Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1983, Blaðsíða 12

Einar Jónsson fiskifrœðingur
Síðari hluti
V eiðimannaþj óðfélag
með svignandi búðarborð
og nútíma neyzlubruðl
Fyrirmyndar
fiskiðnaður
Við ferðafélagarnir, sem báðir
erum nátengdir fiski og fisk-
iðnaði, vildum kynnast sem bezt
atvinnuvegum í landinu sem
tengjast þeim gula. Það er gott
að vera íslendingur á Græn-
landi og okkur stóðu allar dyr
opnar. Við létum sýna okkur
frystihús og rækjuverksmiðjur í
flestum bæjum er leiðin lá um.
Þar var og öllum spurningum
um rekstur og umsvif svarað af
mikilli greiðvikni og vinsemd.
Við vissum lítt hverju við áttum
von á, en það hefur sennilega
blundað í bakkollinum, að fátt
gætum við íslendingar lært af
Grænlendingum í þessum efn-
um. Okkur, ég held næstum til
undrunar, fundum við fyrir
mjög þróaðan og að því er virtist
vandaðan fiskiðnað. Rækjuverk-
smiðjur voru mjög til fyrir-
myndar og eiga sér varla hlið-
stæður hér á landi. Þannig skoð-
uðum við verksmiðju í Hol-
steinsborg, sem vafalítið er ein
sú fullkomnasta og bezt búna
sem fyrirfinnst í víðri veröld, og
höfðu heldur betur orðið um-
skipti í þessum iðnaði þar í bæ
síðan ég var þar síðast. Hrað-
frystihúsin voru og flest mjög
til sóma, en á þeim var ef til vill
ekki svo stór munur og á því
sem almennt gerist hér á landi.
Það vakti þó óskipta athygli
okkar, að smáfyrirtæki eins og
lítið frystihús, með 30—50
manns í vinnu og viðskipti við
nokkra báta, standa algerlega á
eigin fótum hvað varðar mark-
aðsöflun og virðast spjara sig.
Menn gætu rétt ímyndað sér
hverja trú íslendingar hefðu á
því hér heima, ef einstaka smá-
frystihús úti á landi færu að
selja undir eigin vörumerkjum
og forstöðumenn þeirra brygðu
sér annað veifið til útlanda til
að selja vöruna. Mestur hluti
grænlenzkra fiskafurða er að
vísu seldur undir merkjum Kon-
unglegu Grænlandsverzlunar-
innar (KGH), en smærri, alger-
lega sjálfstæð fyrirtæki, eru til
og virðist vegna vel.
Nú á allra síðustu árum þegar
Grænlendingar hafa verið að
taka sín eigin mál meir og meir
í sínar hendur, hafa menn hér á
landi rætt nokkuð um það
hvernig við gætum stutt við
bakið á þeim og verið þeim inn-
an handar. Ég hef hugleitt þetta
nokkuð, og verð að viðurkenna,
að það er ekki auðséð á hvaða
sviði við ættum að bera niður. í
landinu er eins og áður sagði
háþróaður fiskiðnaður. Hins
vegar virðist það svo, að þekk-
ingin á þessu sviði sé mest á
höndum Dana og útlendinga.
Mér dettur í hug að eins og hér
hafa verið þjálfaðir grænlenzkir
sauðfjárbændur í smáum stíl,
mætti bjóða grænlenzkum ung-
mennum í Fiskvinnsluskólann.
Ég held að það myndi auka mjög
sjálfstraust Grænlendinga að
eignast fólk sem lært hefur
þessa iðn erlendis. Slíkt fyrir-
komulag gæti auðveldað „yfir-
töku“ Grænlendinga sjálfra á
sínum eigin fiskiðnaði, og tala
ég þá ekki um Dani í landinu
sem Grænlendinga. Það má
sjálfsagt margt annað finna,
þar sem við gætum veitt Græn-
lendingum lið, en þeir sjálfir
verða eðlilega að gefa tóninn í
þeim samskiptum, þótt við gæt-
um komið með hugmyndir og
boðið aðstoð okkar. Fyrir mestu
virðist mér samt nú í fyrstu, að
auka eilítið samskipti og kynni.
Samvinnu í hvaða mynd sem er,
eigum við að eiga við Grænlend-
inga beint, og ekki láta Dani
vera þar einhverja milliliði. Allt
slíkt eykur sjálfsvitund lands-
manna og um leið þjóðarvitund
sem er fyrir mestu, þegar verið
er að taka fyrstu sjálfstæðis-
skrefin.
í vinnuhópi
sumarið 1969
Stærstur hluti grænlenzku
þjóðarinnar býr nú í bæjum.
Það hafa orðið geysilegar breyt-
ingar á lífi fólks og samfélags-
háttum á skömmum tíma, svo
ekki er að furða þótt margur
maðurinn hafi hálfvegis tapað
áttum í þeim umskiptum öllum.
Margir landsmenn bjuggu áður í
örsmáum þyrpingum dreifðum
meðfram hinni ógnarlöngu
strönd. Til þess að hægt væri að
veita þessu fólki sómasamlega
heilbrigðis- og aðra samfélags-
Sumir Grænlendingar halda f venjur og lifnaðarhætti forfeðranna; þar á meðal þessi hjón, Minna
og Peter Kristoffersen. Þeim bauðst íbúð í blokk, en kusu áfram litla húsið sitt, þar sem upphitun
er aðeins frá kolaeldavél.
■r-
Að tína eitthvað í körfuna í kjörbúðinni er ólfkt þægilegra en halda með
byssuna til fjalla eða út á ísinn. En „hreint land — fagurt land“ er ennþá
lítils metið hugtak, því Grænlendingar henda gleri og öðrum umbúðum þar
sem þeir standa.
Efnahagslegt
gervisamfélag
Hlutskipti Dana á Grænlandi
verður að teljast næsta erfitt og
landi. Slíkt er nokkuð ódýrt inn-
legg í umræðuna um samfélags-
örðugleika Grænlendinga og
slíkar fullyrðingar innantómar
leysa ekki vandann. Hitt er svo
annað mál, að ásökun í þessa
veru getur haft nokkuð til síns
máls. Þá vaknar sú spurning
hvort öðrum þjóðum hefði farizt
eitthvað betur við Grænlend-
inga, og er þá gengið út frá
þeirri að því er virðist óumflýj-
anlegu sögulegu staðreynd, að
einhver önnur þjóð hefði haft
hönd í bagga með landsmönnum
á göngu þeirra inn í nútímann,
ef svo má að orði komast. Ég
þykist sjá og vita að Danir vilja
í raun og veru vel á Grænlandi,
burt séð frá því hvernig til hefur
tekizt. Ég er ekki að andskotast
út í þá þegar ég t.d. tala um
yfirtöku Grænlendinga sjálfra á
fiskiðnaðinum. Það sér hver
maður, að það gengur aldrei að
byggja upp þjóðfélag þar sem
stór hluti þjóðarinnar heldur að
sér höndum og er aðeins áhorf-
andi. Það verður að fara að
sinna uppbyggingunni neðanfrá,
við sjálfa grasrótina, og hún er
þegar hafin.
þjónustu, var ákveðið að leggja
marga af þessum smástöðum
niður og flytja fólkið í hina
stærri bæi. Sumarið 1969 strit-
aði ég ásamt fleirum við að
koma upp íbúðarblokkum fyrir
þetta fólk. Vinnuhópurinn sam-
anstóð af Dönum, Islendingum,
Færeyingum og einum Græn-
lendingi. Þetta er lýsandi dæmi
um hvernig uppbygging lands-
ins til nútíma velferðar hefur
farið fram. Nánast allt hefur
verið framkvæmt af Dönum eða
útlendingum, og Grænlendingar
sjálfir hafa verið sem áhorfend-
ur að þessum umsvifum. Tilhög-
unin við þessa uppbyggingu er
þannig næsta furðuleg, en á sér
þó skýringar að einhverju leyti
sem of langt mál yrði að fara út
í hér.
Menn hafa verið að dunda sér
við að skamma Dani fyrir allt
sem miður hefur farið í þessu