Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1983, Page 12

Saga byggingarlistar 4.
Eftir Harald Helgason arkitekt
Pýramídaþrenningin fræga í Giza hjá Kairo (2723—2563).
í Ramsesarmusterinu í Karnak (um 1301 f. Kr.),
Arkitektúr Forn-Egypta
Forn-egypzkur arkitektúr
endurspegiar þjóðfélagsiegar að-
stæður og verkmenningu í landi
faraóanna. Hvernig hefði verið
hægt að reisa þessa stórbrotnu
pýramída án þeirra fjölmörgu
verkamanna, sem faraóarnir
höfðu yfir að ráða? Eða þeirra
lista- og vísindamanna,sem létu
sér þessar byggingar til hugar
koma og útfærðu síöan þessar
hugmyndir sínar? Eða þá ráða-
mannanna sjálfra, sem ákváðu
að beina fjármagni og kröftum
þjóðarinnar að þessum stórkost-
legu framkvæmdum? Það er nú-
tímamanninum næstum óskilj-
anlegt, hvernig íbúar Nílardals,
þá svo til nýkomnir út úr myrk-
viði þekkingarleysisins, hafa
haft vitsmuni og kjark til þess
að ráðast í önnur eins stórvirki.
Pýramídarnir eru afleiðing trúar
Forn-Egypta á framhaldslífið,
þeirrar trúar, sem gerði ráð fyrir
því að varðveizla líkamans væri
nauðsynleg til að tryggja ódauð-
leik sálarinnar. Eru pýramíd-
arnir grafhýsi faraóanna í
nokkrar aldir.
Mestur hluti Egyptalands hefur
alltaf verið því sem næst óbyggj-
anlegur. Síðan á síðasta jökul-
skeiðinu hefur landið verið að
mestu leyti ein eyðimörk, og er
það nær einungis í Nílardal og í
óshólmum Nílar, sem land er
byggilegt. Á þessum stöðum eru
líka allar minjar fornra bygging-
arafreka samankomnar. Ávallt
var gnótt af góðum steini til að
reisa byggingar, og fundizt hafa
ýmsir frábærlega vel gerðir munir
úr steini frá steinöld, t.d. vasar og
skálar. Steinninn var víðast mjög
þéttur í sér, og er það einkum því
að þakka, hversu margar forn-
minjar hafa varðveitzt vel allt
fram á þennan dag. í Egyptalandi
rignir sjaidan, og einnig eru
stormar fátíðir. Veðrátta er heit
allan ársins hring og sólargeisl-
arnir eru sterkir. Fundu menn því
helzt þægindi undir yfirbyggðum
súlnagöngum, en húsform voru
alltaf einföld, og nær engin þörf
var á gluggum á útveggjum, því að
næg birta barst inn um rifur á
þaki og hurðum.
Lurkar og
leirklíningur
Forsögu Egyptalands hefur áð-
ur að nokkru verið getið. Um alda-
mótin 4000 f.Kr. myndaðist all-
þróað menningarskeið í mið- og
efri hluta Nílardals. Bjuggu íbú-
arnir að verulegu leyti í þorpum.
Voru hús þeirra kringlótt að
grunnfleti, gerð úr lurkum eða
reyrstráum og þétt með leirklín-
ingi. íbúarnir lifðu einkum á veið-
um, en stunduðu jafnframt korn-
rækt og héldu sauðfé og naugripi.
Leirkeragerð var á allháu stigi.
Veiðimennskan lagðist fljótlega
að mestu leyti niður, en akuryrkja
og kvikfjárrækt tóku við sem aðal-
atvinnugreinarnar. Menningin
breiddist út um allan dalinn og
þorpum fjölgaði. Byggingar urðu
myndarlegri, en flest íbúðarhús
voru þó reist úr sefgrasi, papírus-
blöðum eða pálmaviðargreinum.
Utan á þau var sett leirlag, sem
sólin sá um að þurrka. Voru þessi
hús annað hvort kringlótt eða fer-
hyrningslaga með bogamynduðum
eða flötum þökum. I meiriháttar
byggingar var notað timbur, en
framan af var lítið um steinbygg-
ingar, og var steinn helzt notaður
til að tryggja undirstöður bygg-
inga úr léttara efni. Um 3600 f.Kr.
kom fram ný menning, sem brei-
ddist skjótt út um allt landið. íbú-
arnir voru þó ekki ein samstæð
pólitísk heild, heldur voru flest
þorpanna sjálfstæð og réðu sjálf
sínum málum. Bendir margt til
þess að íbúarnir hafi haft náin
viðskipti við Litlu-Asíu, og fór nú
t.d. að bera töluvert á hlöðnum
húsum úr sólþurrkuðum múr-
steinum. Var efnið fengið úr leir-
bornum árfarvegi Nílar, en í múr-
steinana var blandað strábútum
og sandi. Var fljótlega farið að
staðla stærð steinanna og voru
þeir 35x18x10 sm á stærð. Korn-
uppskera íbúanna margfaldaðist,
en auðurinn skiptist misjafnlega.
Mynduðust tvö konungsdæmi, í
norður- og suðurhlutanum, en þau
áttu í stöðugum styrjöldum sín á
milli. Lauk þeim loks með sigri
Suðurríkisins um 3000 f.Kr. og
komst þá fyrsta konungsættin til
valda yfir sameinuðu Egyptalandi.
Þar með hófst einnig saga egypzka
stórveldisins, og sagnatími
Egypta gekk ennfremur í garð. Er
byggingarsögu Forn-Egypta yfir-
leitt skipt í þrennt. Elzta skeiði
nær yfir árin 3000—2130 f.Kr., það
næsta 2130—1567 og það þriðja
1567—332 f.Kr. en það ár lagði
Alexander mikli Egyptaland undir
sig.
íbúðarhúsið:
Tímabundinn
dvalarstaður
I Egyptalandi voru fá mann-
virki önnur en grafhýsi og musteri
reist úr steini vegna hins mikla
kostnaðar við steinsmíðarnar, og
var sólþurrkaður múrsteinn víðast
langmikilvægasta byggingarefnið.
Múrsteinninn hefur hins vegar
veðrazt mjög illa, og er hann víð-
ast fyrir löngu runninn út í sand-
inn. Finnst nú t.d. ekki lengur
tangur né tetur af húsum hinnar
fornu höfuðborgar Egyptalands,
Memfis.
Trú Forn-Egypta endurspeglast
í húsagerð þeirra. Þeir litu á íbúð-
arhúsið aðeins sem tímabundinn
dvalarstað, en grafhýsið sem var-
anlegt aðsetur. Kappkostuðu þeir
því að ganga vel frá líkömum
skyldmenna sinna, hver eftir
beztu getu og efnahag. Líkin voru
smurð og vafin inn í lín, og var
þeim loks komið fyrir inni í var-
12
Amonmusterið í Lúxor (1408—1300).