Lesbók Morgunblaðsins - 27.04.1985, Qupperneq 10

hjá mér; ég var í vafa um hvora leiðina ég
ætti að velja. Niðurstaðan varð einskonar
málamiðlun, — ég valdi auglýsingafagið
og ýmislegt því skylt, sem gott var að
kunna.
En jafnframt varð mér ljóst, að annað
heillaði mig meira."
Iþá daga urðu auglýsingateiknar-
ar að kunna að teikna letur. Torfi
kvaðst í fyrstu hafa átt í erfið-
leikum með að tileinka sér letur-
teikningu, svo hann tór í sérnám í let-
urskóla hjá prófessor Bunz með þeim
árangri, að hann blómstraði einmitt
þar og „ánetjaðist þessari grein“ eins
og hann segir. Hann var tekinn inn í
svonefndan meistarabekk, þar sem hin-
ir færustu unnu við að teikna allskonar
leturgerðir. Og það var á vissan hátt
hægt að tjá sig í leturgerð, segir Torfi,
því letrið varð persónulegt og þaðan
var skammt að fara yfir í hreina mynd-
list. En jafnframt var hann með annan
fótinn í umboðsfyrirtæki föður síns og
var honum hjálplegur sonur. Jón í
Nivea, eins og hann var nefndur í
Reykjavík, var ekki allskostar ánægður
og sagði syni sínum að hann væri að
leggja út á mjög torsótta braut.
Torfi: „Leturskrift heyrir engan veginn
fortíðinni til, enda þótt þess sjáist lítil
merki í blöðunum, að nútíma auglýsinga-
teiknarar þurfi að teikna letur. Tæknin
hefur tekið við sumu, en hlutverk letur-
teiknarans stendur í sambandi við bóka-
kápur og plaköt. Það er að vísu rétt, að
mikil hnignun varð í þessari grein á tíma-
bili, þegar svokallað letraset varð alls ráð-
andi. En leturteikning hefur sannað gildi
sitt aftur. Líka má benda á almenna
hnignun i skrift. Rithönd manna er lakari
en áður tíðkaðist. Nú hefur komið til tals
að reyna að bæta úr því með því að inn-
leiða hér ítalska skrift, eða kanselískrift,
skáletur, sem auðvelt er að læra og skrifa
betur en snarhönd og lykkjuskrift. Meðal
þeirra, sem hafa áhuga á þessu, er Gunn-
laugur S.E. Briem, sem Iærði upphaflega
hjá mér, en hélt síðan til London til frek-
ara náms og er nú talinn með fremstu
leturskrifurum."
Löngunin til að mála varð til
með leturskriftinni. Og þá þeg-
ar fór Torfi að einbeita sér að
vatnslitum; notaði þunnan jap-
anskan pappír, sem gefur mjúka, sér-
kennilega áferð, og hann notar hann
enn. Um tíma var hann í námi í grafík
og teikningu hjá snjöllum myndlistar-
manni, prófessor Gresko, og hjá honum
hlaut Torfi þá myndlistarmenntun,
sem hann býr að enn. Hann teiknaði
mjög mikið í þá daga, og fann sér frú,
sem hann tók með sér heim til íslands,
frúna í Hamborg auðvitað.
Torfi: „Lúðvík Guðmundsson bað mig að
kenna við nýstofnaða auglýsingadeild
Handíðaskólans, þegar heim kom. Þessi
deild var þá nýlega stofnuð; Gísli B.
Björnsson var þar fyrir og við kenndum
saman í mörg ár og unnum vel saman,
enda þótt við værum ólíkir.
Mér féll vel að vera innan um ungt fólk
og sú einangrun, sem var samfara störfum
við auglýsingagerð, var mér ekki að skapi.
Stofurnar voru litlar þá og lítill samgang-
ur. Ég hef alltaf verið félagsvera og mér er
bráðnauðsynlegt að vera með öðru fólki.
Þar fyrir þykir mér gott að vera einsamall
stundum og geri það oft, ekki sízt þegar
glimt er við myndir."
„Nújæja, þú helltir þér sem sagt útí
lífsbaráttuna og hefur vitaskuld ætlað
þér að verða ríkur og það fljótt. “
Torfi: „Ekki tókst mér það, enda sóttist
ég ekki eftir því. En það er rétt, að maður
hellti sér útí lífsbaráttuna; ég kenndi
meira og minna auglýsingateikningu í 13
ár, en rak hönnunarstofu jafnframt, fyrst
einn og síðar með Ottó Ólafssyni. Enn síð-
ar gekk Ernst Bachmann inn í fyrirtækið.
Við vorum með stór og góð fyrirtæki á
okkar snærum: Loftleiðir og síðar Flug-
leiðir, Almenna bókafélagið og fleiri. Mað-
ur var vakandi og sofandi í þessu, en það
var þreytandi og til trafala, hvað auglýs-
ingamál í fyrirtækjum voru þá illa skipu-
lögð. Fyrst og fremst höfðu forsvarsmenn
litla þekkingu á auglýsingamálum al-
mennt. Þetta hefur mjög breytzt til batn-
aðar.
Þetta er mikið streitustarf, sem tekur á
taugarnar og útheimtir mikinn tíma. Tím-
unum saman sá maður varla börnin sín ög
svo fór, að þetta endaði með upplausn
hjónabandsins. Við bjuggum í Mosfells-
sveit; höfðum byggt þar og áttum nú húsið
skuldlaust. Þar var einnig ágæt vinnu-
stofa, sem ég hafði komið mér upp.“
Raunasögur af þessu tagi eru
ekki fátíðar nú á dögum. Oft
verður það dýru verði keypt
að „gera það gott“, eins og
sagt er. Hér stóð Torfi á tímamótum.
Hann seldi hlut sinn í fyrirtækinu, sem
raunar er rekið enn undir nafninu
Gylmir. Hann ákvað að byrja nýtt líf;
slíta sig í burtu frá öllu saman. Það
gerðist um svipað leyti að góðkunningi
Torfa, Bragi Ásgeirsson listmálari,
hafði fengið styrk til að skrifa bók um
norska málarann Munch. Hann skrif-
aði Torfa; vildi fá hann utan til að
hanna bókina. Torfa leizt vel á það eins
og á stóð. Hann setti föggur sínar í
bakpoka, — annað hafði hann ekki
meðferðis þegar hann kvaddi landið.
Hvernig tilfinning var það? „Stórkost-
leg, “ segir Torfi, „mér fannst ég loksins
vera alveg frjáls.“
Frestun varð á útkomu bókarinnar
um Munch, en Torfi var áður en langt
um leið kominn í vinnu við bókahönnun
hjá norsku útgáfufyrirtæki. Hann vann
þar í þrjú ár við hönnun og mynd-
skreytingu í bækur og undi hag sínum
vel; kunni ágætlega við Norsara, enda
hefur Torfi þennan makalausa aðlög-
unarhæfileika, þegar fólk er annars
vegar.
Nú hafði Torfi tíma til að sinna
myndlist á nýjan leik og dró meira að
segja fram fiðluna, eða réttara sagt:
Fékk hana senda frá íslandi ásamt
dúnsæng, því það var kalt í Noregi.
Hún var að vísu strengjalaus, en hægt
að bæta úr því. Hljóðin þóttu samt
heldur ókræsileg í fyrstu, en hafa iag-
ast. Torfi hafði á yngri árum verið í
fiðlunámi hjá austurrískum kennara,
Stephanic að nafni, og hjá Katrínu
Dahlhoff. Hann þótti þá efnilegur fiðl-
ari og Stephanic vildi láta hann leggja
fiðluleik fyrir sig.
Torfi hefði getað hugsað sér að setj-
ast að í Noregi. Ævintýrin voru á
hverju strái; hann kynntist listakonu
frá Finnlandi, sem togaði ákaflega í
hann og varð til þess að hann tók upp
tjaldhælana enn einu sinni til að reyna
á kynnin við þá finnsku. Þau bjuggu
saman í Helsinki í nokkra mánuði og
Torfi fór að læra finnsku. Hann var
kominn í ágæta vinnu við bókahönnun
og konan var bæði fögur og skemmti-
leg. Sem sagt: allt í blóma að því er
virtist. Og þó. Torfi gat ekki innst inni
hugsað sér að verða Finni og honum
fannst hann kominn afskaplega langt í
burtu frá íslandi. Efinn fór að ásækja
hann og í kirkju í Helsinki gerði hann
upp hug sinn: Framtíðin yrði á íslandi.
Hann hafði kynnst Jónínu Gísladótt-
ur píanóleikara í Noregi. Nú var hún
komin til íslands og ekki örgrannt um
að hún hafi haft aðdráttarafl, — svo
mikið er víst að stuttu síðar var hún
orðin konan hans.
En þótt Torfi festi ekkiyndi íþúsund
vatna landinu, á hann að hluta rætur
sínar þar. Hann er finnskur í móður-
ætt.
Torfi: „Móðurafi minn var ungur að ár-
um á skipi við ísland og varð þá veikur í
Vestmannaeyjum. Þar kynntist hann
ömmu og varð eftir; hann hét Konstantín
Ericson Paaninen. Þau afi og amma
bjuggu síðan í Reykjavík; afi gerðist pípu-
lagningamaður og byggði hús í vesturbæn-
um. Um tíma var hann bóndi á Borg í
Stokkseyrarhreppi og þar er ég fæddur.
Móðuramma mín var frá Eyvakoti á Eyr-
arbakka, ein af tíu systkinum, sem öll voru
kjarnorkufólk.
Ég er líka Árnesingur í föðurætt. Föður-
afi minn, Helgi Jónsson, var verzlunar-
stjórí í verzluninni Ingólfi á Stokkseyri,
en föðuramma mín var einnig Árnesingur;
systir Magnúsar Torfasonar sýslumanns.
Helgi afi var mikill húmoristi og leikari og
orti fjölda af vísum. Og hann skrifaði með
ótrúlega fagurri rithendi.
En ástæðan fyrir því að ég fæddist á
Borg er sú, að finnski afi Konstantin hafði
í hyggju að rækta holdanaut austur þar.
Landið reyndist þó illa til þess fallið og
hann fór á hausinn á öllu saman. Foreldr-
ar mínir bjuggu þarna líka, en faðir minn
vann í Reykjavík. Þau fóru með mig árs-
gamlan frá Borg og fóru að búa í Reykja-
vík; ég er alinn upp á Laugavegi 27A — á
bak við fiskbúðina Sæbjörgu. Faðir min
hafði lært verzlunarstörf hér og í Berlín
1922 og fór að starfa með Sturlaugi Jóns-
syni frá Stokkseyri. Þeir ráku heildverzlun
saman, en skiptu henni síðan."
„Við megum ekki gleyma erindinu,
Torfi, — átti þetta ekki að vera í tilefni
sýningar þinnar í Norræna húsinu? Við
vorum búnir að rifja upp, að þú fórst að
mála með vatnslit úti í Hamborg — og
elzta myndin á sýningunni er síðan
1961. Þú virðist alltaf hafa notað þenn-
an einkennilega pappír?“
Torfi: „Ég hef alltaf notað þunnan jap-
anskan pappír, sem drekkur í sig eins og
þerriblað. Ég hef hann ofan á glerplötu, en
hvíta örk undir glerinu til þess að sjá lit-
inn alltaf vel. Fyrst rennbleyti ég pappír-
inn, þurrka af honum með dúk og síðan
með hárþurrku, unz hann verður rakur eða
rúmlega það. Ég beiti hárþurrkunni einnig
um leið og ég mála til að hafa nákvæma
stjórn á öllu og meginreglan er sú, að mað-
ur lætur rakann í pappírnum verða minni,
þar sem skarpar línur eiga að vera. Það
þarf bæði nákvæmni og ögun við þetta og
áður geri ég nákvæmar skissur, bæði með
lit og teikningu. Því betri sem undirbún-
ingurinn er, þeim mun betri verður árang-
urinn. Ekki útheimtir þetta mikið vinnu-
stofurými, enda byrjaði ég á þessu í smá-
herbergi í Hamborg, sem aðeins var
faðmsbreitt. Ég svaf þar á vindsæng, sem
ég varð alltaf að hleypa loftinu úr, og svo
hafði ég felliborð til að vinna á. Nú hef ég
aftur á móti ágæta aðstöðu þar sem ég
mála og vinn að bókahönnun á kvöldin."
„En hvað um skólastjórann, — tekur
hann ekki starfið heim með sér?“
Torfi: „Jú, vissulega. En öllum er nauð-
synlegt að geta komizt frá sínum daglega
erli og byggt sig upp. Mér líður vel þegar
ég mála; þá er ég í essinu mínu. Það er
sérstök sælutilfinning sem gagntekur
mann, þegar eitthvað heppnast."
JT
sýningunni vekja sérstaka at-
hygli myndir frá Vestfjörðum,
sem urðu til í fyrrasumar,
þegar Torfi fór þangað vestur.
Þá gerðist eitthvað innra með honum;
hann fór að mála dulrænar, expressj-
ónískar myndir af stöðum, fjöllum og
mannlífi. Sumar minna á Nolde, þann
mikla meistara þýzka expressjónism-
ans, enda segir Torfi, að Nolde hafi
alltaf hrifið sig. Hann nefnir einnig
Paul Klee í því sambandi.
Eftir að hafa verið úti í Noregi og
Finnlandi, fannst honum ísland opnast
sér með nýjum hætti, ekki sízt vestur á
fjörðum. Hann fór allar götur vestur í
Jökulfirði, talaði við fólk á Vestfjörð-
unum, heyrði það segja sögur, virti
fyrir sér líf þess, — og svo var birtan
alveg sérstök; þessi kyrru kvöld og háu
fjöll. Hann telur víst, að hann muni í
vaxandi mæli sækja sér fyrirmyndir úr
landinu, — jafnvel reyna sig við forn-
sögur og þá staði, sem þeim tengjast.
En einnig hefur hann í huga myndefni
úr þeirri miklu námu, Biblíunni, og þá
með þeirri tækni, sem hann hefur þró-
að. En hvað finnst honum um vatnslit
almennt; hefur hann verið vanræktur
— / skólum til dæmis?
Torfi: „Mér finnst, að oft hafi verið litið
á vatnslit sem annars flokks, eða þriðja
flokks efni á eftir olíulit og jafnvel pastel-
litum; jafnvel á eftir akrýl. En það hefur
orðið endurvakning og Eiríkur Smith átti
mikinn þátt í henni; einnig Gunnlaugur
Stefán Gíslason. En okkar stóri snillingur
í vatnslit er Ásgrímur Jónsson. Ég vil
einnig nefna Gunnlaug Scheving, — í
vatnslitamyndum sínum var hann stór-
kostlegur. Samt fór svo, að á tímabili var
yfirleitt hægt að fá vatnslitamyndir fyrir
slikk. Þó það hafi breytzt, finnst mér enn
vera gerður alltof mikill verðmunur á
myndum, sem málaðar eru með olíulitum
annarsvegar og vatnslitum hinsvegar."
„Skólastjórn í Myndlista- og handíð-
askóla íslands er áreiðanlega mjög
krefjandi starf og líklega nærri sanni,
að þar hafi oftar orðið ófriður og átök
en í öðrum skólum, stundum að ein-
hverju leyti pólitísk, þótt erfitt sé að
koma auga á, hversvegna það kemur
upp í myndlistarskóla. “
Torfi: „Það er rétt til getið, að skóla-
stjórn í þessum skóla er mjög krefjandi.
Þessu verður að sinna vel og húsnæðið, eða
öllu heldur húsnæðisskorturinn, skapar
sérstaka erfiðleika. Nú er kennt í fjórum
húsum og á fjórum hæðum og það verða
mikil stigahlaup eins og gefur að skilja.
Rétt er það lika, að oft hefur verið tekizt
á um stefnur, — og stundum um menn. En
ég hef átt því láni að fagna að búa við frið,
sem er mikilvægt. Eitt af því sem skóli af
þessu tagi verður að leitast við, er að efla
menn í því að vera heiðarlegir gagnvart
sjálfum sér. Segja má, að það sé uppeld-
ishlutverk og stundum er spurt, hvort
skólinn geti sinnt því hlutverki. Ég segi já,
— til þess er skólinn. Mikilvægt er fyrir
kennara að kynnast því, hvar styrkleiki
nemandans liggur, til þess að geta eflt
hann. Sá sem á bágt með að teikna, getur
kannski náð úrvals árangri í klippimynd-
um og þegar eitt opnast, verkar það já-
kvætt á allt hitt.“
„En er það ekki staðreynd, að lista-
skólar hafa verið íkreppu?“
Torfi: „Þeir hafa verið í mikilli kreppu.
Þessar tvö til þrjú þúsund stefnur, sem
ríkja í heiminum á vorum dögum, hafa
gengið yfir eins og faraldur og nemendur,
sem hafa hellt sér út í þann dans, hafa
síðan horfið með bylgjunni, þegar hún dal-
aði. En einstaka nemendur hafa náð þeim
þroska að komast á eigin braut.
Þessi kreppa er engan veginn búin, þótt
við höfum blessunarlega komizt hjá henni.
Við fylgjumst engu að síður vel með því,
sem er að gerast. Kennaraliðið er ungt og
þeir eru vel með á nótunum, en þar eru
líka eldri og reyndari menn, sem mynda
góða undirstöðu.
í skólanum er fólk með góða hæfileika,
en maður veit aldrei, hvað úr því verður.
Inntökuprófið er sía, sem tryggir að veru-
legu leyti, að við fáum ekki inn í skólann
fólk, sem alls enga listræna hæfileika hef-
ur. Og ég trúi því, að öllum, sem inntöku-
prófinu ná, megi koma til nokkurs þroska.
Nú eru að öllum líkindum merk timamót
framundan. Frumvarp um listaháskóla er
hjá Alþingi og verður vonandi afgreitt áð-
ur en langt um líður. Það er í senn við-
burður og mikið framfaramál fyrir skól-
ann. Það snertir ekki bara nemendur,
heldur einnig kennara og launamál þeirra.
Það á að geta komið skólanum á æðra stig,
ekki bara í orði, en einnig á borði. Forskóli
M.H.Í. mun halda áfram innan veggja
skólans, en verður ekki á háskólastigi.
Hann verður á svipuðum grundvelli og
fjölbrautaskólarnir, nema hvað nemendur
verða að gangast undir inntökupróf. Inn-
tökupróf verða einnig inn í sérdeildir skól-
ans og nám í þeim lengist um eitt ár; með
forskólanum verður námstíminn fimm ár.“
GÍSLI SIGURÐSSON
I