Lesbók Morgunblaðsins - 17.10.1987, Blaðsíða 6

Mjólkurbrúsar voru tímanna tákn og stóðu í röðum fyrir utan kaupfélagið í Hafnargötu 62.
Þorpið sem breytti um svip
Hafnargatan með
sjoppumar,
Víkina og djúkboxið
fátíðara, að þessar tvær manngerðir blönd-
uðu blóði. í baráttunni um þá lífsbjörg og
önnur gæði, er landið hafði að bjóða mönn-
unum, hlutu Cro-magnon-menn því að hafa
borið sigurorð af Nanderthals-mönnum, er
voru þar með úr leik, hörfuðu undan til hinna
harðbýlli útjaðra álfunnar og dóu þar út
með tíð og tíma.
Cro-magnon-menn lögðu þannig smátt
og smátt undir sig alla Evrasíu og mynduðu
byggðir á landsvæðinu milli Miðjarðarhafs-
stranda og norður að Eystrasalti. ísaldar-
jöklar þöktu í þann tíð England, Pólland,
Alpalöndin og mikinn hluta Rússlands, en
annars staðar í Evrópu var loftslagið ann-
ars yfirleitt milt og dýralífíð álíka mikið og
flölskrúðugt eins og núna gerist í vemduð-
um þjóðgörðum Afríku. Til þess að færa sér
dýralífð í nyt, settust margir ísaldar-ætt-
bálkar að á sólríku láglendi álfunnar, á
þeim slóðum, þar sem hreindýr og önnur
veiðidýr merkurinnar lögðu leið sína á
árstímabundnu flakki sínu í leit að beztu
beitilöndunum. Andstætt því, sem nútíma-
menn hafa almennt áltið hingað til, bjuggu
ísaldar-búar Evrópu og Vestur-Asíu ekki í
heilum, heldur höfðu aðsetur sitt í náttúru-
legum afdrepum og skútum undir klettum
eða höfðust við í hreysum, byggðum úr viði,
gijóti, beinum eða dýrahúðum.
Mannfólkið á síðari hiuta ísaldar dvaldist
mikinn hluta ársins í heldur vistlegum búð-
um, búnum eldstæðum og með gólfum úr
steinhnullungum, sem var þónokkur ein-
angrun á vetuma. ísaldarmenn fundu upp
á því snjallræði í sambandi við frágang íbúð-
arkofanna að innan að hita steinana, sem
fara áttu í gólfíð, og leggja þá síðan snarp-
heita á sinn stað í frosinn jarðveginn:
Steinamir þíddu upp harðfreðna moldina
og steinamir sigu hæfílega ofan í jarðveg-
inn, fengu við það dágóða festu á réttum
stað og mynduðu sterk og hörð gólf. Cro-
magnon-menn komu sér líka upp sumar-
dvalarstöðum undir lok ísaldar — eins konar
seljum til að liggja við í um hásumarið. Þau
vom byggð uppi á hæðum og ásum, þaðan
sem menn gátu haft góða yfírsýn yfír ferð-
ir veiðidýra á þeirra árstímabundna flakki
suður á bóginn eða norður eftir. Það verður
að teljast forvitnilegt, að um 75% af rústum
slíkra ísaldarbústaða, sem fundizt hafa hing-
að til em þannig staðsettir, að þeir snúa
móti suðri, en það gefur aftur til kynna,
að þeir sem byggðu þessi hýbýli hafí fært
sér sólarhitann í nyt.
Tól Og Tæki Til
Veiða Og Verka
Fyrir 17 þúsund ámm höfðu ísaldarmenn
fundið upp tól til að kasta spjóti, en það
gerði þeim fært að slöngva vopnum mun
hraðar og af meiri nákvæmni en unnt var
með bemm höndunum. Leifar af frumstæðu
reipi benda til þess, að þeir kunni ef til vill
að hafa notað net, og á þann hátt aukið
afköst sín við dýraveiðar. Þegar fengurinn
var í stærra lagi, hefði hluti af kjötinu fljótt
skemmzt og farið til spillis, ef ættbálkamir
hefðu ekki getað fært sér í nyt kæligeymsl-
ur náttúmnnan Það af kjötinu, sem ekki
var unnt að nota strax, var geymt í ísköld-
um hellum mánuðum saman. ísaldarfólkið
eldaði matinn með því að henda matvælun-
um ásamt snarpheitum steinum ofan í
soðgryljur, sem fóðraðar vom innan með
húðum veiðidyranna; vom gryflumar því
næst bjrgðar og maturinn látinn mejma.
Hindber, hesilhnetur, aköm og grös fylltu
að öðm leyti upp í hollustufæði ísaldar-
manna. Fremur Qölbreytt og heilsusamlegt
mataræði manna á þessu stigi þróunarinnar
kann vel að vera skýringin á lengra lífsskeiði
þeirra. Enda þótt vísindamenn segi, að Cro-
magnon-menn hafí þjáðst af gigtveiki, sýna
tennur, sem fundizt hafa frá þessum tímum,
engar skemmdir.
Fomleifafræðingar hafa líka grafið upp
frumstæðar smiðjur, þar sem ísaldarmenn
unnu við smíðar á eggvopnum úr hörðum
steintegundum, svo og önnur verkfæri, sem
mjög hafa bætt vinnubrögð þeirra og verk-
hæfni. „Cro-magnon-mönnum hugkvæmd-
ist að smíða sköfur, síla, tól til að stinga
gat á húðir, og þeir smíðuðu skutla," segir
Henry de Lumley fomleifafræðingur. Nál
virðist fyrst hafa verið notuð í suðvestur-
hluta Frakklands, en þaðan breiddist notkun
hennar út með hraða sprettharðs vísundar
um alla álfuna. Af útlínum samhangandi
festa úr beinvölum, sem fundust á beina-
grind einni frá ísöld, draga mannfræðingar
og fomleifafræðingar þá ályktun, að kyrtlar
og saumaðar legghlífar hafí helzt haldið
hita á Cro-magnon-mönnum; helluristur
sýna fólk í skinnúlpum og skyrtum með
kraga og uppbrettum ermum; á fótunum
höfðu þeir sér til hlífðar eins konar mokkasí-
ur og stígvél.
Niðurlagið birtist síðar.
„Við fórum í hvítar
skyrtur og settum upp
svört bindi, kveiktum
í stórum vindlum,
flettum blöðunum
fram og til baka og
hlustuðum á Presley
syngja „Are you
lonesome tonight?“
eða „One night with
you“.
Kynþroskaaldurinn
var kominn, skeggrót
að myndast og áhugi
fyrir kvenfólki að
vakna. Það voru
dýrlegir dagar.“
Eftir ÓLAF ORMSSON
— Síðari hluti
f til vill að reyna að koma
því að hjá okkur ómótuð-
um unglingunum að fleira
væri Iist en sú rokkmúsík
sem Keflavíkurútvarpið
sendi frá sér allan sólar-
hringinn.
Margs konar félags-
starfsemi blómstraði í Keflavík á sjötta
áratugnum og bamastúkan Nýársstjaman
líklega öflugasti félagsskapur bama og
unglinga. Inntaka í stúkuna var með við-
höfn og hafðar yfír heitstrengingar sem
hafa svo misjafnlega dugað er komið var út
í alvöru lífsins. Hvað um það. Þær Framnes-
systur, Guðlaug og Jóna Guðjónsdætur,
forystumenn stúkunnar, höfðu heillavænleg
áhrif á böm og unglinga í Keflavík. Þá
voru minnisstæðir ýmsir fleiri Keflvíkingar
sem komu við sögu, hver með sínum hætti,
og flestir eru nú horfnir af þessu tilveru-
stigi. Er þá fyrst að geta þriggja kennara
sem allir voru hinir mætustu menn. Her-
mann Eiríksson, skólastjóri og bæjarfulltrúi
Framsóknarflokksins, Hallgrímur TH.
Bjömsson, kennari og ritstjóri Faxa um
árabil, og Vilborg Auðunsdóttir sem lengi
var einnig formaður verkakvennafélagsins
í Keflavík.
ÞOLDIEKKIÓRÉTTLÆTI
Það var talin sérstök heppni eða hrein
forréttindi að fá að vera í bekk hjá Vilborgu
í bamaskólanum. Ég var þeirrar gæfu að-
njótandi einn eða tvo vetur og bjó að því
allan minn bamaskólalærdóm. Vilborg var
strangur kennari og lagði sig alla fram við
kennsluna og árangurinn lét ekki á sér
standa. Undantekningarlaust gekk þeim
bömum betur í skóla sem voru í bekk hjá
henni. Nemendur báru virðingu fyrir Vil-
borgu og víst er að enginn komst upp með
óþekkt og uppsteit. Reyndi það einhver, lét
Vilborg til sín taka svo um munaði. Ég var
svo sem stilltur og hógvær piltur í bama-
skóla. Eitthvað hef ég þó verið áhugalaus
við námið um tíma meðan ég var i bekk
hjá Vilborgu. Eitt sinn var henni nóg boðið
og greip þéttingsfast í peysu mína, dró mig
upp af stólnum og yfír í skammarkrókinn,
þar hófst síðan fyrstu gráðu yfírheyrsla í
sögu eða landafræði og ég illa undirbúinn
og varð að dvelja fram á gangi það sem
eftir var tímans. í frímínútum tekinn inn í
stofu til Vilborgar og tuskaður til, án þess
að hægt sé að tala um barsmíðar. Vilborg
var komin yfír miðjan aldur og þrælróttæk,
langt til vinstri í stjómmálum, án þess að
vera kommúnisti, jafnréttissinni og ákafur
baráttumaður fyrir réttindum þeirra sem
af einhveijum ástæðum fóm halloka í lífínu.
Hún var tilfínningarík kona og þoldi ekki
óréttlæti. Síðar, þegar ég var ekki lengur
nemandi hennar og var kominn til annars
kennara, hafði hún eitthvert samviskubit
af því að hafa lagt á mig hendur í illsku,
af því að ég var orðinn áhugalaus um nám-
ið. Það var í fjöltefli í Bíókjallaranum við
Hafnargötuna, líklega árið 1955. Hermann
Pilnik, argentískur stórmeistari sem dvaldi
á íslandi í nokkur ár og meðal annars háði
einvígi við Friðrik Ólafsson, tvívegis og tap-
aði í bæði skiptin, kom til Keflavíkur og
tefldi fjöltefli. Það var mikil þátttaka og i
hópi þeirra sem tókust á við meistarann var
greinarhöfundur. Ég náði upp ekki afleitri
stöðu í byijun og Vilborg Auðunsdóttir sem
var á staðnum og mikill skákáhugamaður
fylgdist af áhuga með stöðunni í skákinni.
Eitthvað fannst henni ég tefla ónákvæmt.
Þá settist Vilborg við hlið mér og gaf góð
ráð og þegar komið var í endataflið varð
Pilnik að beita allri sinni snilld til að jafna
stöðuna. Það tókst honum og sigraði að
lokum eftir um eitt hundrað leiki.
Meðal þeirra sem náðu jafntefli við meist-
arann var Pétur Östlund, hinn stórsnjalli
trommuleikari. Hann var óvenju bráðþroska,
stór og þrekinn strax um fermingu, rauð-
hærður og burstaklipptur og byrjaður að
reykja löngu áður en löglegt gat talist.
Hann bjó á Heiðarveginum með móður
sinni, Maríu Markan Ostlurid, og föður,
Georg Östlund. Var farinn að beija tromm-
ur eiginlega á bamsaldri upp á Keflavíkur-
flugvelli þar sem hann dvaldi löngum. Á
unglingsárum fór að verða meira vart við
Pétur í Keflavík. Hann lék eitthvað með
hljómsveit þar. Man ég t.d. eitt sinn eftir
honum í Aðalveri, ásamt öðrum rauðhaus
sem ekki síður var efnilegur, rétt nýlega
fermdur og nýfluttur til Keflavíkur, Rúnar