Lesbók Morgunblaðsins - 08.03.1986, Qupperneq 7

synlegur þáttur í umferðarkerfí miðborg-
anna, en þær geta aldrei komið alveg í
staðjnn fyrir einkabílinn.
í nýgerðu deiliskipulagi af Kvosinni virð-
ist vera fullhart gengið í þá átt að ýta allri
bílaumferð í burtu. Gert er ráð fýrir stórum
bflageymsluhúsum norðan Tryggvagötu, en
sum þeirra virðast nokkuð afskekkt. Á
neðsta hluta Laugavegar er hins vegar leyfð
takmörkuð bflaumferð, sem gefur götunni
líf, án þess þó að hefta umferð gangandi
fólks. í þessum hluta miðbæjarins er hins
vegar tilfinnanlegur skortur á bflageymslu-
húsum. Benda má á að víða erlendis eru
stórar bflageymslur í kjöllurum verslana, líkt
og hér er í Húsi verslunarinnar. Almennings-
vagnasamgöngur við miðborg Reykjavíkur
teljast mjög góðar og umferð gangandi fólks
allgreið.
MlÐBORG VERÐUR AÐ
VeraAðlaðandi
Þótt mikilvægt sé að aðkoma að mið-
borginni sé greið er ekki síður nauðsynlegt
að hún hafi aðdráttarafl á fólk. Auk þess
að þar sé fjölbreytt úrval verslana og þjón-
ustu skipta umhverfísgæðin mestu máli.
Þetta kom greinilega í ljós í rannsókn sem
ég gerði við Illinois-háskóla á endumýjun
breskra, sænskra og bandarískra miðborga.
Hér gildir það lögmál að ef miðborgir eru
fráhrindandi sjá verslunareigendur fram á
að þangað vilji fólk ekki koma og þá duga
engar skattalækkanir til að draga þangað
verslanir. Til dæmis mætti búast við iðandi
mannlífi í stórborg á borð við Chicago, en
þar er varla meira mannlíf en í miðborg
Reykjavíkur á góðum sunnudegi. Sama máli
gegnir um flestar bandarískar borgir, en
þar eru þó undantekningar eins og New
Orleans sem þykir einna mest „evrópsk"
allra bandarískra borga. Þar iðar miðborgin
af mannlífí, einkum í Franska hverfínu sem
er mjög hrífandi.
í breskum, en einkum þó sænskum mið-
borgum er meira lagt upp úr umhverfís-
gæðum sem skilar sér í auknu mannlífi í
miðborgunum þótt norðlægar séu. Allmikið
hefur miðað í rétta átt í miðborg Reylq'avík-
ur og má þar nefna Bakarabrekkuna og
neðsta hluta Laugavegar sem dæmi. I
miðbæ Hafnarfjarðar, sem sýnd var mynd
frá í fyrstu greininni, er einnig fyrirhugað
að hefja fegrunarframkvæmdir nú í sumar.
Margs ber að gæta við hönnun umhverfís
í miðborgum og hafa verið ritaðar um það
margar og merkar bækur. Ekki er t.d.
nægilegt að byggingamar líti vel út á teikn-
ingum eða líkani, heldur verður að líta á
málið með augum vegfarandans, hvemig
hann skynjar umhverfí sitt. Almennt má
segja að umhirða, útlit húsa, rýmismyndun,
gróður og skjól fyrir vindi skipti þar mestu
máli. Yfírbyggð torg eða götuhlutar geta
gefíð kærkomið afdrep, einkum í okkar
köldu veðráttu, en útfærsla þeirra er afar
vandasamt verk, einkum þar sem fella þarf
að eldri byggð.
Hér skal þó ekki reynt að lýsa fyrirmynd-
ammhverfi í miborgum og með þessum
hugleiðingum læt ég staðar numið og lokið
skrifum mínum um miðborgir að sinni.
Vonandi hafa þau sannfært sem flesta um
hvers virði það er að eiga góða miðborg,
jafnframt því að miðborgir þrífast ekki af
sjálfu sér og gæði þeirra fara eftir þeim
áhuga sem við sýnum þeim.
Bjarki Jóhannesson er arkitekl og skipulags-
fræðingur og starfar nú sem skipulagsfulltrúi
ÍHafnarfirði.
Nýjar verslunargötur geta líka dregið tilsín fólk efþæreru vel úr garðigerðar. Myndin erfrá miðborg Stokkhólms.
Tillaga greinarhöfundar að umhverfisbótum ímiðbæ Hafn-
arfjarðar. Myndin sýnir loftmynd af Strandgötu frá norðri.
að varast að hver bygging sé mjög stór um
sig. Mjög stórar byggingar eru oft óaðlað-
andi og falla illa inn í fíngert mynstur sem
yfirleitt einkennir miðborgir. Þar sem mið-
borgarverslanir eru oftast fremur litlar
hentar það einnig illa að byggja þurfi hús-
næði í of stórum einingum. Þá verða eigend-
ur og þar með byggjendur hvers húss of
margir og erfitt að ná samstöðu og sam-
starfí. Erlendis getur þetta gerst á þann
hátt að fjársterkir aðilar og stórir bygging-
arverktakar byggi stórhýsi og selji síðan eða
leigi húsrými til einstakra aðila. Þótt slíkir
aðilar hafí skotið upp kollinum hérlendis á
síðustu árum ber samt að varast að spenna
bogann of hátt, og meiri líkur eru á að
uppbygging takist ef húsastærðum er haldið
innan vissra marka í deiliskipulagi. Alkunn
mistök eru miðbæjarskipulag Reykjavíkur
frá 1962 og miðbæjarskipulag Hafnarfjarð-
ar frá sama tíma. Hvort tveggja skipulagið
hefur nú verið endurskoðað og byggingamar
brotnar upp í smærri einingar.
Eldra húsnæði getur oft nýst vel í verslun-
arhverfum miðborganna, en varast ber þó
að keyra húsvemdunarstefnuna þar of
langt. Vart er veijanlegt að halda lífí i
einstökum húsum ef þar með er verið að
drepa alla miðborgina með því að hefta
eðlilega uppbyggingu hennar. Öðru máli
gegnir um íbúðahverfi í miðborgunum. Víða
erlendis hefur hið opinbera staðið fyrir
niðurrifi heilla íbúðahverfa til að byggja þar
nýmóðins fjölbýlishús eða skrifstofuhús-
næði. Yfírleitt hafa þessar tilraunir mistekist
og verið hætt við þær vegna óánægju íbú-
anna. Hafa ber í huga að í þéttri íbúðabyggð
miðborganna liggja oft mikil fjárhagsleg og
umhverfisleg verðmæti. Það hefði til dæmis
verið ákaflega óheppilegt að rífa byggðina
við Grettisgötu eins og gamla miðbæjar-
skipulagið gerði ráð fyrir. I Skuggahverfinu
em aðstæður aðrar, á miklum hluta svæðis-
ins er úrelt iðnaðarhúsnæði en lítil íbúða-
byggð, og er endurbygging þess hverfís
því fyllilega raunhæf.
Búast mætti við meira mannlífi í miðborg Chicago miðað við stærð
borgarinnar.
Fjárhagsstuðningur
OgEignarnám
Það er sígilt vandamál í miðborgum að
lóðaskipting sé úrelt eða eignarhald á landi
hefti uppbyggingu. Þeir sem vilja byggja í
miðborginni geta þá lent í að þurfa að semja
við ótal aðila sem hver á smá lóðarskika
eða nokkra fermetra húsnæðis. Hér getur
hið opinbera þurft að liðka fyrir með breyt-
ingu á lóðarmörkum og jafnvel getur þurft
að koma til eignamáms. Þegar að upp-
byggingu kemur getur hið opinbera einnig
veitt ýmsa fyrirgreiðslu, t.d. með því að
beita sér fyrir lánveitingum o.þ.h.
Þar sem miðborgir hafa náð mjög mikilli
niðurníðslu getur hið opinbera þurft að grípa
í taumana með beinum aðgerðum. Algeng-
ustu aðgerðimar í Bandaríkjunum og Bret-
landi eru fjárhagsstuðningur í formi skatta-
lækkana og jafnvel tollaívilnana innan
afmarkaðra svæða í miðborgunum. Bretar
hafa sums staðar gengið enn lengra með
því að rýma heil svæði og gera byggingar-
hæf á ný og veita síðan þeim aðilum stuðn-
ing sem byggja svæðin upp á ný. Hérlendis
er varla þörf á síðast töldu aðgerðunum,
en jákvæð afstaða og vakandi auga borgar-
yfírvalda skiptir alltaf miklu máli.
bílageymsluhús Mega
ekki Vera Afskekkt
Að sjálfsögðu er ekki nóg að byggja upp
miðborg án þess að gera ráð fyrir fólki.
Verslanir og þjónusta eiga allt sitt undir
fjölda viðskiptavina. Frumskilyrði þess að
fólk sæki til miðborganna er að auðvelt sé
að komast þangað. Aðkomuleiðir þurfa að
vera greiðar, næg bílastæði í námunda við
verslanimar, almenningsvagnasamgöngur
þurfa að vera góðar, og greiðfært þarf að
vera fyrir gangandi fólk. Ekki er nauðsyn-
legt að unnt sé að aka óhindrað um allar
götur miðborgarinnar, ef fólk getur aðeins
vænst þess að fá bílastæði í hæfílegri fjar-
lægð frá áfangastað. Ekki þýðir að setja
upp spekingssvip og segja að fólk geti alveg
gengið 2—300 metra frá bflastæði, eða að
það þurfi ekki að nota einkabíl þegar það
getur komist í bæinn með strætisvagni. Ef
fólk nennir ekki að ganga 2—300 metra eða
taka strætisvagn, geta engin borgaryfírvöld
sannfært það, og þá fer það bara eitthvað
annað að versla. Kolaportið er til dæmis
ákaflega illa staðsett, sem sést á því að fólk
leggur frekar upp á gangstéttum þótt það
eigi á hættu að bílamir séu dregnir þaðan
í burtu. Almenningssamgöngur eru nauð-
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 8. MARZ1986 7