Lesbók Morgunblaðsins - 28.03.1987, Blaðsíða 5

Fyrr á tímum var dauðinn fjölskyldumál og heita mátti að allir að-
standendur sem vettlingigátu vaidið, tækju virkan þátt íaðdragand-
anum. Myndin sýnir banabeð James A. Garfields, forseta Banda-
ríkjanna, sem varð fyrir skotárás í júlí 1881 og lézt nokkrum mánuðum
síðar úr blóðeitrun.
íReykjavík.
Börn þurfa ekkisíður en full-
orðnir að fá tækifæri til að láta
íljós þær tilfinningar, sem fylgja
sorgogmissi. Tilfinningalegur
stuðningur við barnið á slíkum
stundum getur skipt sköpum um
framtíð þess og hæfni til að glíma
við aðskilnað og sorg síðar á
ævinni.
lífinu lifandi og án allra þjáninga. Hún hélt
því fram að verkir væru það sem sjúklingar
óttuðust mest, jafnvel meira en dauðann
og fannst henni mikið vanta upp á að því
væri vel sinnt á sjúkrahúsunum. Ef sjúkling-
ar eru með verki, eru þeir öryggislausir,
kvíðnir og hræddir og á því stigi er erfitt
að ætla sér að leysa önnur vandamál. Ann-
ar þáttur sem Dame Cicely var óánægð
með á sjúkrahúsum var að dauðvona sjúkl-
ingar voru svo afskiptir bæði af starfsfólki
og eins jafnvel fjölskyldu sem gjarnan var
haldið í fjarlægð. Sjúklingar voru einmana
og hræddir við að verða hafnað og þá bæði
af fjölskyldu og starfsfólki því „það væri
hvort sem er ekkert eftir“. Aðstandendur
tilheyra í umönnun „hospice“ alveg til jafns
við sjúklinginn. Það er tekið tillit til þeirra
að öllu leyti og þeir studdir svo þeir geti
aftur veitt hinum deyjandi stuðning. Þessi
stuðningur miðar að andlegum, líkamlegum,
félagslegum og trúarlegum þörfum viðkom-
andi. Þá er mikið lagt upp úr því að hjálpa
aðstandendum til að vinna úr sorg sinni
eftir andlát.
Það má kannski segja í stuttu máli að
starfsemi „hospice" byggist á því að líta á
dauðann sem eðlilegan hluta lífsins og að
hvorki séu gerðar tilraunir til að lengja né
stytta líf. Að litið sé á hinn deyjandi sem
mannlega veru sem hefur ýmsar sérstakar
þarfir sem allir meðferðaraðilar gera sér
grein fyrir. Þeir séu tilbúnir til að leggja
sitt af mörkum til að gera hinum deyjandi
síðustu stundir lífs síns sem bærilegastar
þannig að honum finnist lífið þess virði að
lifa því og hann sé sáttur við að deyja —
með fullri reisn og virðingu. Að aðstandend-
ur njóti umönnunar til jafns við sjúkling og
fái fiillan stuðning eftir andlát. Að sérþjálf-
áð starfslið sinni þessu fólki og fái til þess
stuðning.
Það hugarfar sem kemur fram þegar
sagt er „því miður, það er ekkert meira
hægt að gera" þarf að breytast í „við gerum
allt sem við mögulega getum".
Fær starfsfólk sjúkrastofnana sem
vinnur með dauðvona sjúklinga ein-
hverja handleiðslu eins og víðast gerist
erlendis?
A sjúkrahúsum og öðrum opinberum
stofnunum er engin handleiðsla eftir því sem
við best vitum. I námi heilbrigðisstétta er
lítil kennsla í málefnum dauðvona. í lækna-
deild er engin kennsla en í námsbraut í
hjúkrunarfræði eru fáeinar kennslustundir
í umönnun dauðvona í tengslum við hjúkr-
unarfögin. Einnig er siðfræðileg umræða
um dauðann í heimspekitímum.
Starfsfótk telur sig almennt vanmáttugt
gagnvart dauðvona sjúklingum sem stafar
m.a. af því að undirbúning skortir í námi
eins og áður er sagt og eins vegna viðhorfs
bæði heilbrigðisstétta og almennings til
dauðans. Hvað varðar handleiðslu til starfs-
ins á sjúkradeildum erum við langt á eftir
öðrum þjóðum bæði í Evrópu og Banda-
ríkjunum.
Starfsemi „hospice" leggur mjög mikið
upp úr handleiðslu og stuðningi við starfs-
fólk með aðstoð sálfræðinga og presta. Það
er okkur mikið áhugamál að bæta úr þessu.
Ýmsir sérfræðingar eru tilbúnir að leggja
sitt af mörkum hvað þetta málefni varðar.
Er fyrirhugað er opna sérstaka
„Hospice “-deild?
Það þarf ekkert endilega að byggja heilt
hús eða opna sérstaka deild til að sinna
þessu betur, því eins og ein skilgreining
segir; „hospice er enginn sérstakur staður
heldur skilningur á umönnun". Þessi starf-
semi miðar að því að gera fólki mögulegt
Sorgarviðbrögð
starfsfólksins
EFTIR SIGURÐ ÁRNASON
Hvað getum við, sem vinnum
með deyjandi fólki, gert til
þess að létta sorgina, eigin
sorg? Sorg, sem til dæmis
byltist fram, þegar ungur sjúklingur er
deyjandi: sjúklingur, sem kannski á
dreng eins og drenginn minn, stúlkur
eins og stúlkumar mínar. Hvað er til
bragðs, þegar mörkin verða óljós og við
spyijum: „Af hveiju ekki ég?“
Þá er aðeins ein leið og það er að
láta eftir sér að fá útrás, syrgja, kannski
skæla svolítið; taka utan um einhvem
góðan vinnufélaga, svona rétt örskots-
stund til að finna lífið, mannlega hlýju.
í dag styður hún mig, á morgun ég
hana. í útlandinu var hom inni á skoli,
nokkrir bollar og kaffikanna, sem aldrei
var tóm. Bunki af þurrkum. Það okkar
sem klökknaði laumaðist inn. Þá ieið
ekki langur tími þar til einhver kom og
settist á hinn kollinn. Tók í höndina,
snerti. Smám saman létti herpingnum
af bijóstinu, við sugum upp í nefið og
gátum haldið áfram að vinna. Þetta er
aðferðin, sama aðferð og gildir í mann-
legum samskiptum yfirleitt. Einungis
þannig getum við haldið styrk okkar og
hæfileikanum til að hjálpa öðrum.
Siguröur Árnason er krabbameinslæknir í
Landspitalanum.
Handleiðsla
starfsfólks
EFTIR PÁL EIRÍKSSON
Iallri meðferð er kennsla og hand-
leiðsla mjög mikilvæg eins og
reyndar í öðrum atvinnugreinum.
Hvergi er þó mikilvægi handleiðslu
meira en í meðferð tilfmningalegra
vandamála eða sársauka. Þegar fengist
er við meðferð og aðhlynningu deyjandi
fólks og ættingja þeirra hrökkva lyf og
tækni skammt og sá sem að meðferðinni
stendur verður að reiða sig á eigin
reynslu, kunnáttu og fæmi í mannlegum
samskiptum. Því miður virðist sá mis-
skilningur ríkja hér á íslandi, að þeir sem
iokið hafa embættisprófi séu „sérfræð-
ingar" og eigi að vita allt og kunna.
Þetta er reginmisskilningur, því eitt er
að læra á bók og annað að nýta þá kunn-
áttu í lífinu. Ganga má út frá því, að
flestir, sem í heilbrigðisstéttir sækja,
geri það af þörf til að hjálpa öðram. Ölí
viljum við sjá árangur af starfi okkar,
en hvergi finnum við meir og sárar til
vanmáttar okkar en þegar dauðinn blas-
ir við. Hinn deyjandi þarf á hlýju,
skilningi og virðingu að halda svo og
ættingjar hans. Sem meðferðaraðilar
getum við ekki fært hinum deyjandi
heilsuna eða lífið aftur og við getum
ekki gefið aðstandendum það sem þeir
helst viija, sem er að gefa hinum deyj-
andi lífskraftinn aftur eða vekja hinn
látna til lífsins. Öll eram við meira eða
minna hrædd við dauðann og þann sárs-
auka sem fylgir sorginni. Því er mjög
mikilvægt, að þeir sem meðferð og að-
hlynningu stunda fái þá hjálp sem þeir
þurfa. Sú hætta er ávallt fyrir hendi að
við sjáum ekki okkar eigin blindu bletti
og þekkjum ekki eigin takmörk.
Nokkur óhugsuð orð eða setningar
geta valdið meiri misskilningi og sárs-
auka en margir gera sér grein fyrir.
Fæstir þeirra, sem starfa innan heil-
brigðistétta, hafa nokkru sinni fengið
kennslu eða handleiðslu í meðferð á sorg-
arviðbrögðum. Úr þessu verður að bæta
til þess að sársauki og andieg vanlíðan
hinna deyjandi geti orðið minni. Aðstand-
endur og eftirlifandi þurfa á skilningi
og andlegum stuðningi að halda á þess-
um erfíðustu tímum ævi sinnar. Þeir, sem
veita slíkan stuðning, þurfa á allri þeirri
hjálp og handleiðslu að halda, sem unnt
er að veita, til þess að dauðinn geti orð-
ið auðveldari þeim sem deyjandi eru,
sorgin fái eðlilegan farveg hjá þeim sem
eftir lifa og meðferðaraðilum nýtist sem
best reynsla sfn og að þeir fái hjálp með
eigin sorg og vanmáttarkennd. Hand-
leiðsla er hér lykilorð, sem ekki má
gleyma.
Páll Eiríksson er yfirlæknir á dagdeild geð-
deildar Borgarspítalans.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 28. MARZ 1987
5