Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1986, Blaðsíða 2

Um skáldskap
Snorra Hjartarsonar
Ur ösku ljóðs og hjarta
eftir Jóhann
Hjálmarsson
í tilefni áttræðisafmælis Snorra Hjartar-
sonar er ástæða til að hyggja að einum
þætti af mörgum í skáldskap hans.
Þessi þáttur er áköllun skáldsins til lífsins,
ósk um að fá að lifa því til fulls. Maður
skáldskapar, mennta og einveru biður um
að fá að vera þátttakandi í lífinu, láta reyna
á sig. Þessi maður vill ekki liggja vafinn í
vængjum felldum eins og segir í I Úlfdölum,
fyrsta ljóði kvæða (1944), heldur slá strengi
með nýjum styrk. Og þá gerist það að „óska-
kraftur/ minn endurrís/ úr ösku Ijóðs míns/
oghjarta".
í Kvæðum er líka að finna ljóðið Leit:
Égleita hvítra gleymdra daga, geng
gráhrokkið hraun, viðmjóan troðinn veg
á beygðum runnum brenna gróðurlog
og blakta ístorminum sem þungt í fang
mér leggst og strýkur stæltum rökum væng
steinfljótsins brim, um úfín skýadrög
hrekurhann skúrahjörð; ó láttu mig
hamfarirþínar reyna, stormur! syng
umyfírbót og angist; þér um hönd,
austrænijötunn! vefðu hretsins ól
ogslá mig, opna örva þinna lind
yfírmig, treystu vilja minn ogþol:
égfinn mitt morgunhvíta líknarland
laugaður þrautum, skírður djúpri kvöl.
Oftar en einu sinni hefur verið minnt á
hve nauðsynlegt það sé fyrir skáld að lenda
í lífsháska eða minnsta kosti komast í kynni
við hann. Það er eins og Snorri segir I leit
að „laugaður þrautum, skírður djúpri kvöl“
er ekki ólíklegt að skáldið fmni sitt „morgun-
hvíta líknarland". í Vef hlýjum heiðum
örmum úr sömu bók er sólin ávörpuð,
hugarástandi skáldsins líkt við dimmfölt
drúpi lauf á feigum naðurkvikum tijám
draumsins og þau nísta og hjartað gráum
rótum í húmi harms og tjóns. Nú er sólin
beðin um að láta „himinlog þín lauga/ í
lausnareldi þessi dæmdu tré,/ svo heill ég
fáiað finna til“.
í Kvæðum eru ljóð sem skýra að nokkru
ákall skáldsins til lífsins. Þetta eru ljóð eins
og Bið og Nú greiðist þokan sundur.
í Bið er því lýst hvemig skáldið situr við
„efans byrgðu bogadyr" og tíminn líður á
þungum væng um dapurt svið: „Þá komu
boð frá þér/ og orð þitt strauk af himni
húmsins ryk/ og hliðið varð að grænna
skóga sveig". í Nú greiðist þokan sundur
er yrkisefnió ísold hin bjarta, biðin eftir
henni: „Fölan og örvum nístan vegna þín/
lykja mig snjógrá línþök, kaldir skuggar/
og langar stundir".
Marxískir bókmenntamenn hafa tilhneig-
ingu til að skýra ljóðin í Kvæðum fyrst og
fremst á félagslegan hátt. Þá verða ljóð
Snorra ástarljóð til lands og þjóðar og fögn-
uður yfir lýðveldinu nýja. Það eru vissulega
Ijóð í Kvaeðum sem gefa tilefni til slíkra
þanka, en nærtækara er að ætla að mörg
Ijóðar.na spegli þann harm skáldsins að
kona sem það ann sé fjarri. Það verður bið
á að hún komi „til langþráðs tryggðafund-
ar“.
í Á Gnitaheiði (1952) ber meira á ljóðum
um land og náttúru og þar eru ljóð sem lýsa
með þróttmiklum hætti afstöðu skáldsins
til heimsmála, eru ádeila í vönduðum búningi
skáldskapar. Dálítið saknaðarkennd vísa
sem nefnist Þrá mín var ung fær þó að
fljóta með:
Þrámín varungoghlóítærumhyljum
hafmey íblænum, dansmey ílaufskála vorsins.
Nú býrhún hjá mér, þögnin vakirþar
sem þaut ískógum.
Það má segja með nokkrum rétti að ijóðið
í Eyvindarkofaveri í Á Gnitaheiði sé eins
konar svar við fyrmefndri áköllun Snorra
Hjartarsonar til lífsins og niðurstaðan:
„frelsið er falið þar/ sem fólkið berst" því
gilt svar. En í Mig dreymir við hrunið heið-
arsel úr sömu bók er einhver efí á ferð,
eitthvað sem spillir fullvissunni um tilgang
manna í heimi samtímans. „Allt sem var
lifað og allt sem hvarf/ er, það sem verður
avelur fjær“, stendur þar. Einnig má lesa
í sama ljóði: „Við göngum í dimmu við litföl
log/ í ljósi sem geymir um eilífð hvað/ sem
er,_og bíður".
í Laufi og stjömum (1966) og Haust-
rökkrið yfír mér (1979) hefur tjáning Snorra
Hjartarsonar orðið einfaldari í samræmi við
ýmis ljóð fyrri bókanna og í anda tímans.
Snorra tekst í síðamefndu bókunum að
koma til móts við nýja strauma í ljóðlist og
auðga þá.
Yrkisefnin em sem fyrrum oft sótt til
náttúmnnar. En hann er ekki hættur að
leita, biðja um liðveislu. Áhrifamiklu loka-
ljóði Laufs og stjama, Komnir em dagamir,
lýkur til dæmis á þessum orðum: „sláið ó
sláið haldin augu mín ljósi!" Hér ávarpar
hann að vísu ekki lífið heldur engil og sjö
stjömur.
Fegurð og góðvild em lykilorð Laufs og
stjama. Það kemur þess vegna á óvart að
lesa í Komnir em dagamin „Það lítið sem
þú átt/ mun tekið: til einskis var það gefíð.“
í Hauströkkrinu yfír mér er ljóðið Loginn:
Hingað er égkominn
íhulinn stað
hérvilégbíða
hlúi rauðum loga
milli handa mér
bíð unz hann verður
aðbáli
og brennir mig til ösku.
Ef við bemm Logann saman við I Úlf-
dölum í Kvæðum kemur fram hyldýpi milli
ljóðanna, en það hyldýpi verður engu að
síður brúað. Eins og áður var drepið á er
í í Úlfdölum talað um „ösku ljóðs míns/ og
hjarta". Óskakrafturinn á að endurrísa úr
þeirri ösku, eins konar Fönix. í Loganum
er aftur á móti enginn óskakraftur heldur
það sem ekki verður umflúið, dauðinn. En
það er nokkur von að hlúa rauðum loga;
það er þrátt fyrir allt að lifa.
Spumingin er samt sem áður sú: Var lifað
til ftills? Er lífíð aðeins fólgið í þeirri bið
sem er svo einkennandi fyrir skáldskap
Snorra Hjartarsonar?
Ljóðið Á Gnitaheiði í samnefndri bók
hefur löngum verið mönnum nokkur ráð-
gáta. En það segir mikið um aðferð Snorra
Hjartarsonar, formið sem er við hæfí að
nefna að lokum. Snorri er einn af formsnill-
ingum íslenskrar ljóðlistar. Form hans er
meira að segja svo fullkomið á köflum að
ástæða er til að vantreysta því. Eru sum
ljóða hans ekki bara leikur að formi, dæmi
um skáld sem kann? Það má til sanns vegar
færa að í Á Gnitaheiði verði vart við of-
hlæði. Skáldið líkt og gælir við formið, notar
of mörg litarorð. Orðin sjálf verða takmark,
merkingin skiptir minna máli.
En það er fánýtt að dæma ljóð Snorra
af slíkum sjónarhóli. Samt hefur hann
eflaust gert það sjálfur, samanber einfald-
leika formsins í Laufí og stjömum og
Hauströkkrið yfir mér. Best er að láta ljóðið
orka á sig, geyma það um sinn innra með
sér og láta það vaxa, upprunalegt og
hljómmikið:
Sá égei fyrsvo fagur-
fjöllitan dag: nýr
snjórígrænugrasi, rauð
oggul lauf ísnjónum,
felliðrís úrryðbrúnum trjánum mjall-
rekiðogblátt, stál-
gljátt ogsilfurhvítt: söng-rún
á sverð-tungu. Myrknættið skríður
úrhöll hins glóðrauða gulls. Hver
gengur til vígs íslóðþess? dagur, ó líf!
Enn er lífíð ákallað. Og lífið er aldrei
merkingarlaust orð í skáldskap Snorra
Hjartarsonar.
Það er mikil hamingja að hafa ort eitt
slíktljóð.
2