Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1987, Side 5

Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1987, Side 5
Sumar í Nauthólsvík á hlýindaskeiðinu 1931—60, þegar hægt var að vera þar í sjó- og sóiböðum án þess að skjálfa úr kulda. Myndin er að líkindum tekin 1945 eða 46. íbaksýn sést Kársnesið íKópavogi, þar sem byggð er farin að myndast. arlega muna sinn fífíl fegri. Forðum var hann ljúfur síðsumarsmánuður en hann hef- ur nú breyst í hryssingslegan haustmánuð. Við fáum tvo október á ári. Sólarstundir tíu síðustu sumra voru að meðaltali aðeins 594, úrkoma 233 mm og úrkomudagar 71. SUMRIN EFTIR 1960 Sé hiti reykvískra sumra eftir 1960 at- hugaður, kemur í ljós að fram á þetta ár hafa aðeins tvö sumur — hvort sem þið trú- ið því eða ekki — náð meðallagi hitans. Það var árin 1966 og 1968. Síðustu 18 sumur hafa öll verið kaldari en í meðallagi í Reykjavík. Sumarið 1966, þegar sjónvarpið hóf göngu sína, var hitinn 0,3 yfir meðallagi og sólarstundir voru 30 umfram meðallag. Enginn talaði um sérstaklega gott sumar. Menn voru góðu vanir lengi og þetta sumar skar sig á engan hátt úr hvað veðurblíðu snerti. Það var aðeins gott miðlungssumar. Sumarið 1968 var 0,3 hlýrra en í meðal- ári og sólarstundir voru 24 færri en venja er til. Það má því líka teljast nokkum veg- inn meðalsumar. En það var þó merkilegt að sumu leyti. Þá var hlýjasti júlí í borginni eftir 1960, 11,7°. Og víðast um land kom hlýindakafli eins og þeir verða bestir á Is- landi og stóð i mánuð, frá miðjum júlí og fram í miðjan ágúst. Hann kom því óglöggt fram í mánaðarmeðaltölum. En þá daga var alvöru sumar. Og þá trúðu menn á blóm og alheimsfrið og vitundarbyltingu. Septem- ber þetta ár var hlýrri en nokkur september síðan, 9,7°. Það var síðasti virkilegi góði september. Að öðru leyti en þessu var sum- arið hálf kalt svo heildarmeðaltöl urðu ekki sérlega reisnarleg. En það þætti „einmuna tíð“ núna. Og þá eru talin hin „hlýrri" sum- ur eftir 1960. Færri gætu þau varla verið. Hvað sólskin snertir hafa þó tólf sumur eftir 1960 náð meðalfjölda sólskinsstunda. Eitt þeirra, 1966, var einnig hlýrra en í meðallagi og hefur áður verið getið. Þá skulum við rétt sem snöggvast líta á þessi sólríku sumur er voru í svalara lagi. Síldarárið mikla 1961 var sumarsólin í rösku meðallagi, 16 klst. umfram. Og hitinn var 0,1° undir meðallagi. Allir mánuðirnir nema september voru lítið eitt kaldari en í meðalári. Dæmigert miðlungssumar. En miðlungssumur hafa ekki verið talin góð sumur á Islandi fyrr en í seinni tíð. Sumarið 1963 skein sólin 33 klst. lengur en vanalega. En það var ferlega kalt. Hitinn var heilli gráðu undir meðallagi og júlí var sá kaldasti sem komið hafði í mörg ár. Það var lítið gagn að þessu sumri fyrir sumar- blíðufólk. Næsta sumar, 1964, þegar allt var brjál- að út af Kanasjónvarpinu, var vel sólríkt, 65 klst. framyfir það venjulega. En það var 0,9° kaldara en meðallagið og nú var það ágúst sem var sá kaldasti um langt árabil. Þetta sumar.var því líka ómark fyrir góð- viðrisdýrkendur. Miklu skárra var sumarið 1965. Þá var sól 68 klst. lengur en vant er og hitinn var 0,4° undir meðallagi. Svipað var sumarið 1967 þegar íslending- ar töpuðu 14:2 fyrir Dönum. Sólin 55 klst. lengur en gengur og gerist og hiti 0,4° undir meðallagi. Þá komum við að sumrinu fræga 1970 þegar konungsbústaðurinn brann á Þing- völlum. Sólskinið rétt skreið yfir meðallag (4 klst.), en sumarið var 0,9° kaldara en í meðalári og svo andstyggilegt eitthvað að fólki er það enn í fersku minni. Júlí var reyndar sá næst sólríkasti sem mælst hefur í borginni. Og hefði sú staðreynd gert marga káta ef ekki hefði fylgt sólinni meiri kuldi en nokkrir nema allra elstu menn höfðu lif- að. Þessi bjarti mánuður var sem sé kaldasti júlí í höfuðstaðnum sem komið hafði á öld- inni. Og þótti þetta furðu sæta. En nú hefur þessi júlí eignast svo marga bræður í kuldan- um að fólk er hætt að taka almennilega eftir þeim. Hinir mánuðirnir voru ekki alveg eins kaldir, en enginn þó minna en V20 undir meðallagi. Það má segja að þetta ár hafi ekki komið neitt sumar. En næsta ár, 1971, kom óumdeilanlega sumar. Jafnvel í gamla stíl hefði það ekki orðið sér neitt til skammar. Þá héldum við hátíð í Saltvík hipparnir og stóðum í þeirri sælu trú að við myndum ríkið erfa. Þetta er sólríkasta sumarið frá 1957 og áfram. Sólin skein 123 klst. lengur en venjulega og er þetta 7. sólríkasta sumarið síðan byrj- að var að mæla sólskin í Reykjavík árið 1923. Hitinn var rétt undir meðallagi, 0,2° og mörðu þó bæði júní og júlí meðaltalið. Mætti ekki gefa þessu sumri bestu einkunn allra sumra eftir 1960? Það er sólríkast og hitinn að kalla í meðallagi. Önnur sumur gera ekki öllu betur í nýja stíl. Tökum til að mynda þjóðhátíðarsumarið 1974. Það virðist standa mörgum fyrir hug- arsjónum í helgiljóma fyrir „fádæma veðurblíðu", „sól og hita“. Og óneitanlega var það sólríkt, þó 5 klst. minna en 1971. En það var miklu kaldara. Hitinn var 1,0° undir meðallagi. Jafnvel í nýja stíl hafa aðeins fjögur sumur verið kaldari og ekkert þeirra sumra er hafa verið sólríkari en í meðallagi. Það var nú öll dýrðin. Júlí náði þó að jafna hitameðaltalið og var sólríkur, en aðrir mánuðir voru undir því og septem- ber var einn af þeim köldustu er komið hafa (3° undir meðallagi). Hefði þetta sum- ar komið t.d. á stríðsárunum hefði það þótt tíðindum sæta fyrir skítakulda. Sumarið 1980, þegar Vigdís varð forseti og Hekla gaus, kemur næst til álita í þess- ari leit okkar að afbragðssumrum seinni árin. Þá var sólin 53 klst. lengur en alla jafna. Hitinn var aðeins 0,3° undir meðal- lagi en allir mánuðirnir voru lítið eitt undir því. Þetta er hlýjasta sumarið eftir 1971. Það má teljast nokkurn veginn meðalsum- ar. En heldur ekki meira. Hins vegar fær það rós í hnappagatið fyrir mikla hitabylgju í lok júlí. Þá fór hitinn í borginni í 24°. Loks komum við að síðasta mikla sólar- sumrinu. Herrans árinu 1985 sem allir lofa og prísa. Sólin lét svo lítið að skína 102 klst. lengur en venjulega. Þó er þetta aðeins þrettánda sólríkasta sumarið frá upphafi mælinga. Og hitafarið! Drottinn minn dýri: Það var 0,9° kaldara en í meðalári og hafa sex sumur verið kaldari síðustu þijá ára- tugi. Allir mánuðimir voru kaldari en í meðalári, júní og ágúst þó aðeins lítið eitt. En júlí bætti það upp með því að vera 1,3° undir meðallagi. September vildi ekki vera eftirbátur júlí og gerði sér lítið fyrir og varð 2° undir meðallagi. Það sýnir best hvers konar sumar var hér á ferðinni miðað við fyrri ár, að aldrei kom jafn kaldur júlí allar götur frá 1922 til 1970 í Reykjavík og árin 1931—70 komu aðeins þrír septem- bermánuðir er voru kaldari en sami mánuður 1985. „Hvílík blessuð blíða“. Það er ekki að furða þó Reykvíkingar hafi verið óða- mála yfir „góðviðrinu". Síðasta sumar, 1986, var sól 43 klst. umfram meðallag. Það jafnast því ekki á við sumarið á undan í sólríki og það var jafn kalt. Það væri því vissulega ofrausn að telja það í nokkm frábært. SUMRIN ORÐIN SVIPUR Hjá Sjón Þessi upptalning gerir eftirfarandi stað- reyndir deginum ljósari: Eftir 1960 hafa einungis tvö sumur í Reykjavík náð meðal- lagi hitans 1931—60 og ekkert eftir 1968. Og af tólf summm, er verið hafa sólríkari en venja var til 1931—60, hafa þau öll nema eitt verið svöl eða köld, allt að heilli gráðu undir meðallagi hitans. En það hefur sannarlega ekki verið neinn skortur á óvenjulega köldum summm und- anfarið. Hafa fá árabil upp á annað eins úrval að bjóða í þeim efnum síðan farið var að mæla í Reykjavík. Þar skal fyrst alræmt telja sumarið ótrúlega 1983. Það var ekkert venjulegt rigningarsumar. Það var sólar- minnsta sumarið síðan sólskinsmælingar hófust og í meira en hundrað ár á það sér einn jafningja í kuldanum. Það var árið 1886. Júlí og ágúst 1983 vom einnig hver um sig þeir köldustu í heila öld. Þá vom sumrin 1979 og 1975 þau 7. og 8. köldustu frá því árið 1880. Og sumarið 1982 var það 11. kaldasta. Fyrir svo utan öll hin köldu og svölu sumrin. Segiði svo að „veðursæld- in“ „leiki ekki við borgarbúa. Og ef við tökum einstaka mánuði, hafa þeir komið furðulega margir síðustu 15 ár svo kaldir að þeir gerast ekki mikið kaldari: Júní 1975, 1978, 1979, 1983; júlí 1975, 1979, 1983; ágúst 1983; september 1975, 1979, 1982. Annars er hér ekki rúm til að athuga ein- staka sumarmánuði eftir 1960 með tilliti til blíðviðris sem við emm á höttunum eftir. En þó má segja að þar sé hið sama upp á teningnum og með sumrin í heild. Hvað hitann snertir hafa 7 júnímánuðir (af 27) náð meðallagi, þrír júlímánuðir hafa jafnað meðallagið og tveir farið yfir það (af 27), þrír ágústmánuðir (af 26) hafa náð meðal- laginu og fimm sepembermánuðir (af 26). Alls eru þetta 20 fræknir mánuðir af 106, miðað við síðasta júlí. Enginn þessara mán- aða ætti með réttu skilið heiðurstitilinn „einmuna tíð“, miðað við það besta sem þekkist. En þeir sem komast næst því tel ég að séu þessir: Júní 1971; júlí 1968, 1971 og ef til vill 1974; ágúst 1966 og loks september 1968. Og hana nú! Auðvit- að hafa komið þokkalegir mánuðir og tíðin hefur verið „hagstæð". En við erum að leita að frábæru veðri. Eitt lítið dæmi vil ég nefna, er sýnir með öðru hve hiti um há- sumarið hefur átt erfitt uppdráttar í höfuðborginni í meira en aldarfjórðung. Alltaf öðru hverju hafa komið júlímánuðir er hafa náð 12° meðalhita. Það er töff tala og sumarleg. En nú hefur þetta ekki gerst síðan 1960. Aldrei hefur liðið svo langur tími milli 12° sumarmánaða. Næst lengsta bil var milli áranna 1918 og 1932. Það ber því allt að sama brunni: Sumrin sem við búum við eru ekki nema svipur hjá sjón samanborin við sumrin frá því á kreppu- árunum og framundir viðreisnarstjóm. Þá fór að versna. Og hefur Reykjavík þó ekki orðið verst úti. A Hæl í Hreppum, í hjarta Suðurlands, hefur hiti sumarsins lækkað um 0,9° 1961—86 miðað við meðaltalið 1931—60. Á þessum sveitabæ sem hafði hæsta júlíhita á landinu, 11,7°, hefur eng- inn júlí í nýja stíl farið yfir meðallagið, en þrír hafa jafnað það. Og í þessu blómlega héraði hefur alls ekkert sumar í heild náð meðalhita eftir 1960. Á Þingvöllum er þó enn meira sumarhallæri. Þar hrapaði sumar- hitinn árin 1961—82 um 1,3° miðað við meðallag. Þar hafa einnig öll sumur þennan tíma verið kaldari en í meðallagi. Og ekki einn einasti júlí svo mikið sem jafnaði meðal- talið, einn júní fór yfir það, tveir ágústmán- uðir og þrír septembermánuðir. Það eru 6 mánuðir af 88. Og varla hefur hlýnað á Þingvöllum eftir 1982, en þá hætti þjóð- garðsvörður að gjöra veðurathuganir. Og er ekki nema von að hann nenni ekki að að athua þvílíkt skítaveður alla tíð. Hins 'ægar bendir ýmislegt til þess að sumarhiti hafí hvergi á landinu lækkað eins mikið og á þessum sögufræga stað. Og hefði verið mjög fróðlegt einmitt að fylgjast með því er hann færi niður fyrir frostmarkið. En guð verður víst einn til frásagnar um þau „römmu ragnarök". Honum sé dýrðin! í Stykkishólmi hefur sumarhitinn lækkað um 0,7° eins og í Reykjavík. Eftir 1960 hefur þar aðeins sumarið 1976 verið hlýrra en í meðallagi. Á Akureyri hefur einnig kólnað um 0,7°. Þar hafa þó komið hlý sumur. Sumarið 1984 var 0,8° yfir meðal- lagi og sumarið 1976, sem er sólríkasta sumar er mælst hefur á Akureyri, var 1,1° yfír meðallagi. Þá var fjör fyrir norðan. Öll önnur sumur hafa verið kaldari en í meðal- lagi í höfuðstað Norðurlands eftir 1960. Á Teigarhomi við Djúpavog hefur hiti sumars- ins fallið um 1,1° og í Vestmannaeyjum um 0,7°. En í öllum þessum kuldahrolli getum við yljað okkur við þá staðreynd að í Mið- firði, þar sem Grettir sterki iðkaði vaxtar- rækt og þar sem sumarhiti er einna lægstur á íslandi og mælst hefur mest frost á landinu um hásumarið (4,0° í júlí og 6,l°í ágúst), þar hefur sumarið aðeins kólnað um 0,4°. Og munar þar langmest um september, en júní og júlí hafa ekkert kólnað! Er það óneit- anlega virðingarverð nærfærni af náttú- runni að fara mjúkum höndum um þennan hitafarslega lítilmagna. Af framansögðu er ekki að furða þó maður verði stundum undrandi þegar fólk og þá ekki síður fjölmiðlar, þykjast varla eiga nein orð til að lýsa einhveiju sem á að vera einstök veðurblíða eins og sumrun- um 1986 og 1985. Eru allir búnir að steingleyma gömlu góðu sumrunum? Þá var sumar á sumrin. Sumarið 1960 er það bezta sem komið hefur síðustu áratugina. Unga fólkið á myndinni var að sóla sig austur í Þórsmörk - kannski þekkir einhver sjálfan sig þarna. Þetta er að sögn greinarhöfundar „síðasta stórsumarið“ íhöfuðstaðnum. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. OKTÓBER 1987 5

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.