Lesbók Morgunblaðsins - 19.04.1986, Síða 14

innanlands. Enginn veit, hvemig leynilegar
lögreglustofnanir geta séð það út, að einhver
maður hljóti að vera tilvalið efni í flugumann
— það er álíka leyndardómsfullt eins og
þegar kynferði hænuunga er ákvarðað. En
séu þau afgerandi séreinkenni í fari viðkom-
andi manns á annað borð fyrir hendi, sem
útsendari lögreglunnar er á höttunum eftir,
þá kemur hann auga á þau, alveg sama hve
vel menn kunna að hafa leynt sig sjálfa
þeim meginþætti.
Þeir notuðu hann ekki á þann veg að láta
! hann smeygja sér inn í raðir flóttamanna,
sem fengust við pólitíska undirróðursstarf-
semi í útlöndum. Þeir ákváðu, að hann
skyldi snúa heim „hreinn og flekklaus" og
taka til starfa meðal háskólastúdenta í einni
af borgunum við ströndina, sem pólitískt
var talin hið mesta foræði. Því næst var
hann sendur norður á bóginn til höfuðstöðva
námugraftar og iðnaðar í landinu. Þeir gáfu
honum fyrirmæli um að útvega sér ósköp
venjulega stöðu í viðskiptalífinu, án tengsla
við starfsemi háskólans. Sem nýr og óþekkt-
ur átti hann svo að leitast við að afla sér
sambanda alls staðar þar sem þær upplýs-
ingar kynnu að liggja á lausu, sem vinnu-
veitendur hans vildu einkar gjarnan komast
yfir: Á menningarsamkomum vinstrisinna,
hjá kröfuspjaldaveifandi mótmælasamtök-
um, á áheyrendapöilunum við pólitísk réttar-
höld. Vinnuveitandi hans var kynntur fyrir
honum með gælunöfnunum. Þau höfðu orðið
sér úti um gamlan skutbíl með gjörónýtri
fjöðrun og voru með eitthvað af tilbúnum
mat meðferðis í nesti; þau notuðu brennandi
atorku sína sem eldsneyti við búferlaflutn-
ingana frá íbúðinni í lítið hús, þar sem
gamall pálmi fyllti út í litla garðholu. Pálma-
blöðin nérust saman í vindinum og gáfu
frá sér hljóð, einna líkast því að risavaxið
skordýr væri að núa saman löppunum.
Mánuði síðar höfðu þau í fyrsta sinn sam-
farir við næturóð lífverunnar fyrir utan.
Enda þótt allir Robarnir, Jimboarnir, Rick-
amir, allar Jójóumar, Betumar og Lillurnar
i kysstu vinkonu sína Aly og föðmuðust,
virtist þó ekki vera um neinn elskhuga að
ræða á næstu grösum, sem hann hefði þar
með ýtt til hliðar. Á þeim sérstaka, vand-
í þrædda stíg trúnaðar, sem hún leiddi hann
eftir — eða hann gabbaði hana inn á — var
einungis rúm fyrir þau tvö. Þegar nánari
kynni fóm að takast með þeim, en þó áður
en að þau stofnuðu til ástarsambands, hafði
hún alveg ótilkvödd tekið að sýna honum
það mikinn trúnað, að hún minntist á reynslu
sína af fangelsinu. En hún talaði alltaf um
þetta á ósköp hversdagslegan og yfírborðs-
legan hátt — hún sagði frá því, hvernig
ullarteppin hefðu lyktað af sótthreinsandi
efnum og að köttur yfirgæslukonunnar hefði
haft fyrir venju að fylgja eiganda sínum
sínum á eftirlitsgöngunni. Nú spurði hún
hann ekki um aðrar konur.
Samt sem áður fann hann sig við og við
knúinn af einhverri kennd — af einhverri
innri hræringu, sem kom í ofanálag við þá,
er snerti minningar hans um unað kynlífsins
— fann sig knúinn til að játa, að það hefðu
, víst verið konur, sem komið hefðu við sögu
á sínum tíma. Hann kom óbeint fram með
þessar játningar í mynd brandara. Þegar
vel stóð á og henni þótti eðlilegt, sagði hún
frá því, án sneypu, beiskju eða tepmskapar,
að hún hefði einmitt „verið sjálfs sín“ í eitt
ár. Henni hafi fundist það vera sér algjör
nauðsyn eftir að hafa búið með manni í
þrjú ár, sem að lokum hafi svo snúið aftur
til eiginkonu sinnar. Upp á síðkastið hafi
hún verið í tygjum við einn eða tvo karlmenn
um skamma hríð: „Við og við ... finnst þér
það ekki.. . getur gamal! vinur skyndilega
orðið manni eitthvað annað og meira...
bara stutta stund, eins og maður líti andlit
frá öðm sjónarhorni...? Og daginn eftir
er hann hinn sami, gamalkunni aftur.
Ekkert hefur breyst."
„Það em vinir þínir, sem skipta þig máli,
er það ekki? Ég á við, allir eiga sér vini —
en þú . . . Þú mundir í rauninni gera hvað
sem væri fyrir þína vini. Mundirðu ekki
gera það?
Skírskotunin til þriggja mánaða fangels-
isvistar hennar virtist eiginlega fremur
liggja í viðbrögðum hennar sjálfrar heldur
en stafa af orðum hans. Hún lyfti hrokknum
hárlubbanum frá enninu. Freknurnar urðu
eins og litavana við roðann, sem þaut fram
í andlitið: „Það mundu þeir líka gera fyrir
mig.“
„Það er ekki bara um vináttu að ræða —
svo mikið hefur mér að sjálfsögðu skilist.
Félagar — systkinahópur...“
Hún Ieit á hann eins og bam, þegar það
stendur og horfir út um gluggann á önnur
| böm, sem em að leika sér. Hún beygði sig
fram, tók hönd hans og þrýsti kossi á bæði
augnalok hans — það vom atlot, þau sem
þau höfðu ekki fyrr sýnt hvort öðm.
Samt sem áður tók hún að vanrækja vini
sína dálítið til þess geta gefið sig meira að
honum. Hann hefði kosið að komast í nánara
samband við vinahópinn; en það er þó jafnan
svo, að karl og kona sem eiga með sér
munaðarfullt ástarævintýri, draga sig um
tíma í hlé frá öðmm. Það mundi hafa komið
óeðlilega fyrir Sjónir, ef hann hefði lagt
ofurkapp á að fá þau til að hegða sér öðm-
vísi. Þeim skildist líka, að Felterman hefði
í þessu sambandi ekki annað að vanrækja
en lítilsháttar kunningsskap við einhvetja
fáa: Fimm ár í útlöndum og tvö ár í borg-
inni út við ströndina var nægileg skýring á
því. Að því er hana varðaði, veitti hann nýju
iífi í skemmtanir, sem hún hafði eiginlega
sagt skilið við, þegar hún var skólastúlka;
Þau bmnuðu saman á sjóskíðum og lögðu
stund á fjallgöngur. Þau fóm saman á leik-
sýningar innfæddra. Það var hluti af þeirri
tilsögn, sem hún var að veita honum í
menningarpólitík (ekki bréfaskóla-
námskeið), án þess að hún gerði sér almenni-
! lega grein fyrir, hvað hún væri að fara með
þessu og án þess að hún færi að gefa þess-
ari viðleitni sinni nokkuð stórhátíðlegt heiti.
Hún lét ekki telja sig á að koma með á
diskótek; en einhver albestu tækifærin, sem
hann fékk til að komast í snertingu við
vinahóp hennar (fólk af ýmsum kynþáttum
og með mismunandi hömndslit), buðust
vegna þess, að vinirnir ætluðust til þess að
hann kæmi með henni, þegar þeir efndu til
einhvers mannfagnaðar. Þar átti hún til að
dansa af þvílíku fjöri, að það ætlaði alveg
að gera útaf við hann, því að blökkumenn-
irnir höfðu kennt henni, hvernig hún ætti
að beita líkama sínum við hljómfall tónlistar-
innar. Þessi umbreyting gerði hana tryllta
og allt að því yndislega, séð frá þeim stað,
þar sem; hann sat og drakk og horfði á
hana og dansfélaga hennar á meðan þau
sveifluðust í hringi. Stöku sinnum var hún
vön að koma aftur til hans — eins konar
fómargjöf, nákvæmlega eins og maturinn
og drykkjarföngin, sem hún kom með. Að
nokkmm mánuðum liðnum, tók hann að
greina viss mynstur í vináttusamböndum
hennar. Þau náðu mun lengra aftur í tímann
en sambúð hans og hennar, til forboðinna
staða, teygðust út meðal fólks, sem lögin
höfðu bannað að hafa nokkuð samneyti við
aðra, eins og til konunnar, sem hún hafði
farið í fangelsi fyrir. Smáttog smátt vakti
hún nægilegt traust hjá honum til þess að
fá hann til að taka á sig einhveija áhættu.
Þau ræddu þessi mál aldrei, en hún reyndi
augsýnilega alltaf af fyllstu varúð að meta,
hve ákaft hann í raun og vem óskaði eftir
að komast að því,“ af hverju hann hafði
viljað koma aftur til heimalandsins." Hvort
það kynni ef til vill að standa í einhveiju
sambandi við“ eitthvað þessu líkt.“
Honum tók að veitast það erfiðara og
erfíðara að skiljast við hana, jafnvel þótt
það væri ekki nema eina nótt, að ganga
seint um kvöld aleinn út undir þurran,
svalan þytinn í pálmatrénu, sem lét skijáfa
í renglunum.
Þótt hann gerði sér einkar vel ljóst, að
aðstæður hans vom eins og kjörnar til að
hann byggi hjá henni í litla húsinu, þá varð
hann samt að fara aftur í íbúðina sína. Hún
var núna raunar lítið annað en skrifstofa;
var tóm að öðm leyti en því, að þar stóð
einn stóll og rykugt borð, sem hann settist
við til þess að semja skýrslumar. Hann átti
ekki beinlínis hægt um vik að semja þær
þarna í húsinu, þar sem þau vom samvistum.
Hún talaði orðið oft um vem sína í fang-
elsinu. Það var hún sjálf, sem fann jafnan
einhveija átyllu til að beina talinu að þessu
efni. En jafnvel núna, þar sem þau lágu í
faðmlögum utan seilingar, utan sjónmáls
fyrir allar eftirgrennslanir, utan eftirlits og
gæslu — jafnvel núna virtist henni með öllu
ógerlegt að kryfja til mergjar einstaka þætti
og samhengi þess, sem borið hafði við og
hún hafði mátt þola. Henni var ómögulegt
að koma orðum að því, sem hún bjó yfir
og sem hún þó hlaut að gera uppskátt um:
Af hveiju hún tefldi á tvær hættur, fyrir
hveija eða fyrir hvað hún tók það á sig að
leggja mannorð sitt í sölumar.
Það var einna líkast því, að hún biði þess
í ofvæni að henni bæmst lausnarorð, sjálft
lykilorðið. Frá honum.
En það var þetta lykilorð, sem hann átti
ekki til í fómm sínum. Dulmálslykill, sem
enginn hafði fengið honum í hendur.
En svo var það eina nóttina, að hann
hafði upp á því, sem hann var að leita að.
Hann fann sitt eigið heimullega táknkerfí.
Þá nótt varð hann að leysa frá skjóðunni:
„Ég hef njósnað um þig.“
I andartaks snarpri einbeitingu herptist
andlit hennar saman — eins og meðal dýra
merkurinnar, þegar þau verða þess vör að
lífí þeirra er ógnað og ná að hnipra sig
saman í ígulknött eða taka á sig ógnþrungið
yfírbragð með svellandi vöðvum og garg-
andi, glæstum vamartilburðum.
Þessi andartaks einbeiting hvarf úr svip
hennar jafn snögglega og hún hafði gert
vart við sig. Hann hafði snúið sér undan
augliti hennar eins og menn bregðast við
þegar skammbyssu er beint að baki þeirra.
Hún notaði mjaðmirnar til að mjaka sér
þvert yfír rúmið, tók höfuð hans milli handa
sér og hélt honum.
(Þýð. Halldór Vilhjálmsson)
14