Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.1985, Qupperneq 4

i/ ) 1 IM IVi»l 'vl <«' 1 I r/1/ , *•"
Kenningar Freuds gera ráð fyrir
flóknum dulvituðum hugarferl-
um, sem liggja að baki draum-
um. Aflið sem vekur upp
drauminn á sér rætur í
grundvallarhvötum og
innri árekstrum, sem
liggja djúpt í persónu-
ieika mannsins. Jung
taldi aftur á móti, að í
draumum kæmi dulvitundin
til skila boðum til meðvitund-
arinnar um það, hvaða þættir
hins áskapaða persónuleika séu van-
ræktir í daglegu lífi. Niðurstaða
nýrrar rannsóknar A.B. Hill
er sú, að þeir sem muna vel
drauma sína, séu þrosk-
aðri, í tilfinningalegu
jafnvægi og tilbúnir að
horfast í augu við
raunveruleikann. En
samkvæmt annarri nýrri
kenningu, getur hreinlega
verið varasamt að leggja
drauma sína á minnið.
Svefn og draumar
eftir ÁSGEIR R. HELGASON
Svefn og vaka er reglubundið ferli, sem endur-
tekur sig venjulega á 24 tíma fresti hjá heil-
brigðum mönnum. Rannsóknir hafa sýnt að
þetta ferli endurtekur sig óháð umskiptum
dags og nætur, þó vökutímabilið hafi til-
hneigingu til þess að lengjast nokkuð við
aðstæður þar sem slík umskipti eru útilok-
uð. Rannsóknir með heilaskemmda sjúkl-
inga og dýr, þar sem hlutar heilans hafa
verið eyðilagðir, hafa sýnt að eina
skemmdin sem áhrif hefur á þessa hring-
rás er skemmdin í og rétt við svokallaða
stúku (hypothalamus).
Ein af algengari hugmyndum manna um
hlutverk svefnsins er að hann sjái líkam-
anura fyrir nauðsynlegri hvíld. í stórum
dráttum er þetta áreiðanlega rétt, því dýr
sem svipt eru svefni um lengri tíma deyja
að lokum og menn sem svipað er ástatt um
verða fyrir ýmiskonar geðrænum truflun-
um. Hinsvegar er lítill munur á orkunotk-
un líkamans í afslöppuðu ástandi og
svefni. Ekki hefur heldur fundist neinn
lífrænn úrgangur eða eiturefni sem líkam-
inn þarf að losa sig við með hjálp svefns-
ins. Hlutverk svefnsins er því ennþá nokk-
uð á reiki, þó flestir menn eyði u.þ.b. Vs
hluta ævi sinnar í svefni.
Með tilkomu heilarits (EEG) var hægt
að greina nokkur rafbylgjumynstur í heila,
sem gaf möguleika á því að flokka og rann-
saka svefninn. Greind voru fimm bylgju-
mynstur eða svefnstig, sem endurtóku sig
með jöfnu millibili yfir nóttina. Þessi
svefnstig voru kölluð A til E svefn. Mynd 1
sýnir bylgjumynstur í vöku og á hinum
ýmsu svefnstigum.
Tæpum tuttugu árum síðar uppgötvuðu
menn að á svefnstigi E, sem líktist mest í
heilariti því sem sést í árvökulu vöku-
ástandi, áttu sér stað mjög örar augn-
hreyfingar. Þeim dátt í hug að þetta kynni
að standa í sambandi við drauma. Til að
kanna það vöktu þejr fólk á þessu svefn-
stigi og fundu að u.þ.b. 60 af hundraði
skýrðu frá draumi við vakningu. Hinsveg-
ar gerðu aðeins 7 af hundraði slíkt hið
sama á öðrum svefnstigum.
Þetta svefnstig örra augnhreyfinga er
kallað REM (Rapid Eye Movements) stig
og endurtekur sig nokkrum sinnum yfir
nóttina. Heilbrigður einstaklingur fer frá
fyrsta svefnstigi koll af kolli niður á það
fjórða og þaðan aftur upp á fyrsta stig. Þá
verður fyrst vart örra augnhreyfinga.
Hver hringur tekur u.þ.b. 90 mín. og
endurtekur sig nokkrum sinnum yfir nótt-
ina.
REM-svefn er ekki eins allar nætur hjá
sama einstaklingi og nokkur munur er á
milli einstaklinga Hlutfall REM eykst
þegar liðið er á nóttina og 4. stigs svefn
minnkar þá að sama skapi. Svefnstig 2
tekur yfirleitt um helming alls svefntím-
ans. Viss líkamleg einkenni fylgja REM-
svefni:
a) Auknar augnhreyfingar
b) lítil vöðvaspenna
c) óregla á hjartalínuriti
d) óreglulegur andardráttur
e) óreglulegur blóðþrýstingur
f) limur rís og snípur þrútnar hjá konum
g) framleiðsla magasýru eykst
Það er því ljóst, að virkni hins ósjálf-
ráða taugakerfis er mjög mikil í REM-
svefni, en hinsvegar er næsta lítil virkni í
sjálfráða taugakerfinu og allir vöðvar sem
lúta stjórn þess eru mjög slappir. Vökulíkt
heilarit í REM-svefni bendir til þess að
heilinn sé mjög virkur á þessu svefnstigi.
Einnig eru menn hlutfallslega þungsvæfir
í 4. stigs svefni, en auðveldast er að vekja
fólk af 1. og 2. stigs svefni.
Menn hafa mikið velt því fyrir sér hvort
samband sé á milli hinna líkamlegu ein-
kenna er fram koma í REM-svefni og
draumainnihalds. Athuganir benda til að
samband sé milli sjónrænnar upplifunar í
draumi og augnhreyfinga. Það virðist því
sem fólk „horfi" í einhverjum skilningi á
innihald drauma sinna. Það var og athygl-
isvert við niðurstöður þessara athugana að
draumarnir virtust eiga sér fulla samsvör-
un í tíma, þ.e. sá tími sem fór í drauma-
upplifunina samsvaraði þeim tíma sem
slíkt hefði tekið í vökuástandi.
Þó REM-svefn sé einkenndur sem
draumsvefn eru REM-draumar ekki einu
draumarnir sem eiga sér stað. Á hinum
fjórum svefnstigum sem þekkt eru sameig-
inlega undir heitinu Non-REM-stig, verð-
/ draumalandinu. Menn eru ekki á eitt sáttir
um það sem á sér stað.
ur stöku sinnum vart drauma. Non-REM-
draumar eru þó ólíkir REM-draumum að
því leyti, að þeir eru einskonar hugsanir
án allrar sjón- og annarrar skynreynslu
sem einkennir REM-drauma. Margir rann-
sóknamenn hafa því kosið að flokka þessar
Non-REM-upplifanir ekki með draumum
og hefur það m.a. valdið nokkrum ruglingi
í samanburði milli rannsókna.
Sé lífvera svipt REM-svefni um lengri
eða skemmri tíma, reynir hún, að því er
virðist, að bæta sér það upp með því að
lengja REM-svefntíma sinn á eftir. Það
virðist því sem REM-svefn sé lífverunni
nauðsynlegur þó ekkert sé vitað með vissu
um hlutverk hans, né heldur um eðli og
hlutverk drauma.
Nokkrar Rannsóknir Og
Kenningar Um Eðli
Drauma Og Innihald
Draumakenning Freuds:
Kenningar Freuds gera ráð fyrir flókn-
um dulvituðum hugarferlum (mental proc-
esses), sem liggja að baki draumum. Aflið
sem vekur upp drauminn á sér rætur í
grundvallarhvötum, driftum (drives) og
innri árekstrum (conflicts) sem liggja
djúpt í persónuleika mannsins. Freud birti
þessa kenningu sína við upphaf 20. aldar-
innar og taldi hana eina merkustu upp-
götvun sína. Draumar eru að hans mati
góður vegur að hinum dulvituðu eiginleik-
um mannshugans. I drauminum rættust
hvatrænar óskir á augljósari hátt en í
vöku. Að vísu er ailtaf um göfgun að ræða,
því ella reynist draumurinn manninum
ofviða og hann vaknar. Þannig birtast hin-
ar hvatrænu óskir á táknrænan hátt í
draumi jafnt sem í vöku. Munurinn var sá,
að „ritskoðarinn" (sensor) sem hefur eftir-
lit með því hvað fer úr dulvitund upp í
vitund, er mun óvirkari í draumi og því
auðveldara að ráða dulvitund manna af
draumaferli þeirra en vökuatferli. Hins
vegar er alltaf um túlkun að ræða, því það
er eðli göfgunar að „þýða“ hvatrænar
langanir yfir á „mál“ sem er boðlegt með-
vitund og siðgæðisvitund mannsins. Við
þessa „þýðingu" brenglast tíðum merking
skilaboðanna og fer það eftjr styrkleika
siðgæðisvitundarinnar hve bjöguð þau
verða.
Á grundvelli þessa, skiptir Freud hverj-
um draumi í tvo þætti:
í fyrsta lagi er um að ræða hinn munaða
draum, sem er meira og minna afbakaður.
Þennan draum kallaði Freud „Manifester
Traum".
í öðru lagi er það svo hinn eiginlegi
hvatræni draumur, en hann kallar Freud
„Latenter Traum". Þær breytingar sem
verða á hinum „Latenter Traum“ á leiðinni
upp í vitundina, kallar Freud „Traum-
arbeit", eða draumavinnslu.
Auk hvatrænna hugsana, geta ytri
skynjanir, líkamlegar þarfir og hugsanir
sem og ímyndanir úr daglegu lífi (leifar
dagsins) komið af stað draumum, en hinn
hvatræni þáttur er samt lang mikilvæg-
astur og draumar fyrst og fremst ímynd-
anir sem veita fróun og eru þannig uppbót
fyrir raunverulega fróun.
4
■i