Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1987, Qupperneq 10

Seltjarnamesbær á heiður-
inn af þeirri frumraun hér
á landi að byggja yfir heilt
torg til þess að skapa vist-
legt umhverfi á öllum
árstíðum. Ennþá er eftir
að gefa staðnum nafn.
Nordstan í Gautaborg
Eitthvert myndarlegasta átak í þá veru
að byggja yfir heilar verzlunargötur átti
sér stað í Gautaborg í Svíþjóð fyrir um
það bil áratugi. Þar heitir Nordstan, en í
daglegu tali Gautaborgarbúa er ekki síður
talað um „Fimmuna". Þama vora verzlun-
argötur með samfelldum nokkurra hæða
húsum og hefur hreinlega verið sett upp
þak með gluggum ofan við aðra hæð.
Þama er stórt og mikið torg og kross-
götur, allt undir þaki og gizka ég á, að
það sé samtals rúmlega kíiómetri af göt-
um, sem nú er undir þaki.
Það vekur athygli, að gluggar á þessum
þökum eru fremur af skomum skammti
og veita takmarkaðri birtu niður. Það er
því stflað uppá lýsingu á sumri jafnt sem
vetri. Ef til vill er sá háttur hafður á vegna
þess að mikið gler í slíkri yfirgerð gæti
orsakað óþægilegan hita þegar sólin skín.
Það vekur líka athygli, að þökin yfir þess-
um götum era mjög sitt með hveiju móti
eins og ætti að sjást af myndunum. Þegar
þess er gætt, að víðast era verzlanir á
tveimur hæðum undir þökunum, sést að
það er ekkert smáræðis verzlunarrými,
sem þama verður, enda er þar flest sem
nöfnum tjáir að nefna frá smábúðum uppí
stór vörahús. Seint í ágúst, þegar blaða-
maður Lesbókar var þarna á ferðinni, var
mjög margt um manninn í Fimmunni og
greinilegt að þetta er staður, sem dregur
fólk að. Ugglaust koma kostirnir bezt í
ljós að vetrarlagi, því vetrarveður í Svíþjóð
er ekki síður hráslagalegt en hér og raun-
ar oft mun kaldara.
ÖRVÆNTINGARFULLAR TlL-
LÖGUR
Þegar gengið er um Fimmuna í Gauta-
borg er eðlilegt íhugunarefni, hvort hlið-
stæð framkvæmd gæti átt sér stað hér.
Því miður blasir það ekki við í Reykjavík,
en í göngugötunni á Akureyri væri það
að líkindum framkvæmanlegt. Nú hafa
verzlanaeigendur talsverðar áhyggjur af
framvindunni í gamla miðbænum í
Reykjavík og líklega ekki að ástæðulausu,
en tillögur þeirra til úrbóta einkennast af
einhverskonar örvæntingarfullri dellu eins
og til dæmis því, að taka upp bílaumferð
á nýjan leik í austurhluta Austurstrætis.
Einu sinni var það spuming um líf og
dauða að útrýma blikkbeljunni úr þessari
sömu götu og fá þar í staðinn mannlíf.
Einmitt það hefur gerzt; nú er ærið oft
margmenni í nánd við Lækjartorg á góð-
viðrisdögum og allt virðist þetta í áttina
til þess að fá það sem nefnt er lifandi borg.
Þá fyrst hefði breytingin á Laugavegin-
um þjónað verulegum tilgangi, ef hægt
hefði verið að byggja yfir hann og fá þar
hliðstæðu við Fimmuna í Gautaborg. En
meinið er að meðfram Laugavegi era á
báða vegu fremur smá hús og víðast hvar
sund á milli. Hvorttveggja er, að húsin era
of lág og ekki nægilega sambyggð til þess
að hægt sé með góðu móti að koma við
þaki á götuna.
Austurstræti er núna eina gatan þar
sem einhveijir möguleikar í þessa vera
sýnast vera fyrir hendi. En ýmsir vankant-
ar era þó sjáanlegir svo sem alltof lágreist
hús frá Reykjavíkur Apóteki og austur að
Lækjargötu. Megingallinn er þó sá, að við
norðurhlið götunnar er samfelldur múr-
veggur banka, sem gera hugmyndina lítt
kræsilega. Til þess að önnur eins fram-
kvæmd borgi sig, þurfa að vera verzlanir
á báða vegu og helzt á tveimur hæðum
eins og í Fimmunni í Gautaborg. Niður-
staðan sýnist vera sú, að húsin meðfram
götunni þurfi í upphafi að byggja með
þetta fyrir augum, ef það á að geta orðið
að veraleika.
GÍSLI SIGURÐSSON
E R L E N E R
B Æ K U R
John Dos Passos: Manhattan Transfer.
Með inngangi eftir Jay Mclnerney.
Penguin Books 1986.
Manhattan Transfer hefur fengið það vafa-
sama orð á sig að vera stílæfing. Má það vel
vera. Engu að síður er hún þess verð að vera
lesin, jafnt af þeim sem ekki hafa lesið neitt
eftir Dos Passos og hinum. Þeir síðarnefndu
munu þekkja ávöxtinn í stórvirkinu USA.
Manhattan Transfer fjallar um lífið og
dauðann og svo sem allt þar á milli því sögu-
sviðið er New York á fyrstu áratugum
þessarar aldar. Sögupersónur og svið eru
mörg og er það leikur höfundar að ijúfa þráð-
inn og viðhafa fyrirvaralausar skiptingar í
tíma og rúmi. Við þetta fær verkið á sig svip
margklipptrar kvikmyndar.
John Dos Passos var félagslega þenkjandi
maður og treysti á sósíalismann en honum
snerist hugur er fram liðu stundir. Það var
einmitt áræði hans að skýra frá skuggahliðum
ríkustu þjóðar heims sem gerði hann frægan.
Manhattan Transfer er frá því skeiði ævi hans.
Barbara Leaming: Orson Welles.
A Biography.
Penguin Books 1987.
Það er sagt og má vera satt, að varasamt
sé að hæla bömum um of og að það gangi
glæpi næst að telja bömum trú um að þau
séu betrungar annarra bama, að þau hafi
eitthvað til brunns að bera sem heitið geti
snilligáfa. Böm sem hafa verið alin upp við
slíkt hafa jafnan orðið ónytjungar eða glæpa-
menn. Strax í æsku fékk Orson Welles að
heyra það óþvegið að hann væri snillingur. í
rás tímans sannaði hann það en sagði jafn-
framt sjálfur að hann hefði byijað á toppnum
og síðan hafi hann verið að hrapa þetta nið-
ur. Það var í hálfkæringi sagt en þó skal
þess getið að aldrei hefur verið gerð jafn góð
kvikmynd í Ameríku og frumraun hans á því
sviðinu, Citizen Kane, sem hann vann að um
það leyti sem hann var tuttugu og fimm ára.
Áður en hann fór að stjóma kvikmyndum
hafði hann getið sér gott orð sem leikstjóri
og leikari. Orson Welles var mikilmenni og
þessi bók um hann er verðugt minnismerki
um hann.
10