Lesbók Morgunblaðsins - 12.04.1986, Blaðsíða 13

Þ J JT 0 Ð F R Æ Ð I
Höfuðlausnarfantasía
Eftir Guðmund J. Guðmundsson cand. mag.
„Ég tel næsta víst að sakar-
giftir Eiríks á hendur Agli
hafi verið minni en Egils-
saga segir þótt vera megi
að dauðarefsins hafi legið
við. Varla eru nokkrar lík-
ur til þess að Eiríkur
myndi nokkurn tíma náða
mann fyrir jafn siðlaust
afbrot og Egilssaga segir
Egil hafa drýgt gagnvart
honum er hann átti að
hafa drepið barnungan son
þeirra Gunnhildar.
Eitt eftirminnilegasta
atvik í íslenskum bók-
menntum er þegar Egili
Skallagrímsson leysti
höfuð sitt úr böðlaklóm
í höllu Eiríks blóðaxar
með því að yrkja lof-
kvæði um konung og afreksverk hans.
Frásögn Egilssögu af þessum atburði er
með miklum snilldarbrag og er rétt að rifja
upp helstu atriði hennar áður en áfram er
haldið.
Ætt Egils Skallagrímssonar hafði um
nokkurt skeið átt í blóðugum illdeilum við
norsku konungsættina og voru drepnir menn
af báðum í þeim átökum auk þess sem
Kveldúlfsættin hrökklaðist frá Noregi.
Skömmu eftir að Haraldur hárfagri lést kom
yngsti sonur hans Hákon kallaður Aðal-
steinsfóstri til Noregs og rak bróður sinn,
Eirík, frá völdum en þeir bræður voru þá
einir á lífi sona Haralds hárfagra. Gunn-
hildur kona Eiríks fékk þá flugu í höfuðið,
reyndar með nokkrum rétti að Egill Skalla-
grímsson ætti nokkra sök á hvemig komið
væri fyrir þeim og eftir að þau hjón komust
til valda í Jórvík magnaði hún seið gegn
Agli og neyddi hann á sinn fund.
Heima á íslandi sat Egill í búi sínu í góðu
yfirlæti. Skyndilega fer hann að fá óróa
mikinn og útþrá sem verður til þess að
hann fær sér að lokum skip og háseta og
leggur af stað til Englands þegar langt var
liðið á sumar. Sagan segir að Egill hafi
haldið til Englands í því skyni að hitta
Aðalstein konung en hann hafði verið á
mála hjá honum og átt nokkum þátt í sigri
konungs á Skotum í frægri orrustu.
Heldur gekk ferðalagið brösulega, og
braut Egill að lokum skip sitt við ósa Humm
en menn og fé björguðust. En sjaídan er
ein báran stök og það fékk Egill að reyna,
því varla hafði hann skreiðst á land upp
blautur og slæptur eftir volkið en hann frétti
að fjandmaður hans Eiríkur blóðöx væri
orðinn • hæstráðandi til sjós og lands á
Norðimbralandi og sæti í Jórvík aðeins um
80 km í burtu. Nú voru góð ráð dýr. Eftir
því sem Egilssaga hermir þótti Agli óvænt
um undankomu þótt ekki væri beinlínis stutt
milli þeirra Eiríks og því greip hann til þess
ráðs að halda beinustu leið til Jórvíkur þar
sem hann vissi af vini sínum Arinbimi hersi
og leitaði athvarfs hjá honum. Egill treysti
sem sé á það að Arinbirni dytti eitthvert
ráð í hug sem gæti bjargað honum úr þess-
ari klípu.
Agli tókst að ná sambandi við Arinbjöm
en hann sá ekki annað til ráða en leita sátta
milli Eiríks og Egils og tókst honum í fyrstu
atrennu að heija út gálgafrest handa Agli
í eina nótt. Þennan tima notuðu þeir til að
semja lofkvæði um Eirík að ráði Arinbjöms
og flutti Egill það morguninn eftir við góðar
undirtektir. Eiríki þótti lofið gott og jafn-
framt lítilmannlegt að láta drepa mann sem
hafði kveðið honum lof og prís. Ýmsum
hefur einnig komið í hug að Eiríkur hafi
gert sér fulla grein fyrir því að tilurð dráp-
unnar myndi auka líkumar á því að hún
varðveittist og héldi naftii hans á lofti. Svo
mikið er í það minnsta víst að hann gaf
Agli líf og sagði honum að hypja sig og
eftir því sem sagan segir Iét Egill ekki segja
sér þetta tvisvar og fór að vörmu spori til
yfirráðasvæðis Engilsaxa. '>
Það er óneitanlega margt í þessari frá-
sögn sem hlýtur að vera skáldskapur og
nú orðið em þeir líklega fáir sem trúa henni
fyrirvaralaust. Einn versta skellinn fékk þó
sagan þegar Jón Helgason prófessor sýndi
fram á með málfræðilegum rökum að Egill
hefði ekki getað ort kvæðið Höfuðlausn eins
og það er tilfært í þeim tveim handritaflokk-
um sögunnar sem það er að fínna í. 2) Jón
telur líklegast að einhver sögumaður hafi
bætt kvæðinu inn i söguna vegna þess að
honum hafi þótt hún klén án þess, 3) sem
hún og er.
Þrátt fyrir þetta tel ég engan vafa leika
á því að kjami frásagnarinnar sé sannur,
þ.e.a.s. að Egill hafi lent í ónáð Eiríks
konungs og leyst höfuð sitt úr böðulshendi
með kvæði þótt fleira hafi komið til eins
og sýnt verður fram á síðar í þessum pistli.
Flest af því sem höfundur Egilssögu setti
í kringum þessa atburði er þó að öllum lík-
indum tómur skáldskapur eða sögusagnir
og upphaflega kvæðið löngu týnt eins og
Jón Helgason hefur sannað.
Eins og áður sagði er frásögn Egilssögu
sem hér hefur verið rakin um margt íjar-
stæðukennd. Til grundvallar er lögð galdra-
saga enda Gunnhildur í mörgum íslendinga-
sögum talin rammgöldrótt. Sú trú er m.a.
til komin vegna þess að menn töldu hana
af Samaættum eða finnska. Hið sanna í
málinu er hins vegar að hún var dönsk
prinsessa 4) og trúlega vel kristin og því
fjarri öllu lagi að hún hafi haft í frammi
nokkum fordæðuskap. Einnig er vert að
minnast þess að þótt Gunnhildi hefði dottið
í hug að beita fomeskju til að ná sér niðri
Blástðr
Hún var afar hlý og mjúk, svona fast
upp við hann, og hann var á nálum yfir
því að hún tæki upp á að móðgast útaf
einhvetju og hrekjast uppúr pokanum í fússi.
Hann fann hvemig hún titraði, og hún var
að hreyfa fætuma og bretta tánum.
Ég held að maður geti fengið gigt af
því að liggja á svona votu.
Er það, sagði ráðskonan.
Það hefði verið betra að tjalda uppi í
mónum, sagði Baldi.
Erþað, sagði ráðskonan.
Ég er á því, sagði Baldi.
Jæja, sagði ráðskonan.
Henni var stirt um mál, og hún var öll í
báli, og hún var að hreyfa fæturna og
bretta tánum, á meðan hún beið eftir að
hann gerði eitthvað. En hann lét ekki á sér
kræla, og hann þorði ekki að aðhafast neitt,
sem myndi koma henni til að fuðra upp í
rótlausar skammir og þjóta frá honum. Og
henni var biðin löng, og hún undraðist
mannleysi hans. Hún sagði:
Jæja, nú fer ég.
Því þá.
Mérerorðiðhlýtt.
Þér kólnar á því.
Hvaða, hvaða.
Jú, alveg satt.
En sú della.
Enginn vafi.
Ég kem þá bara aftur.
Þaðer engubetra.
En ef ég er nú svo kulsækin, að þú ferð
að skjálfa af því að hafa mig hjá þér, sagði
ráðskonan.
Þá skjálfum við saman.
Það væri betra að eiga þig til góða.
Ég vildi heldur skjálfa með þér, ef þér
væri sama.
Égfer.
Nei.
Ég fer víst.
Og hún fór að draga sig uppúr pokanum
og mynda sig til að fara. Og þegar Baldi
sá að hún ætlaði að gera alvöm úr því,
hætti hann að gera hosur sínar grænar fyrir
siðpiýðinni og slæmdi annarri hendinni yfir
axlir hennar, og dró hana að sér.
Elskan, ekki fara, sagði Baldi.
Hvaða, hvaða.
Elskan, ekki fara, það getur verið kominn
draugur í pokann þinn, sagði Baldi.
Han ætlaði að kyssa hana, en hún lést
ekki vilja það og þau vom að stimpast dálít-
ið.
Baldi þó, sagði ráðskonan.
Svona, svona, sagði Baldi.
Ég vil ekki hafa það, sagði ráðskonan.
Elskan, vertu góð elskan, sagði Baldi.
Þau hættu að stimpast og hann fékk að
kyssa hana, en hún lét sig vera trega og
afundna við hann.
Þú hefur gaman af hestum, sagði Baldi
og setti aðra höndina dýpra oní pokann og
strauk henni.
Ekki gera þetta, Baldi, sagði ráðskonan.
Mér var að detta í hug að gefa þér hann
Móheiðar-Rauð, sagði Baldi, og strauk henni
hér og þar niðrí pokanum.
Æi, mig kitlar, sagði ráðskonan.
Elskan, sagði Baldi.
Vertu ekki að þessu, mig kitlar.
Móheiðar-Rauður er ekki svo slakur
kvenhestur, sagði Baldi.
Góði, góði, mig kitlar svo mikið.
Ánnars hefur þú fjandi lítið að gera með
hest, nema þú sért í sveit.
Ó, Baldi, hættu Baldi, þú veist ekki hvað
mig kitlar. Hún fór að reyna að fjarlægja
hönd hans, og það gekk hvorki né rak fyrir
henni.
Nei, Baldi, þetta máttu ekki.
Elskan, sagði Baldi.
Ó, Baldi, þú mátt ekki gera þetta.
Það var löngu hætt að glampa á ljáinn
úti í teignum, og það var dimmblá á honum
eggin í myrkrinu. Stórt blástararblað með
ljósum stöngli var límt við ljáinn, bakkameg-
in. Og andvarinn ofan úr Dögunarskarði fór
svalandi um afskorinn stöngulinn sem hékk
niður af egginni. Og andvarinn óx, og að
síðustu losnaði blaðið af ljánum og fauk
niður í vota slægjuna.
Það fauk yfir hálfan skára og festist í
fótspori Balda, djúpt mörkuðu f gljúpan
jarðveginn.
Þau luku við heyskapinn á skömmum
tíma. Stóri-Gráni var kominn í stóðið, og
það varð engu tauti við hann komið, svo
tjaldið var látið standa þar til síðar.
Á heimleiðinni stöldruðu þau við á meln-
um og litu til baka, yfir Tjarnarbotnana,
og þau sá hvemig þeir höfðu breyst, og
hvemig landið hafði hjaðnað og tæmst.
Litlar tjarnirnar vom eins og blá augu,
tregaþrungin og full af vatni, innanum föla
stararrótina.
Beðjumar voru votar og bám enn bláan
lit stararinnar. Bráðum yrðu þær teknar og
þurrkaðar, og landið myndi bíða langan
vetur eftir fyllingu vorsins er færi heitum
höndum eftir gljúpri rótinni. Og einn dag
kæmi lítill blár angi upp úr vætunni, og það
væri hin fegUrsta sköpun.
Þetta er mikill blessaður staður, sagði
Baldi.
En Gráni? spurði ráðskonan.
Honum er nú ekki ofgott, sagði Baldi.
Þau riðu niður af melnum og hölluðu sér
aftur á hestunum vegna brekkunnar.
Drengurinn og heimalningurinn komu á
móti þeim, uppfyrir túnið. Og er þau mætt-
ust sagði drengurinn undurlágt og af fegin-
leik:
Mamma.
Hún renndi sér af baki og tók hann í
fangið og kyssti hann.
Sæll ljúfur, sagði Baldi og reið áfram.
Drengurinn svarað honum ekki.
Þegar Baldi kom heim á hlaðið stóð mót-
býlingur þar, og Baldi sagði er hann sá hann:
Hélstu kúnni?
Já, en það vom nú meiri helvítis lætin,
ég ætlaði ekki að ráða við neitt.
Hann er að verða svo ólmur, sagði Baldi.
Já, það er ekkert kvenmannsverk að eiga
við hann.
Það gmnaði mig, sagði Baldi.
Það þarf að minnsta kosti tvo fíleflda
karlmenn.
Býst við því, sagði Baldi.
Svo varð kálfurinn vitlaus við gauragang-
inn í honum, sagði mótbýlingur.
Á, var það, sagði Baldi, það ijátlast af
honum, fyrst hann er inni.
En það er nú meinið, sagði mótbýlingur.
Hvað?
Við misstum hann út.
Ne-i.
Og það þarf mannsöfnuð til að handsama
hann.
Ég býst við því, sagði Baldi.
Ráðskónan var ennþá fyrir ofan tún að
tala við drenginn sinn. Og á meðan hún var
að tala við hann, sá hún kálfinn suður í
holtunum.
Því er kálfurinn úti? spurði ráðskonan.
Hann er vitlaus, sagði drengurinn, nautið
gerði hann vitlausan.
Kálfurinn vældi ámátlega.
Auminginn, sagði ráðskonan og hljóp af
stað í áttina fyrir hann. í fyrstu rölti dreng-
urinn á eftir henni, en hætti brátt, því hana
bar svo langt undan. Og hann fór að gamna
sér við heimalninginn sem veifaði dindlinum
og reyndi að sjúga hann alstaðar.
Ráðskonan hljóp, og það söng fyrir eyrum
hennar af hlaupunum, og bijóst hennar
titmðu án afláts, og hún varð heit og móð.
Dásamlegt að hlaupa fyrir sinn eigin kálf.
Og hún fann hann alstaðar. Og hún fann
þefinn af honum í vitum sér, þennan ísúra
sæta þef, blandaðan fylltri angan af votri
blástör úr Tjarnarbotnum.
Gilhaga í febrúar 1951.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 12. APRlL 1986