Lesbók Morgunblaðsins - 12.05.1983, Blaðsíða 7

vinnumennsku, fara litlar sögur
af honum þar, en vinnumaður
var hann í tvö ár þar nyrðra.
Ekki mun hann hafa verið
hneigður fyrir skepnur eða
búskap, heldur dvaldi hugurinn
við Islendingasögur, ævintýri og
skáldskap. En mennta- og
framaþráin var rík í brjósti
hans. Um þær mundir var
Seyðisfjarðarkaupstaður í mikl-
um uppgangi og um leið hill-
ingar og framtíðarland í augum
margra. Vorið 1891 kvaddi Guð-
mundur æskustöðvarnar, sem
hann átti ekki afturkvæmt til og
lagðu land undir fót 300 km leið
alla leið austur til Mjóafjarðar
með aleiguna á bakinu.
í von um atvinnu og þar með
fjármuni mun hann hafa lagt í
þessa löngu ferð. Austfirðir
voru þá gullkista og vaxtar-
broddur þjóðfélagsins. Guð-
mundur réðst fyrst til Mjóa-
fjarðar í vinnumennsku en undi
þar lítt sínum hag, og fór þaðan
félítill og vonsvikinn. En þar
sem menntaþráin og hneigð til
andlegra viðfangsefna brunnu
honum í brjósti réðst hann í
þjónustu Skafta Jósefssonar rit-
stjóra blaðsins „Austra" á Seyð-
isfirði og hóf þar prentnám. Þar
sem enginn var kostur á skóla-
göngu var prentstarfið mjög vel
fallið til sjálfsnáms. Þarna
kynntist Guðmundur mörgu
fólki af ólíkum gerðum og einnig
margvíslegum rithætti manna,
lærði stafsetningu og meðferð
íslensks máls.
Austfjarðadvöl Guðmundar
varð honum á örlagaríkum mót-
unarárum sem fjársjóður,
nægtabrunnur sem hin skap-
andi skáldgáfa hans síðar sótti
yrkisefni til. Þar kynntist hann
sjómennsku fyrst, þar sem hið
glögga skáldauga hans nam þau
vinnubrögð, svo úr varð jafn
fágætt listaverk og sagan „Þeg-
ar ég var á freigátunni".
Þarna voru einnig stórbrotnir
athafnamenn og persónuleikar,
sem urðu honum síðar að ein-
hverju leyti að fyrirmyndum í
skáldsögum. Á Seyðisfirði
komst hann einnig í kynni við
leiklist, sem síðan varð honum
jafnan hugleikin. Sumarið 1895
fór hann til Reykjavíkur og var
við prentstörf í ísafoldar-
prentsmiðju. Næsta sumar,
1896, fór hann í ferðalag um
Norðurland með Daníel Bruun.
En um haustið siglir hann til
Kaupmannahafnar til frekara
prentnáms. Þar dvelur hann í
tvö ár. Um veru sína þar skrifar
hann: „Ég barðist þar mínar
9—10 stundir á dag við hungrið,
en það sem þá var afgangs dags-
ins, fyrir hugsjónum mínum.
Fyrrnefnda baráttan gekk illa
— hin síðari skár.“
Til Reykjavíkur ár-
iö fyrir aldamótin
Að lokinni veru sinni í Kaup-
mannahöfn snýr Guðmundur
aftur heim og sumarið 1898 gift-
ist hann og flutti til Akureyrar.
Var kona hans Guðrún Sigurð-
ardóttir trésmiðs á Akureyri.
Guðrún var mesta ágætiskona.
Börn áttu þau ekki er lifðu, en
kjördóttur eina, Mörtu Magn-
úsdóttur að nafni. Haustið eftir,
1899, fluttist svo Guðmundur
með konu sinni til Reykjavíkur
þar sem þau síðan bjuggu.
Snemma mun Guðmundur
hafa farið að fást við ljóðagerð,
en árið 1899 kemur út fyrsta
kvæðasafn hans, „Heima og er-
lendis". Flest þeirra kvæða eru
ort í Höfn en hann þótti þá
hvorki frumlegur né bráðþroska
sem skáld, og fékk bókin hvorki
góða né uppörvandi dóma.
En skáldið er fjallgöngumað-
ur, bæði í bókstaflegum og and-
legum skilningi, lætur ekki and-
byrinn á sig fá. Árið 1903 kemur
út önnur ljóðabók hans, „ís-
landsvísur", prýdd myndum eft-
ir hann sjálfan og Þór. B. Þor-
láksson listmálara. Þar koma
fram Íslandsvísur, „Ég vil elska
mitt land“ og „Draumalandið",
sem sönglistin hefur gefið ævar-
andi líf.
Þótt ljóðin, sem í þessari bók
birtust, sýndu ótvíræða framför,
fékk hún þó vægast sagt mis-
jafna dóma og þar af einn svo
illvígan við lá, að riði honum að
fullu. Um það farast skáldinu
svo orð: „Engin bóka minna hef-
ur haft jafn mikil áhrif á líf
mitt og þessi. — Ráðist var á
bókina af slíkum ódrengskap og
illgirni, — að lengi á eftir varð
ég að fara huldu höfði í blöðum
og tímaritum með kvæði mín,
því að enginn vildi við þeim líta.
— Og þegar ég byrjaði að skrifa
sögur, var ekkert viðlit að birta
þær undir mínu nafni. Þá fyrst,
er sögurnar höfðu unnið sér góð-
an orðstír undir dulnafninu, var
vogandi að segja til höfundar-
ins. — Beiskjan, sem þetta vakti
í skapi mínu, kemur einna skýr-
ast fram í „Leysingu" og „Borg-
um“. Um þetta leyti, 1903—1904,
hafði höf. annað stórt verk í
smíðum heilt leikrit í ljóðum,
sem Teitur nefndist. Það var
talið ófullkomið æskuverk og fór
ekki varhluta af illgjörnum
dómum. Það varð þó ekki
ómerkt á ferli höfundarins, því
að fyrir það fékk hann fyrst
skáldastyrk. Þann styrk notaði
hann til utanfarar og ferðaðist
um Sviss, Holland og England
og ritaði svo ferðaminningar að
för lokinni (1905). Þetta var síð-
asti áfanginn á menntabraut
hans.
Halla — og
höfund urinn
kemur fram
í dagsljósið
En árið eftir, 1906, kom út
skáldsagan Halla eftir óþekktan
höfund, sem nefndi sig Jón
Trausta. Ekki þarf að hafa mörg
orð um það, að sagan fékk góða
dóma og var frábærlega vel tek-
ið. Þáf fyrst áræddi höfundur-
inn að draga af sér huliðshjálm-
inn og stíga fram í dagsjósið.
Hér var kominn Guðmundur
Magnússon skálds. Hér mátti
segja að hafið væri nýtt land-
nám í heimi skáldskapar og um
leið sagnaskáldskapur íslend-
inga að rísa á ný eftir að hafa í
margar aldir sofið svefninum
langa. Áður höfðu aðeins birst
sögur Jóns Thoroddsens, Torf-
hildar Hólm og nokkur önnur
byrjendaverk. En með sögunni
Höllu var í raun brotið blað í
íslenskri bókmenntasögu.
Eftir að ljóst varð hve góðar
viðtökur sagan Halla, frumraun
höf. á skáldsagnasviðinu, fékk,
hófst hann handa um framhald-
ið eða efni það sem myndar
„Heiðarbýlissögurnar", en það
er ekkert smáræði. Aldrei hafði
jafn víðtæk þjóðlífslýsing stigið
fram í íslensku skáldverki, þar
sem hver persóna verður les-
anda handgengin og landslag
stendur honum svo skýrt fyrir
hugarsjónum sem málað væri.
Sagan „Heiðarbýlið" hefst á
„Inngangi", ljóðrænni náttúru-
lýsingu á gullnu máli sem hér
segir: „Þeir, sem fara fram með
ströndum íslands, fá lítið að sjá
af landinu. Þeir fá að sjá haf-
þokuna og ef til vill hafísinn,
brimrótið á blindskerjunum,
fuglabreiðurnar kringum vörpin
og skipin á miðunum. Þeir sjá
risavaxnar hamrahyrnur rísa úr
sjónum og raða sér í fylkingar.
Þær ber við himin og oft eru
þær skýjum sveipaðar. Að baki
þeirra bregður fyrir breiðum
bungum með hjarnflákum. Á
milli þeirra opnast þröngir firð-
ir með sjóþorpum og smákaup-
túnum. Reykur beltar sig með-
fram hlíðunum; skipasiglur er í
klettahjallana. — En innst blán-
ar jafnan fyrir heiðarbrún, sem
lokar innsýn til landsins. — Að
baki þessara hnarreistu stand-
fjalla, að baki heiðanna, sem
loka fjarðarbotnunum, — langt
innan við breiða flóa og brim-
kögraða sanda, langt — langt
inni í heiðablámanum, liggur
annar hluti íslands harla ólíkur
þeim, sem fyrir menn ber af
skipaþiljum. Þar liggja heiða-
löndin, auð og óbyggð, og eru
notuð fyrir afrétti.
r
Kristín Bjarnadóttir
máttleysi
ég hef heyrt þú ráðir því
hvort þrýstingurinn utanfrá
sé svo mikill að þú bilist
eða sama sem því ég hef heyrt
þú ráðir því hvort þú geðbilist
eða hvort þú sleppir því og ekkert mál
það er frjálst val
það er bara stundum
stundum sem ég veit ekki
hvað er utanfrá oghvað
að innan
svo margar raddir hef ég heyrt
— ég fæ í hnén
afstoða
ég óttast mest að taka lífið nærri mér
á bát sem aldrei leggst að bryggju
eða þannigjá geti ekki landað
hugarfóstrunum
þess vegna er ég skilyrðislaust
með fóstureyðingum
í efans paradís
ínýju umhverfi verðurðu
gagnsæ manneskja
glúrin augu beinast að þér með vissu
ósvikin glæný manneskja á staðnum
það ertu
þar til nýsmíði efans brýtur af sér
meitlaðar örvar úr nálægð
lenda á þér eða rétt hjá
þú ræður
þú ert ekki lengur ósvikin
þú efast
Kristín Bjarnadóttir er Húnvetningur, en hefur lagt stund á
leiklist og leikið bæði í Danmörku og á íslandi. Hún hefur bæði
þýtt Ijóð og ort um árabil og hafa oft birzt eftir hana Ijóð í Lesbók.