Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1983, Blaðsíða 10

í
I
Iframt notaðar í sambandi við
rannsóknir á andrúmsloftinu, og
þannig er það mælt á ýmsan
hátt í hverri ferð milli 1.000 og
| 3.000 metra.
| Af þessum mælingum má
ýmsar merkilegar ályktanir
draga. í dalnum, þar sem stöðin
er, minnkar koltvísýringurinn,
CO2, verulega í andrúmsloftinu
á hlýjum árstímum frá hádegi
til kvölds, en eykst síðan tiltölu-
lega mikið um nóttina. Hið
mikla plöntulífríki graslendis og
skóga í dalnum bindur mikið
magn koltvísýrings með blað-
grænu. En að nóttunni losnar
CO2 aftur úr læðingi með öndun
plantnanna og upplausn þeirra
sérstaklega í gróðurmoldinni.
En 2.300 m hærra á Zug-
spitze-tindi verður engra breyt-
inga vart. Magn koltvísýringsins
þar samsvarar nær nákvæmlega
því, sem er á Hawaii í 12.000 km
fjarlægð.
Samkvæmt því segir í skýrslu
rannsóknastöðvarinnar, að eftir
k því sem nú væri vitað og þrátt
fyrir ákafar deilur og umræður
um aukningu koltvísýrings og
eldsneytisnotkun iðnaðarins
mætti telja víst, að ekki megi
búast við „neinum stórvægi-
legum áhrifum á veðurfar af
völdum aukins magns C02u.
Jákvætt að rækta
skóga sem víðast
Skjótar veðurfarsbreytingar
væru miklu sennilegri af völdum
ryks og gosefna í háloftunum og
þá fyrst með kólnun.
En hinar miklu sveiflur dag-
lega á magni koltvísýrings í
loftslaginu við jörðu, án þess að
þær hafi greinanleg áhrif á hinn
feiknalega loftmassa fyrir ofan,
hafa gefið forstöðumanni stöðv-
arinnar, dr. Reiter, tilefni til að
bera fram þá tillögu, að skógar
verði ræktaðir, hvar sem þess er
nokkur kostur, til þess að binda
aukningu koltvísýrings vegna
eldsneytisnotkunar, áður en
viðbótarmagn hans næði smám
saman á mörgum áratugum að
komast upp í háloftin og valda
aukningu þar.
Enginn getur í rauninni sagt
með neinni vissu, hvort hin
hægfara aukning koltvísýrings í
háloftunum stafi af eldsneytis-
notkun eða af aukinni virkni
eldfjalla á síðustu öldum.
Og enginn veit af reynslu og
með vissu, hversu stöðugt loft-
slag okkar í raun og veru er og
hvaða álag það þolir. Til þess
þarf margra áratuga nákvæmar
mælingar á andrúmsloftinu og
gangi veðurfarsins, sem enn
hafa ekki verið gerðar, en verð-
ur að stefna að. En fyrst um
sinn verða stærðfræðilegar
vangaveltur og líkindareikning-
ur að koma í stað þeirrar
reynslu og þekkingar, sem okkur
skortir.
Það eitt er víst, eins og þær
deilur sýna, sem orðið hafa um
það, hvaða hættum loftslaginu
væru búnar af kólnun eða hitun,
að það veðurfar, sem „við höfum
haft“ sé hið langbezta — því að
við höfum vanizt því.
— SvÁ — úr „Bild der
Wissenschaft
0..
Appelsínur á dökkgrænum trjám og ber við bláan himin. En hvað er að sjá — grýlukerti? Eitthvað skýtur það
skökku við — ekki sízt í ljósi þess að appelsínulundurinn sá er suður í Florida. Þar hafa orðið svo heiftarleg
kuldaköst, að frostið nær að mynda grýlukerti.
Dr. rer. nat.
Heins Haber
Fer
loftslag
virki-
lega
versn-
andi?
Það er orðin tízka að gera
undur og býsn úr náttúru-
hamförum, bæði hinum eðli-
legu og öðrum, sem verða ef
til vill af mannavöldum. í
því tilliti er hægt að tala um
ófaraiðju blaðanna sam-
kvæmt einkunnarorðinu, að
„slæmar“ fréttir séu „góðar“
fréttir. Samkvæmt þessari
gömlu reglu dagblaðanna
verða horfurnar fyrir vesal-
ings jörðina okkar stöðugt
ískyggilegri, svo að hún virð-
ist brátt búin að vera.
Þannig hefur sú saga
gengið um árabil í blaða-
heiminum, að við værum að
eyðileggja ózonlagið með úð-
unarbrúsum okkar, og að
mannkynið myndi síðan far-
ast í ægilegum sólareldi eftir
harmsögulega aukningu
hinna útfjólubláu sólar-
geisla. Allir jarðeðlisfræð-
ingar þekkja kenningu von
Paneths um ózonlagið, en
samkvæmt henni helzt það í
jafnvægi, þar sem hin út-
fjólubláa geislun bæði skap-
ar ózon og eyðir því. Sagan
um lofttegundirnar í úðun-
arbrúsunum, sem eyðileggði
ózon, reyndist einnig vera
hrollvekja, eins og vísinda-
menn hafa nýlega sýnt fram
á.
Árið 1982 var einkar hag-
stætt ófarahönnuðum, því að
þá varð staða reikistjarn-
anna með sérstökum hætti,
að sögn mjög nálægt því að
vera í einni röð. Þá var spáð
jarðskjálftum, stormflóðum
og eldgosum, þar sem hið
sameiginlega aðdráttarafl
reikistjarnanna myndi rífa í
sundur jörðina. Ártal okkar
er nú 1983, svo að þessi ótti
hefur reynzt það, sem hann
frá upphafi var, eða með öllu
ástæðulaus og út í loftið.
Dæmi um slíkan tilbúning
hrakspámanna er hægt að
rekja endalaust.
Það sem sérstaklega ber
að harma í þessu sambandi
er, að slíkar afurðir ófaraiðj-
unnar leiða athyglina frá
þeim vandamálum, sem
miklu skipta í raun og veru.
Meðal hinna ósviknu vanda-
mála eru þær sveiflur í tíð-
arfari, sem vart hefur verið
um heim allan frá 1965.
Um breytingar á loftslagi
gildir það, að þær gerast
mjög hægt. Þær eru ekki
náttúruhamfarir í venjulegri
merkingu. Þessar breytingar
koma fram í hinum ofur-
hæga andardrætti plánetu
vorrar. Og einmitt af því
hvað þær gerast hægt, verð-
ur þeirra í fyrstu alls ekki
vart.
Hér er ekki átt við hin
löngu loftslagstímabil, ísald-
irnar. Á síðustu milljónum
ára jarðsögunnar hafa slík
tímabil orðið fjögur og hafa
þá að meðtöldum hinum
svokölluðu milliísöldum
staðið yfir í mörg hundruð
þúsund ár. Þar fyrir utan
eru ótal minni og styttri
loftslagsbreytingar, sem
vegna venjulegrar tíma-
lengdar eru kenndar við öld,
en þær standa yfir í um 30 til
200 ár.
Veðurfræðingar um heim
allan eru sammála um, að
slíkt tímabil loftslagsbreyt-
ingar hafi hafizt 1965. í sam-
anburði við tímabilið milli
1880 og 1965 hafa árstíðirnar
breytt greinilega um svip.
Okkar kynslóð og kynslóð
foreldra okkar hefur á fyrri
hluta þessarar aldar búið við
bezta veðurfar, sem þekkzt
hefur.
Síðastliðin nær 20 ár hafa
menn kvartað yfir votviðra-
sömum sumrum og miklu
lengri, en jafnframt mildari
vetrum. Hið sígilda vor frá
apríl til maí (þetta er rit-
stjórnargrein í þýzku
vísindatímariti, aths. þýð.)
kemur mjög hægt og hik-
andi, og síðan verða miklir
sumarhitar fyrri hluta júní-
mánaðar, en standa stutt.
Þær tvær vikur verður sum-
arið, því að í júlí og ágúst
mun rigna mestan tímann.
Þó að sumarið 1982 hafi
farið í bág við þessa megin-
reglu, mælir það ekki gegn
því, að umrædd loftslags-
breyting sé hafin. Til þess að
gera sér grein fyrir henni,
verða menn að hugsa töl-
fræðilega. Sumarið er ekki
komið með fyrstu svölunni.
Þá er of snemmt að fagna.
Og eitt gott sumar síðan árið
1965 má sín lítils gegn því
tímabili loftslagsbrevtingar,
sem nú er hafið.
Síðastliðin tíu ár höfum
við með ýmsu móti reynt að
beina athygli manna að
þessu máli í tímariti okkar
og fengið sérfræðinga til að
fjalla um það. Það sem veld-
ur veðurfræðingum sérstök-
um áhyggjum, er sú stað-
reynd, að varðandi landbún-
aðinn, sem að miklu leyti er
orðinn iðnaður, höfum við
gengið út frá því, að sama
veðurfar muni haldast og
ríkti á fyrri helmingi aldar-
innar. Sérhver loftslags-
breyting — til hins betra eða
til hins verra — mun því
valda mjög tilfinnanlegum
truflunum.
Yfirstandandi loftslags-
breyting kemur einnig fram
á áþreifanlegan hátt, þegar
litið er á hnöttinn í heild,
eins og til dæmis þann, að
snjókoma hefur að meðaltali
aukizt um 13%, og að hita-
stig Norður-íshafsins hefur
lækkað um hálfa gráðu eða
þar um bil. Hinir illræmdu
ísjakar ná nú orðið að nýju
hundruðum kílómetra lengra
suður á bóginn.
Hvað orsakirnar varðar,
eru veðurfræðingar enn ekkí
á einu máli. Óumdeilanlegt
er þó, að á síðustu 30 árum
hefur andrúmsloftið orðið
dekkra, sennilega fyrst og
fremst vegna eyðingar skóga
og gróðurs á stórum land-
svæðum. Eldgos eiga trúlega
einnig hlut að máli í þessu
efni, enda þótt meta verði
áhrif þeirra með varúð.
Á 18. og 19. öld voru eldgos
víðs vegar um heiminn al-
gengari en nú á dögum, og
menn gera því skóna, að þau
kunni að hafa orsakað það,
sem veðurfræðingar kalla
„hina litlu ísöld“. Og frá
þessum tíma eru ævintýrin,
þar sem börnunum er svo
kalt og skógurinn er snævi
þakinn.
— SvÁ — úr
„bild der wissen-
schaft“