Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1987, Qupperneq 15

Börnin sem áttu foreldra í fangelsum og Jón var ráðinn til að kenna.
vikna dvöl hjá fjölskyldum, og það gekk
svona upp og niður. Eg held að ég hafi
verið frekar seinn til málsins þarna, en það
skapaðist nú aðallega af því að ég veigraði
mér við að tala vitlaust, langaði að hafa
allt rétt. Framan af dvölinni var það oft
þannig að það stóð á endum að ég var
kannski loksins búinn að ákveða hvernig
ég ætlaði að segja eitthvað sem mig lang-
aði að leggja til málanna í samræðum þegar
menn voru famir að tala um allt annað, og
það gat verið alveg rosalega svekkjandi.
En það var um jólaleytið sem ég gat farið
að tala almennilega, og þá var sko gaman
og ég talaði og talaði."
Þessa lýsingu kannast eflaust margir við
hjá sjálfum sér. En nú vom Jóni allir vegir
færir og hann 'heldur áfram.
Kenndi Börnum Fanga
„Þegar þessu námskeiði lauk kom að
vinnunni og við fórum sitt í hveija áttina.
Eg fékk vinnu á bamaheimili sem ríkið rek-
ur fyrir börn fanga. Þar átti ég að kenna
þeim að lesa og skrifa, og svo að leika við
þau yngstu, en þarna vom börn á aldrinum
tveggja ára og upp í tólf ára.
Þegar ég byijaði voru þau tólf en talan
var komin upp í tuttugu þegar ég hætti,
tveimur mánuðum seinna. Foreldrarnir
komu víst í heimsóknir stundum, en ég sá
þá aldrei.
Mörgum þessara barna leið mjög illa og
höfðu vafalaust þurft að reyna margt
misjafnt. En þau tóku mér dæmalaust vel
og fannst ég skrítinn og spennandi, toguðu
í hárið á mér til öryggis, héldu víst að það
væri ekki alveg ekta. Og það sem gerði
mig enn meira spennandi var, að ég líktist
einhverri söguhetju í sjónvarpsþætti sem
var vinsæll hjá krökkunum, og ekki þótti
það verra. Þótt ég vissulega fyndi til með
þeim, leið mér aldrei illa þama, mér fannst
ég verða að gagni og þau kunnu vel að
meta það sem ég gerði fyrir þau. En síðan
varð ég að fara eftir tvo mánuði því þá var
ástandið orðið þannig, að við fengum hvorki
pappír né ritföng. Þannig var nú efnahagur-
inn.
Um þetta leyti kynntist ég strák sem var
trésmiður, eins og ég, pabbi hans rak
trésmíðaverkstæði, og þar innaf bjó fjöl-
skyldan, hjónin með fimm böm, og allir
smíðuðu. Það er mikið um það þarna að
fjölskyldan vinni öll saman. Og þá komst ég
í feitt, því nú gat ég smíðað jólagjafir handa
„minni“ íjölskyldu sem ég og gerði, því
aðstöðuna fékk ég hjá trésmiðnum kunn-
ingja mínum. Mér fannst ofsalega skrítið
að sjá mömmuna og dæturnar við smíðar
með karlmönnunum, en þau framleiddu
ýmislegt smálegt og einnig húsgögn."
PÚÐURKERLINGAR OG
FLUGELDAR Á JÓLUNUM
Þarna er komið að jólunum hjá Jóni og
vinum hans, og líkast til all frábrugðnum
þeim sem hann átti að venjast.
„Að vísu, en auðvitað var jólaundirbún-
ingur mikill á bænum, þó ekki með
smákökubakstri eins og heima, en konurnar
bökuðu það sem kallað er „tamales“. Deigið
er búið til úr maísmjöli og síðan búnar til
e.k. flatkökur sem vafðar eru utan um kjöt,
baunir, hrísgrjón og allskonar grænmeti.
Þar næst er þessu pakkað inn í bananablöð
og bundið utan um og síðan soðið í þrjá
tíma, en bananablöð hafa verið notuð sem
umbúðir alls konar frá aldaöðli. Ég hesthús-
aði einhverjum hellingi af tamales og fannst
það mjög gott. Hins vegar er kalkúnn al-
gengur jólamatur hjá þessu fólki. Það kom
mér á óvart hversu mikil gleðihátíð jólin eru
þarna, en ekki hátíð friðar eins og hjá okk-
ur. Og þegar ég segi gleði, þá meina ég
hávaða og læti. Mér dauðbrá þegar allir
fóru út að sprengja púðurkerlingar og skjóta
flugeldum á miðnætti. Það var skálað og
dansað og allir voru voða kátir. Hálf fannst
mér þetta nú skrítið. Hinsvegar byrjaði fjöl-
skyldan undirbúning jólanna níu dögum
fyrir aðfangadag og kalla það „novena".
Þá safnast fólk saman á kvöldin, stundum
hja vinum, og það er lesinn húslestur. Þá
er búið að setja upp líkan af Betlehem með
Jesúbarninu liggjandi í jötunni og öllu til-
heyrandi."
VopnaðirVerðir
Gættu Gatnanna
En búrtséð frá framandi jólahaldi, hvað
heldur Jón að hafi komið honum mest á
óvart í þessu fjarlæga landi?
„Það er fljótsagt. Það voru þessir vopn-
uðu verðir sem gættu gatnanna í borginni.
Það var þannig, að hver vörður var launað-
ur af íbúum viðkomandi götu, og þeir höfðu
skjól í e.k. skúr einhvers staðar í götunni.
Þeir gengu um með byssur og bægðu óaldar-
lýð frá. Svo voru rimlar fyrir öllum gluggum.
Reyndar heyrði ég aldrei skot. Kannski var
nóg að hafa mann með byssu á sveimi.
Þetta voru bestu karlar og þekkti ég nokkra
þeirra ágætlega. En munurinn á fátækum
og ríkum er hrikalegur. Maður rakst á
vægast sagt átakanleg fyrirbæri í mið-
borginni. Lítil börn, allt niður í fjögurra
ára, voru á þvælingi og sofandi á götunni
í blaðahrúgum. Það fannst mér hræðilegt.
En ég varð ekki mikið var við eiturlyf, eins
og ég hafði jafnvel búist við. Það var þá
helst að maður sá Indíána vera að japla á
coca-laufum. En úr þeim er kókain unnið.
En þegar ég minnist á Indíána, dettur mér
í hug ferð sem ég fór upp í fjöllin Sierra
Nevada til að hitta Arauco-indíána. Þar búa
þeir í þröngum dal, um tvö hundruð manns,
og í dalbotninum er smáþorp sem eingöngu
er notað til hátíðahalda og trúariðkana.
Efniviðurinn í þessu þorpi var heldur frum-
stæður, veggir kofanna úr kúamykju og
leirblöndu og þökin úr strái. Fólkið bjó svo
í húsum í hlíðunum.
Þarna hef ég orðið fyrir hvað mestum
áhrifum á ævinni. Indíánarnir ráku skóla
þar sem kapp var lagt á að kenna börnunum
móðurmálið, arauco, en jafnframt var kennd
spænska. Það var eitthvað í fari þessa fólks
sem undirstrikaði svo rækilega forna menn-
ingu þess. Það var hlýlegt og viðræðugott
og sóttist eftir að fræðast um Island. Ég
hafði stundum orðið fyrir því að fólk hló
að mér og hélt mig vera að skrökva þegar
ég sagði frá Islandi, en þarna hjá Indíánun-
um var auðsjáanlega vel hugsandi fólk. Það
var mjög hraustlegt í útliti, loftið er ósvikið
fjallaloft og svo gengur það heil ósköp og
flestar vegalengdir mældar „cuantos dias a
pie“, eða hversu marga daga tekur að ganga
leiðina. Samgöngur eru afar erfiðar þama.“
Bannað Að Skjóta
Mangósteinum
Kólumbía ergeysistórt land, yfir ein millj-
ón ferkílómetrar, svo Jón heúir varla gétað
ferðast um það allt.
„Nei, það gat ég ekki. En við Hans, j
danskur vinur minn sem var þarna á vegum
AUS, eins og ég, fórum til norðurstrandar-
innar og kenndum í heimavistarskóla í litlum
bæ sem þar er. I þeim skóla voru bæði
munaðarlaus böm í heimavist og einnig
komu krakkar frá heimilum í kring. Þama
vom um tvö hundmð krakkar sem við
kenndum leikfími, handavinnu og einnig
komum við góðu skipulagi á fremur fátæk-
legt bókasafn. Krakkamir vom allir á
gmnnskólaaldri og sum mjög fátæk. Heldur
vildi nú bera á því að bókasafninu væri
breytt í dýragarð, en með þrautseigju tókst
okkur að kenna krökkunum að það varð
að þvo sér um hendurnar stöku sinnum og
það mátti ekki hlaupa eftir borðunum og
heldur ekki skjóta mangósteinum í hausinn
á næsta manni. Á okkar mælikvarða fór
nú ekki mikið fyrir framförum, en prestur-
inn á staðnum var ánægður. Þarna vomm
við í þrjá mánuði, og ég held svona eftir á
að hyggja,' að þetta hafi verið skemmtileg-
asti tíminn af þeim tólf mánuðum sem ég
dvaldi í landinu.“
Eltur Af Tveimur Bófum
Varla hefur Jón komist í gegnum öll sín
ferðalög í Kólumbíu án þess að lenda í„hon-
um kröppum“, eða hvað segir hann um það?
„Ég lenti aldrei í svaðilförum, eða beinum
háska. Kannski var ég svo mikill íslending-
ur að ég tók ekki eftir hættunum, en alltaf
slampaðist þetta nú allt. Samt var ég einu
sinni rændur veskinu mínu, hálftómu auðvit-
að og einu sinni vomm við Hans teknir sem
bandarískir smyglarar, en það mál fékk
farsælan endi. En einu sinni varð ég hálf-
smeykur. Ég var einn á ferð með pokann
minn og kom að kvöldlagi til bæjar sem
heitir Esmeralda. Og þar sem ég geng eftir
einni götunni finn ég og sé, að tveir náung-
ar elta mig. Mér leist ekki á blikuna svo
ég fór að hlaupa við fót og þeir líka, svo að
ég skellti mér bara inn á næsta hótel sem
ég sá, en þar var þá verið að mála og gera
allt í stand, en ég fékk að hreiðra um mig
í einhverju hominu með pokann. Þama var
ekkert að fá og þorstinn rak mig út aftur.
Þá sá ég ekkert til ferða þeirra sem höfðu
elt mig. Rétt hjá hótelinu var söluskúr sem
svertingi einn, rosalega stór og mikill, rak.
Ég fékk mér kók hjá honum og okkur varð
vel til vina. Til hans kom ég að jafnaði
tvisvar á dag þessa fimm daga sem ég
dvaldi í Esmeralda. Hann sagði mér margt
frá ferðum sínum um landið, en hann hafði
verið aðstoðarmaður læknis í einhverri her-
ferð gegn berklum fyrr á ámm. Á móti
sagði ég honum frá Islandi, snjó og kulda,
björtum nóttum og dimmum dögum, og allt-
af stækkuðu í honum augun eftir því sem
hann undraðist meir furðuveröldina á ís-
landi. Hann hafði heyrt íslands getið 1972
vegna skákmótsins sem þá var haldið í
Reykjavík. En vini mínum fannst samræður
okkar sannarlega „intercambio cultural",
eða alþjóðleg menningartengsl."
LÖGREGLAN í KÓLUMBÍU
SKILUR Ekki Japönsku
Áttu ekki eitt spaugilegt atvik ípokahorn-
inu?
„Þá dettur mér í hug Japaninn sem var
með okkur sem skiptinemi. Hann átti sér-
staklega erfítt með spænskuna lengi vel.
En það var einhverju sinni að hann er stadd-
ur á kaffíhúsi í mesta sakleysi og þá víkur
sér að honum maður og býður honum hass
til kaups. Japaninn hafði ekki minnsta
áhuga fyrir því, en sem þeir eru nú að
þjarka þetta, kemur lögreglan inn á kaffi-
húsið og sölumaðurinn stingur bara hassinu
í vasa japanans. Og löggan tekur hann,
strákgreyið, en þá upphefjast þessi voðalegu
vandræði hjá honum, því þegar hann varð
æstur eða mikið niðri fyrir, talaði hann ein-
göngu japönsku og það alveg óð á honum.
Málinu lauk með því að löggan sleppti hon-
um, nennti ekki að standa í að hlusta á
japanskar skýringar. En við hin iétum hann
margoft segja okkur þessa sögu, því hann
varð alveg ólýsanlega spaugilegur þegar
hann lýsti atburðunum á japönsku og
spænsku í bland.“
Nú ákváðum við Jón að láta staðar num-
ið, en eflaust gæti hann sagt mér helmingi
fleira.
„Já, það gæti ég. En mjg langar til að
lýsa ánægju minni með þessa ferð alla og
staðfesta, að þessi samskipti eru fyrst og
fremst þroskandi um jeið og þau veita
fræðslu og skemmtun. Ég trúi alltaf á það
góða í hverjum manni og þess vegna má
vera að ég hafí aldrei lent í neinu hættulegu
í samskiptum mínum við annað fólk á fjar-
lægum slóðum.“
Höfundur er landskunn söngkona og hefur oft
skrifað í Lesbók.
JENNA JENSDÓTTIR:
H ögg
Svo getur sorgin
níst hjarta þitt
að þú snúir frá
efnishyggju og erli
gráðugra daga
til huglægrar rökleiðslu
er rótar í und þinni,
knýr fram liðin augnablik
er þú gerðir þitt besta,
gast ekki meir.
Eins og beljandi straumfall
hverfur í lygnan ós
Ieita forsendur í raunveruleikann
sem birtir þér blákalt
að þú ert varnarlaus en átt
samt einn sannleik.
Dýpstu gleði og dýpstu sorg
deilirðu aldrei með öðrum —
þennan sannleik býrðu um
eins og egg í bómull.
Hann verður eina
vegnesti þitt nú
á stuttri vegferð.
Og þú finnur djúpstæða rósemi
í einveru og þögn.
Höfundurinn er rithöfundur í Reykjavík.
EIRÍKUR BRYNJÓLFSSON:
Maímorgunn
Þú læddist,
svo léttstíg,
útí birtuna
Og ég stóð eftir,
horfði
á birtuna þína,
úti
stóð í birtunni
sem þú skildir eftir
inni hjá mér.
BJÖRN STEFÁN
GUÐMUNDSSON:
Garðurinn
Vorbjört er nóttin
og víðáttan glitrar.
Eg hugsa til þín
og hjarta mitt titrar.
Ég sé að þú sefur.
Vináttu okkar
gat veröldin breytt.
Þú þóttist gefa
en gafzt ekki neitt.
Ég sé að þú sefur.
Þögnin er líf mitt
til þín ég horfí.
En garðurinn stendur
úr grjóti og torfí.
Ég sé að þú sefur.
Höfundurinn er frá Reynikeldu á Skarðs-
strönd og er kennari við Laugaskóla i
Dölum.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. OKTÓBER 1987 15