Lesbók Morgunblaðsins - 15.06.1985, Qupperneq 7

Miriam Bat Yosef ætlar ifram að rera íslenzkur ríkisborgari.
Fantasía
meö
táknrænu
ívafi
Miriam Bat Yosef
— María Jósefsdóttir —
sýnir á Kjarvalsstöðum um þessar mundir
Islendingar þekkja Miriam sem „tengdadóttur
þjóðarinnar“, enda þótt alllangt sé nú liðið síð-
an hún var eiginkona Guðmundar Errós. í þá
daga kallaði hann sig raunar Ferró og Miriam
Bat Yosef varð íslenzkur ríkisborgari og því
blðMáSfcéiði ævlftníLK Háh'n' váf TnnKvéff-
ur og lagði rækt við vináttu okkar, virtist
mér. Ég á góða, en nokkuð angurværa
minningu um Stefán Sigurðsson."
En yfir ást Stefáns á systur Mathilde
liggur hula, þannig að ekki er hægt með
vissu að greiða úr því, hvernig og hvers
vegna leiðir þeirra skildust. Halldór Guð-
mundsson, sem hélt frá Haugasundi til ís-
lands í júnímánuði 1915, man, að hjúkrun-
arkona sú, sem Stefán var ástfanginn af,
vann á elliheimilinu. Frænka hennar, frú
Nico Aubert, hyggur að það geti verið rétt,
en að hún hafi ekki verið fastráðin, aðeins
í hjúkrun.
Hvað snertir kvæðið Seytjándi maí (í
Söngvum förumannsins), skal þess getið,
að kvæðið hefur í fyrstu borið heitið
Sjöundi maí og frumdrögin hafa ekkert af
17. maí lýsingu þeirri, sem er að finna í
hinni endanlegu gerð kvæðisins. í elsta
finnanlega uppkasti af kvæðinu (titillinn
verður ekki til fyrr en síðar), hripuðu með
blýanti í stílabók, stendur:
Það var sól yfir sjöunda maí
og suðræn angan í blænum
og kveldið var í gullnum klæðum
og klukknahringing í bænum.
(Fyrst var skrifað: Það kveld var.
S.f.: og kveldið í gullnum klæðum.)
Jeg gleymi aldrei þeim glampa
og gleði sem hjarta mitt fylti
nje kossunum þínum kæra
er kveldsólin stofuna gylti.
Á næstu síðu í stilabókinni stendur í
tilvitnunarmerkj um:
„Jeg man ennþá sjöunda maí ...
Ó mætti jeg eitthvað gera
það væri mjer sjöfölda sæla
þín systir í nauðinni að vera.“
Þú kveiktir í sál minni sólir
mig sjálfan í anda þú kystir
Jeg þakka af heilu hjarta
og heill þjer mín elskaða systir.
Og einhver kyrðinni svifti
við kvöddumst í skyndi með kossi
og kystumst í síðasta skifti.
Jóhann Skagfjörð man að Stefán skrif-
aði í stílabók, sem var brotin saman í
miðju langsum. Hann bar hana í innri
vasa á jakkanum. í annarri bók þessarar
tegundar, en bókinni nefndri fyrir ofan,
hefur kvæðið fengið titilinn Sjöunda maí,
og er hreinskrifað með penna og bleki. En
engin dagsetning er til.
„en ÖRLÖGIN ÞETTA VILDU“
Seytjándi maí, hið fullgerða kvæði í
Söngvum förumannsins, er í tveim köflum.
Fyrri kaflinn lýsir ástarkynnum þeirra og
síðari kaflinn viðbrögðum hans þegar
hann fékk bréf hennar, þegar hann hugði
hana „alveg horfna". Eins og við munum
sjá, er tilvitnunin úr bréfinu að finna þeg-
ar í elsta uppkastinu, og þetta (takið eftir
orðinu: ennþá) virðist fullkomlega sannað,
að Stefán hljóti að hafa byrjað á kvæðinu
alllöngu eftir að atburðirnir áttu sér stað,
en það ber einnig rithönd Stefáns, sem
breyttist nokkuð á þessu tímabili, öruggt
vitni um.
Frumuppkastið að Seytjándi maí (þ.e.
Sjöundi maí) virðist gefa í skyn að Stefán
og systir Mathilde hafi átt innilegt stefnu-
mót að kvöldi hins 7. maí í stofu sem hann
kallar sína í endanlegri gerð kvæðisins.
Vel má vera að hér sé um að ræða stofu
hans á elliheimilinu, sem hann að sögn
Jóhanns Skagfjörð hafði að mestu einn.
En hinn nefndi kveðju-koss virðist hafa
orðið síðasti koss þeirra. Ekki lítur út fyrir
að þau hafi verið ósátt. Að hún gleymir
honum ekki, heldur vill þvert á móti reyn-
ast honum vel „í raun“ (sbr. tilvitnunina í
bréfið), virðist vitna um það, að bandið
hafi ekki verið slitið. Stefán svarar því
aðeins með þessum orðum í kvæðinu,
hvers vegna þau skildu:
„ Við óskuðum bæði annars,
en örlögin þetta vildu.“
Hér skal á það bent, að Stefán hafði,
eins og t.d. Jón Sigurðsson hefur tekið
fram, litla eða enga hugsun fyrir morg-
undeginum og framtíðinni og nú var hann
þar að auki sjúkur af berklum. Morgun-
dagurinn og framtíðin hafa því verið
dimm óvissa. Jóhann Skagfjörð, sem virð-
ist þekkja vel til kynna þeirra, segir að það
hafi gengið í öldum og verið þungur og
langur skilnaður. Stefán sagði Jóhanni, að
öllu yrði að verða lokið á milli þeirra og
Jóhann gerir ráð fyrir að það hafi verið
Stefán sem ákvað þetta. í Seytjánda maí
kemur einnig fram að hann hughreysti
hana í einni af fegurstu vísum kvæðisins:
„En gráttu það ekki, góða,
þótt glerhiminn tímans brotni.
Ég geymi alla þá elda,
sem mér eru gefnir af drotni. “
Og í síðustu vísu kvæðisins biður hann
um fyrirgefningu fyrir „hið feiga í flakk-
arans veika rómi“ og að hann hafi „gengið
í görmum" að helgi dómi guðs hennar.
Hann verður auðmjúkur þegar hann minn-
ist hennar, og okkur virðist Jóhann
Skagfjörð hafa rétt að mæla, þegar hann
telur að systir Mathilde hafi fús viljað
fórna öllu fyrir Stefán.
VIÐKOMA í BERGEN
SVERRE STURLUNG
Stefán var mjög niðurdreginn áður en
hann fékk að vita um, hvort hann fengi
rými á Lyster, segir Jóhann Skagfjörð, en
þegar það fékkst, varð hann mjög glaður.
Hann bað Jóhann að koma með sér til
Bergen, af því að hann kvíði fyrir ferðinni
og gæti ekki hugsað sér að fara einn. Jó-
hann tók sér því frí frá störfum og fylgdi
honum þangað.
Áður en þeir fóru til Bergen, var Stefán
mjög eftirvæntingarfullur eftir að vita,
hvort Sverre Sturlung mundi hjálpa hon-
um, segir Jóhann. Stefán hafði skrifað
móður hans fyrirfram, og hún hafði skrif-
að aftur og lofað hjálp.
Stefán hafði þegar áður en hann fór frá
íslandi, talað um dóttur Guðbrands í
Hvítadal, sem var gift í Noregi (Bergen) og
átti einn son, sem hét Sverre. Hann vissi,
að þau voru vel stæð og hlutu að geta
hjálpað honum. Að sögn Ragnheiðar, fóst-
ursystur Stefáns, hafði Sverre Sturlung
boðið henni og Stefáni að koma til Noregs,
og Stefán hafði áhuga á því.
Ekki er vitað til þess að Stefán hafi
heimsótt þau, þegar hann kom til Bergen
með Flóru (áleiðis til Stafangurs), en bæði
á íslandi og í Stafangri hefur hann talað
um þá fjárhagslegu aðstoð, sem hann von-
aðist eftir að fá þar. Þannig hafði hann
sagt ferðafélaga sínum, Páli Borgfjörð, og
frú Torunn Hansen (eins og hún skrifaöi
sig í Noregi) ætti hlutabréf í Bergenske
gufuskipafélaginu, svo að hann væri ekki
illa á vegi staddur; þar fengi hann áreið-
anlega hjálp.
Jóhann Skagfjörð segir að þeir Stefán
hafi fengið inni á trúboðshótelinu í Berg-
en. Þeir voru þar einn dag. Meðan þeir
dvöldust á hótelinu, töluðu þeir við Sverre
Sturlung á herbergi sínu. Hann kom til
þeirra, en það var stutt heimsókn, að því
er Jóhann man. Hann segir að Sturlung
hafi aðeins staldrað við í hálftíma.
Sverre Sturlung, verkfræðingur, segir
að Stefán hafi sent boð eftir sér frá trú-
boðshótelinu. Þar bjó hann ásamt vini sin-
um, mjög viðfeldnum manni, sem virtist
vera veikur. Stefán var sjálfur svo illa á
sig kominn, að hann lá í rúminu; hann var
með rauða hitaflekki í kinnum, og hráka-
glas. Félagi hans sat við hlið hans, og
Sturlung segist hafa kennt í brjóst um þá
báða.
Jóhann skýrir þetta svo, að Stefán hafi
legið og hvílt sig eftir ferðina, sjálfur var
hann syfjaður þar sem hann hafði unnið
daginn áður og ekki getað sofið á skipinu.
— Hann man að Sturlung spurði Stefán,
hvern hann teldi efnilegastan þeirra ungu
íslendinga, sem fengjust við ritstörf um
þessar mundir. Stefán sagði frá, að enginn
vafi léki á því, að það væri Guðmundur
Kamban.
Stefán fékk meiri peningahjálp heldur
en hann hafði búist við, segir Jóhann.
Hann fékk einnig peninga fyrir bókum og
loforð um meiri hjálp. Sturlung spurði
Stefán, hve mikið hann þyrfti í vasapen-
inga, og Stefán nefndi upphæð. Sturlung
bætti við og gaf honum meira. Hann sagði,
að Stefán þyrfti að kaupa sér góða bók. —
Sverre Sturlung var regiumaður og lifði
óbrotnu lífi, segir Jóhann. Hann ætlaði að
senda Stefáni aftur vasapeninga eftir
ákveðinn tíma. Það var ætlunin, að Stefán
hefði samband við Sturlung, sem ætlaði að
senda honum peninga eftir þörfum.
Sturlung bað Jóhann að sjá um, að Stef-
án kæmist með bátnum til Lyster. Hann
átti að fara sama kvöld með einu af
strandferðaskipunum í Sogni og Fjörðun-
um. Sturlung sagði, að Stefán yrði að hafa
tvö ullarteppi og sendi þau til hans á hót-
elið. Síðdegis gengu Jóhann og Stefán út
og keyptu nokkrar góðar bækur, sem Stef-
án vildi eignast.
Jóhann Skagfjörð segir, að þeir hafi all-
ir verið trúaðir á, að Stefán mundi ná sér,
þegar hann kæmi til Lyster. — Þangað fór
hann svo einn frá Bergen, og það hefur
sennilega verið kvöldið 9. júní 1915.
ríkisfangi heldur hún enn. Nafn hennar
samkvæmt leikreglum íslenzka ríkisins er
María Jósefsdóttir, en þegar hún hringdi í
undirritaðan á dögunum, mælti á íslenzku
og kynnti sig sem Maríu Jósefsdóttur, þá
var Lesbókarskrifarinn ekki alveg með á
nótunum í fyrstu. Þetta íslenzka nafn not-
ar Miriam svona eins og þegar konur setja
upp hatt við hátíðleg tækifæri. En lista-
mannsnafn hennar er að sjálfsögðu Bat
Yosef, — og Miriam sagði ekki skilið við
listina, þótt þau færu sína leiðina hvort
Guðmundur og hún. Þau halda samt kynn-
um og góðu sambandi segir hún, enda eiga
þau uppkomna dóttur, sem ætlar að leggja
fyrir sig læknisfræði. Hún heitir Tura og
býr í París. Þegar Erró flutti úr vinnu-
stofu sinni á 4. hæð við Rue Bucci, þá tók
Miriam við henni og þar vinnur hún nú.
París er sá staður, sem örvar hana mest;
þar vill hún búa. En Miriam á ekki rætur
sínar þar, heldur víða annars staðar líkt
og margir Gyðingar. Hún er fædd í Þýzka-
landi, fluttist fjögurra ára til ísraels og ári
síðar drápu Arabar föður hennar. Síðar,
þegar hún kynntist íslandi, fannst henni,
að þetta norðlæga land væri sjálft tákn
frjálsræðisins: Engin landamæri og óvina-
þjóðir í kring, allir frjálsir að fara ferða
sinna.
Miriam ákvað samt að flytja aftur til
ísraels að 6 daga stríðinu afloknu. Það
gerði hún 1969; hélt að Jerúsalem yrði al-
þjóöleg borg og opin á sama hátt og hún er
borg margra trúarbragða. Þá hafði hún
búið í París í 17 ár. En margt reynist öðru-
visi en ætlað er. Árin í Jerúsalem urðu 11,
— að því búnu hélt hún aftur til Parísar og
hefur verið þar óslitið síðan 1980.
Miriam hefur oft haldið sýningar á ís-
landi. Og nú er hún komin eina ferðina enn
og sýning hennar hefst í dag á Kjarvals-
stöðum. Hún hefur tileinkað sér ákveðinn
stíl; náö persónulegum svip, sem telst mik-
ilsverður. Sá stíll segir hún að sé nefndur á
frönsku Fantastic symbolism, — fantasia
meö táknrænu ívafi. En symbólismi eða
táknmyndastefna hefur víst aldrei átt
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 15. JONÍ 1985 7