Lesbók Morgunblaðsins - 23.01.1988, Blaðsíða 7

Byron lávarður. Koparstunga eftir C. Warren. Byron hafði allt sem rómantískt
skáld má prýða, glæsilegt útlit, lifði hneykslanlegu líferni - og dó ungur.
ræðu. í pólitík var Byron annars ákáfur
fijálslyndissinni og ræðumaður var hann
með eindæmum snjall. Var honum spáð
frama í stjómmálum.
En frægðin beið hans á öðrum sviðum.
Á flandrinu erlendis og sökum persónulegra
harma heima fyrir, hafði sú trú hans nú
styrkst að ráðandi einkenni lífsandans væri
þjáningin: tilvistin væri harmþrungin kvöl,
almættið lítilsmegnandi, kristin siðfræði píp
og ólundin hin æðsta dyggð. Þessi bölsýni
dýpkaði lífsskilning hans og gaf verkum
(ljóðum) hans nýjar, tilfínningaríkar víddir.
Og svo fór, að þegar fyrstu kantötur kvæða-
bálksins „Childe Harold“ voru gefnar út í
mars 1812, varð hann landsfrægur á einni
nóttu og frá þeirri stundu einnig viðurkennd-
ur sem mikið mektarskáld.
Einkamálin gengu alla tíð brösulega hjá
Byroni. Hann átti í ástarsambandi við ýms-
ar konur á þeim tíma sem hér um ræðir —
giftar sem ógiftar — og hann ögraði viður-
kenndu siðferði ótæpilega á allra handa
máta. Siðblindan náði hámarki í ástarsam-
bandi hans með Ágústu hálfsystur sinni —
eignuðust þau dóttur saman og var getnað-
inum að sjálfsögðu haldið vandlega leynd-
um.
Mun þessi blóðskömm hafa valdið þeim
báðum miklu hugarangri, en þó alla tíð
skemmt kvikindislega þeim skratta sem bjó
innra með Byroni og hvíslaði að honum í
tíma og ótíma að mannspell og óhæfa væru
flestum drottinsdyggðum eðlilegri og feg-
urri; snillingurinn ætti að ögra hinu sjálf-
gefna miskunnarlaust og draga flestar
arffastar dagskipanir í efa — einkum allar
heilagar. Skömmu síðar giftist Byron Önnu
Isabellu Milbartke, en skildi við hana ári
síðar eftir mjög stormasamt samlífi og mik-
il ástríðuátök jafnt innan hjónabandsins sem
utan. Það var víst ekki tekið út með sitj-
andi sældinni að vera Lady Byron.
Varð þetta allt til þess að Byron lagði
fæð á fóstuijörð sína — taldi hann England
yfírfullt af óréttlætanlegri sjálfumgleði, úr-
eltum siðferðilegum viðbjóði og ófýrirgefan-
legum sjálfbirgingshætti. Og 25. apríl 1816
yfirgaf hann föðurlandið fullur fyrirlitningar
fæti og gekk haltur frá fyrstu tíð. Hann
var heldur óheppinn með foreldra og æska
hans var óyndisleg að flestu leyti. Faðir
hans, kallaður „Bijálaði Jack“ Byron, sem
verið hafði giftur áður en hann átti móður
skáldsins (og þá eignast dótturina Ágústu
sem mikið kemur við sögu Byrons), dó
skömmu eftir fæðingu Byrons og fluttist
hann þá með móður sinni, Katrínu Gordon,
til Aberdeen á Skotlandi. Þar bjuggu þau
við lítil efni, og var móðirin í ofanálag hið
mesta skass — hafði t.d. yndi af því að
kalla son sinn kryppling og fatlafól.
Byron fékk hefðbundna skólagöngu,
sýndi snemma námshæfileika, var gríðarlegt
lestrarhross og fékk strax í æsku miklar
mætur á Austurlöndum og öðru fjarlægu í
tíma og rúmi. Kalvínískt trúaruppeldi átti
hins vegar aldrei við hann.
Tíu ára gamall öðlaðist hann lávarðstign
sína — þegar eitthvert fjörgamalt ættmenni
hans sálaðist — og flutti hann þá með móð-
ur sinni á ættaróðalið í Nottinghamsýslu.
Tvítugur að aldri lauk Byron námi frá Trin-
ity College í Cambridge — þar sem hann
gerði lítið annað en lesa fagurbókmenntir,
skrifa, spila fjárhættuspil og safna skuldum.
Hann orti einnig mikið á skólaárunum og
fyrstu ljóð hahs komu á prent þegar hann
var 18 ára gamall. Þar var eitthvað um
ósiðsamleg ljóð og klámfengin, og fékk
hann bágt fyrir. Aftur gaf hann út ljóð 21
árs og sáu menn þá þegar að háskalegur
hæfíleikamaður var kominn fram á sviðið;
háðsádeilukvæði hans (satírur) höfðu „stór-
hættuleg áhrif“, en listræna verðleika þeirra
dró enginn í efa.
Byron útvegaði sér nú fé til að byggja
upp ættarsetur sitt — en að setjast þar að
og sinna búmennsku og pólitík eins og hver
annar „óbreyttur" enskur lord, það átti ekki
við hann. Hann var ævintýramaður með
útþrá. Og 'hann lagðist í mikil ferðalög;
umvafinn ævintýraljóma skrönglaðist hann
— á tveimur jafnfljótum ef ekki var á öðru
kostur — vítt og breitt um Evrópu og Aust-
urlönd nær.
Aftur hélt Byron til síns heima, flutti
jómfrúrræðu sína í Lávarðadeild Þingsins,
þar sem hann gerðist skeleggur málsvari
þeirra snauðustu. Ekki síst írskra kaþólikka
sem margir hvétjir bjuggu við hreinan þræl-
dóm: „Ég aumka írsku leiguliðana fyrir að
hafa ekki verið svo heppnir að fæðast svart-
ir — það er búið að frelsa svertingja undan
ánauð og þrældómi," sagði hann í frægri
Hér er allt í anda rómantíkurinnar: Goethe og fjölskylda hans sviðsett / forn
grískri sveitasælu. Málverk eftir Hermami Junker.
og hét því að snúa aldrei heim á ný. Frami
hans sem breskur lord hafði beðið óbætan-
legan hnekki, en niðurlægingin, heift hans,
angist og sálarkvöl dýpkuðu nú enn frekar
og nærðu hæfileika hans við skrifpúltið.
Byron notaði ár „útlegðarinnar" vel.
Hann átti í mörgum skrautlegum ástarsam-
böndum (svo ekki sé meira sagt), flæktist
víða, kynntist mörgum andans mikilmenn-
um og samdi góð bókmenntaverk — flest á
talíu. M.a. hinn viðfræga epíska kvæðabálk
Don Juan, sem þykir ein áhrifamesta háðs-
ádeila sinnar aldar.
Síðasta ástríðuáhugamál Byrons í hérvist-
inni var frelsisstríð Grikkja gegn yfirráðum
Tyrkja. í júlí 1823 hélt hann ásamt fleiri
hugsjónamönnum enskum og ítölskum til
vesturstrandar Grikklands og þar hugðist
5si mikli frelsisunnandi og uppreisnar-
seggur falla í orrustu, deyja dýrlegum
hetjudauða í baráttu fyrir frelsinu. Til þess
fékk hann þó ekki tækifæri. Hann tók sótt
og andaðist á sjúkrabeði í Missoloughi á
Grikklandi 19. apríl 1824 — 36 ára gamall
— og þar var hjarta hans grafið. Hjarta-
laust líkið var síðan flutt til Englands og
Byron grafínn í safnaðarkirkjugarði forfeðra
sinna, eftir að yfírvöld höfðu lagt blátt bann
við því að slíkur dæmalaus siðleysingi og
drullusokkur yrði jarðsunginn í Westminster
Abbey.
Grikkirnir, sem þekktu lítið til bók-
menntaverka Byrons, kvöddu hann sem
hugrakka hetju og einlægan frelsisvin; og
í allri Evrópu utan Englands, virtist mönnum
sem fallinn væri í valinn sjálfur holdgerving-
frelsisins. Samtímamönnum Byrons
fannst sem líf hans og dauði hefðu verið
enn rómantískari en skáldskapur hans.
Spurðust örlög hans víða og þótti tilfinn-
ingamönnum hvarvetna sein þar færi hin
eina ólogna fyrirmynd á jörð — varð skáld-
legur dauðinn og mjög til að auka hróður
kvæða hans og stækka mynd hans í augum
síð-rómantískra skáldbræðra.
III
En hvem mann hafði Byron að geyma —
þessi lostafulli rómantfker' sem gerði sjálft
lífið að sínum merkasta skáldskap.
I æsku var sál hans sæl og einfold og
hann dýrkaði sannleikann. Hatur hans á
lygi, undandrætti, fyrirslætti, uppgerð og
falsi var alla tíð hans skærasta dyggð.
Hann var líka mjög tilfinninga- og ástríkur,
og samúð hans með fátækum og kúguðum
var ófölsk. í samskiptum sínum við annað
fólk gat hann verið óeigingjarn, tillitssamur
og höfðinglegur — en einnig gersamlega
samviskulaus og fullur mannfýrirlitningar.
Hann hafði í sér einhveijar siðspilltar og
meinlegar hneigðir. Hann átti það til að
níðast á sínum nánustu og verstur var hann
sjálfum sér, eins og algengt er um gjálífis-
menn. Byron var meðvitaður nautnaseggur
í öllu sínu lífí, honum var það sjálfrátt að
leyfa óbeisluðum tilfinningum að stýra ferð-
inni — slíkt var eðli hans og gegn því barðist
hann aldrei. Eða svo segja heimildir.
Sem fyrr segir er Byron lávarður eitt
helsta skáld rómantísku stefnunnar á Eng-
landi — en innan hennar Vébanda var hann
þó einfari. Hann deildi við „samheija“ sína
jafnt um stjómmál sem tæknilegar, listræn-
ar útfærslur. Hann átti þó auðvitað margt
sameiginlegt með þeim — s.s. mætur á
ímynd hins fullkomna (ideal) og dýrkum
fegurðarinnar. Á dýrkun hans og samferða-
mannanna rómantísku (á ást og fegurð) er
þó reginmunur. Skáldbræðurnir höfðu tekið
upp trú á raunhæfa, hlutkennda hugsæis-
stefnu (idealisma), en Byron var bölsýnis-
maður — vonsvikinn með veröldina — og
því var ídealismi hans alla tíð óhlutkenndur
— abstrakt. Fyrir Byroni var ástin t.d.
hvergi til nema í einhveijum stundlegum,
hverfulum unaði — utan og ofan við áþreif-
anlega hluti.
Byron var svo og mjög atorkusamur við
það í skáldskap sínum að hæðast að sýndar-
mennsku samtímamanna sinna — einkum
rómantísku skáldanna — afhjúpa eigingimi
þeirra í stjórnmálum og fletta ofan af
hræsni þeirra í trúarefnum og siðferði. í
þeim efnum hafði kveðskapur Byrons mikil
áhrif — bæði sem vopn og fyrirmynd — þó
margt væri þar móralskt hæpið og gróft.
Með illu skal illt út reka. Og það er spurn-
ing hvort Byron lávarður er ekki fyrsta
alvöruskáld heimsbókmenntanna sem dirfist
að lofsyngja drambið í skáldskap sínum.
IV
Hér er þess enginn kostur að gera mikla
grein fyrir einkennum rómantísku stefnunn-
ar, en til að átta okkur aðeins betur á
Byroni og samtíð hans, skulum við rifja upp
nokkur aðalatriði.
Rómantíska stefnan er ráðandi afl í hug-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 23. JANÚAR 1988 7