaöilar geti dregiö svo árum og
áratugum skiptir aö taka afstööu til þess-
ara mála.
Guðrún
Jónsdóttir,
forstöðumaður
Borgarskipulags
Inngangur
— almennar athugasemdir
Spurningar þær, sem Lesbókin hefur
beint til mín eru flestar mjög yfir-
gripsmiklar. Mér virðast þau atriöi,
sem um er spurt, yfirleitt flóknari en
svo, að hægt sé aö veita óyggjandi
svör.