Lesbók Morgunblaðsins - 23.01.1988, Qupperneq 14

Vitaly Komar og AJexaader Melamid (sitjandi) / vinnustofu sinni við Canal-stræti í
New York.
fólk skilji það ekki að hver vinnustund úr
lífi manns er dýrmæt og ef maður vinnur
tvo tíma við eitthvað verk þá má það e.t.v.
vera einskis virði en þar eru þó tvær stund-
ir úr heilu lifi og þær hljóta að bera því
vitni. En það að gera það sama á hveijum
degi er auðvitað viss skilningur á lífinu.
Eiginlega skilningur verkamannsins. Ég vil
eyða mínu lífi á annan hátt. En öðrum þyk-
ir annað betra og kannski hafa þeir leyst
gömlu færibandaverkamennina af hólmi,
uppfyllt þá þörf sem er í þjóðfélaginu fyrir
þvflík störf og vissulega standa þessir menn
við færiband og gera alltaf sömu handtökin.
VK: Það er gamalt symból fyrir listina,
maðurinn getur endurspeglað veröldina. Og
ég trúi því að allir heimsins listamenn, jafn-
vel abstrakt-jónamir, allir endurspegla þeir
okkar tíma, heiminn, úníversið. Jafnvel
Lenín myndi samþykkja þessa teoríu. Þann-
ig getum við sagt að fjöl-stílugt málverk
sé hin fullkomna endurspeglun okkar tíma.
Á endurreisnartímanum átti Rafael hinsveg-
ar enga kollega í Róm sem máluðu í öðrum
stfl en hann sjálfur. Þá var tími mónéstfls
og sérhver listamaður spegill hans. En nú
er annað og alveg nýtt á teningnum, allskon-
ar stflar og stefnur dafna samtímis og mín
skoðun er sú að sá listamaður sem neitar
sér um þessa staðreynd og endurtaki alltaf
sjálfan sig, máli alltaf í sama stíl, hann
§alli ekki um né tjái okkar tíma, hann er
í raun ekkert annað en bölvaður lygalaup-
ur. Hann lýgur um heiminn að heiminum.
HH: Og þið ægið öUu saman?
AM: Já, við höfum unnið sem hönnuðir,
gert bækur, bókaskreytingar, skúlptúra,
verið opinberir listamenn og konsept-lista-
menn, sósíal-realistar o.s.frv. Fýrst og síðast
teljum við okkur þó vera konsept-listamenn.
HH: Eiga listamenn að beijast innbyrðis,
krítisera kollega sína og gefa jafnvel skít
íþá?
ÁM: Maður á auðvitað ekki að gera það
og það er engum hollt, en samt gerum við
það.
HH: Hér fínnst mér allir bara brosa og
skála og enginn segir neitt um verkin,
eins og t.d. á þessum opnunum.
AM: Já, sýningamar eru að glata merk-
ingu sinni því þær verða sífellt fleiri, það
verður alltaf stöðugt meira af öllu, fleiri
gallerí, fleiri listamenn, framleiðslan vex og
vex. Stærri tölur eru betri en smærri. Líkt
og í stórverslun, það skiptir ekki máli hvort
þér líkar betur við þetta þvottaefni eða hitt,
tegundimar verða alltaf fleiri og fleiri og
að lokum fær hver sitt í einhverskonar út-
jöfnuðum gæðum og meðalsmekk. Maður
fær ekki endilega það besta en maður fær
nóg, alveg nægan kaloríufjölda.
HH: Hvor ykkar er betri listamaður?
AM, VK: Við erum báðir jafn lélegir.
HH: Og er eitthvað að verkum ykkar?
AM: Já auðvitað, því að menn eru ekki
að fást við listsköpun vegna þess hve ham-
ingjusamir þeir séu, heldur einmitt öfugt.
Listaverk em afleiðing hins auma lífs. („Art
is just a by-product of a bad life.“)
VK: Við einbeitum okkur að hinni slæmu
hlið listarinnar og reynum að gera hana
sýnilegri.
AM: Við erum að reyna að gera vonda
list verri.
HH: En þið eruð sagnfræðilegir lista-
menn.
AM: Við skoðum líf okkar sem sögu,
ekki prívat-ævisögu, heldur eins og sögu
þjóða og landa. Og þess vegna getum við
starfað saman. Sagan er ein og heil og
ekkert er henni smærra, ekkert er henni
undanskilið. Lflct og í hólógrammi, hægt er
að klippa smábút af því en sá bútur innihekb
ur þó alla heilu upphaflegu myndina. f
sérhveiju smáatriði er heildin falin. Og það
sama gildir um líf okkar, við erum ekki
smærri en saga okkar tíma, ekkert verður
frá henni skilið.
HH: Og hver myndfemingur ykkar er í
raun allt ykkar æviverk?
AM: Einmitt.
VK: Nei, ekki allir. Hver femingur er
móment og sagan verður a.m.k. að hafa tvö
eða þijú móment, eitt móment er bara
punktur og engin lína. Þannig getum við
sagt að í femingum Malevichar sé engin
saga því þeir eru aðeins eitt móment, og
Pollock líka, hugmynd abstrakt-listarinnar
var sú að flýja söguna, losa sig við hefðina,
inn í einhverskonar tímaleysi, almætti. Núna
setjum við þessa menn auðvitað í sögulegt
samhengi þrátt fyrir þá hugmynd þeirra að
þeir gætu staðið utan þess.
AM: En í raun er tíminn ekki lína, heldur
mun frekar eins og haf. Þegar við röðum
saman femingunum okkar skiptir engu
máli hvað var gert áður og hvað kom síðar.
Allt verður að mixi. Og sumstaðar eru þeir
sýndir í beinni línu láréttri en annars staðar
lóðréttri. Og það má lesa þær frá vinstri
og hægri eða upp hvort sem niður.
VK: Ég held að eina raunverulega nýja
stefnan sem nú er í gangi sé þessi fjölbreyti-
steftia, þessi fjöl-stfll. Og það er alltaf erfítt
að koma auga á það sem er nýtt í raun,
þegar Kandipsky og co. voru að feta sig inn
á abstraktið sögðu menn að þetta væri bara
langt gengið landslag í mjög expressjónísk-
um anda, og við Malevich, já, þetta er
femingur og hvað er svo sem nýtt við hann,
fann Malevich hann upp? Ekki fyrr en síðar
sjáum við hvað í raun var þá nýtt. Og það
sem er nýtt núna er samsetningin, sam-
kruilið, að stilla saman ólíkum hlutum. Tveir
gamlir hlutir verða nýir saman.
Píkassó óð úr einu í annað.
AM: Já, en hjá honum var allt í períódum.
VK: Við vinnum samdægurs í mismun-
andi stflum.
AM: Þegar þú ert að gera eitthvað, segj-
um klippa og líma, mála mynd, skrifa bréf,
byggja borð, þá ertu alltaf að gera eitthvað
mismunandi og þannig á maður að reyna
að haga listsköpuninni líka. Ekki alltaf að
reyna að þjappa öllum þínum hugmyndum
í eitt, eitt verk. Leyfa öllu að vera með.
VK: Fyrir nokkrum árum gerðum við
okkar fyrstu silkiþrykk (ákv. tegund grafík-
ur) og á eftir gengum við út í snjóinn og
auðvitað var það einnig þrykk, fótspor okk-
ar í snjónum. Allt sem við gérum er hluti
af listinni, jafnvel að fara á klósettið.
HH: Það er gamla Beuys-kenningin.
VK: Já, einmitt.
HH: En þegar þið segist vilja geta gert
alls konar myndir hef ég áhyggjur af því
að þið séuð ekki nógu ftjálsir.
AM: Já, auðvitað erum við aldrei nógu
frjálsir, frelsið er aðeins hið þráða takmark.
Við reynum að leggja ekki of hart að okkur
í þessu sambandi, heldur að vera meira af-
slappaðir til að geta sagt og fjallað um allt
og hvað sem er. Því ef þú einbeitir þér um
of sérðu aðeins eitt. Maður verður að breyta
fókusnum og sjá víðar og vera umburðar-
lyndari, þá sér maður ýmislegt sem áður
var manni hulið. Eins og ég sagði áðan er
magnið alltaf betra, því meira því betra.
Við málum kannski nokkur hundruð myndir
á ári og við erum stöðugt að leika með
þær, stilla þeim saman og taka þær sund-
ur, sýna og skoða. Þetta er endalaust atferli.
HH: Vex framteiðslan með hvetju ári?
AM: Nei, r.ei, stundum minnkar hún,
kannski getum við ekkert í heilan mánuð
og svo aftur meira hinn næsta. Þannig er
líf okkar, við erum engar vélar.
HH: Uppáhaldslistamenn?
AM: Ég held upp á Rembrandt, hann er
bestur, og einmitt vegna þess að hann er
raunverulegur fyrir mér, ég sé í honum eitt
mannslíf. Ég þekkti svip hans, ungan sem
aldinn. Ég þekki konur hans, bömin. Sann-
leikurinn um listina er nefniíega sá að hún
lítur alltaf út fyrir að vera lífið sjálft, listin
er blekkimynd af raunveruleikanum. Jafnvel
abstrakt-listin er blekkimynd af einhveiju,
af orku, en auðvitað er hún ekki energí
heldur málverk. Ég sá t.d. kvikmynd um
hinn mikla málara dr. Kooning þar sem
hann sat á stól með agnarsmáa skissu og
málaði eftir henni með enn minni pensli
þetta líka risamálverk sem seinna leit út
fyrir að hafa verið málað á einu augna-
bliki. En þetta gerði hann sem sagt af ítrustu
varkámi og íhugun. Listin er alltaf blekki-
mynd.
HH: En er þetta nú ekki einum of mikil
tilgerð hjá honum?
AM, VK: Nei, allir listamenn eru að herma
eftir einhveiju, eru að gera blekkingu af
einhveiju. Listin er auðvitað ekki annað en
strigi og olíudmlla en mynd sem sagt þessa
illúsjón. Og ef þér heppnast þessi ætlun er
verkið ókei.
HH: En eru ekki sumir listamenn að reyna
að telja okkur trú um að málverkið þeirra
sé aðeins málverk, sé aðeins strekktur
strigi og ekkert annað?
AM: Jú, en femingur t.d. er alltaf meira
en femingur, hann segir okkur eitthvað um
guðdóm o.s.frv.
VK: Og vandamál sumra em að þeir mgla
saman náttúmlegum hlutum og listaverk-
um. Ég er ekki að tala um Beuys-teoríuna
að allt sé list, heldur annað. Ég er að tala
um þessa hluti sem hafa enga tengingu við
mannlegt lif eins og t.d. birtuna frá himnin-
um. Og sumir lifa því miður í þeirri blekk-
ingu að málverk þeirra geti skoðast sem
blóm, eða ský eða eitthvað náttúmlegt. Það
er bara alls ekki hægt. Það em forréttindi
náttúmnnar og guðs að fá að gera slíkt.
Það getur enginn listamaður.
AM: Listamenn tuttugustu aldarinnar
hafa verið mjög hrokafullir í afstöðu sinni
og það em þeirra stærstu mistök, þeir vildu
vera eins og guð. En það er ekki í mann-
legu valdi.
HH: Það minnir mig á það þegar maður
gengur um Nútímasafnið og skoðar öll
þessi hræðilegu nútímalistaverk en kemur
svo allt í einu að hólfínu fyrir slökkvitæk-
in, þá fínnst manni það bera svo mjög
af hinu vegna þess að þar er áreynslu-
laust komið dæmið sem listamennimir
voru að keppa að, þetta er bara hlutur
sem enginn er ábyrgur fyrir, enginn höf-
undur og því um leið fullkominn í sjálfum
sér á sinn hversdagslega hátt.
AM: Já, af því að þetta er hluti raun-
vemleikans, hluti af raunveralegu lífi. Við
höfum einhvem guðlegan neista í okkur en
þegar vð reynum að reisa Babýlon-tuminn
upp til himins verður okkur refsað. Og það
sama gildir um þá listamenn sem vildu verða
jafnmiklir guði, þeim veður refsað. Og þeim
mönnum sem vildu skapa hin glæstu þjóð-
félög og himnaríki er refsað með verstu
ríkisstjómum og harðstjómm.
VK: Sagan verður ekki umflúin. Malevich
reyndi það en tókst ekki. Fyrir nokkmm
ámm komst upp um nokkur Van Gogh-
verk, að þau væm fölsuð, og þá hætti fólk
að dást að þeim listunnendur, snem baki
við þeim því þær vom ekki lengur hluti af
þjóðsögunni um Van Gogh.
HH: í raun mjög skiljanlegt.
AM: Já, þetta er hinn sanni húmanismi,
og sumir kvarta yfir þessu, fólk vill ekki
vera mannlegt lengur. Er á móti húmanítet-
inu. HH: Þannig fær maður oft meiri
áhuga á manninum en verkum hans.
AM: Þetta fer saman og ekki verður skil-
ið á milli þess. Að hér sé hreinræktuð list
og hér afskorið eyra.
HH: En eiga menn ekki að reyna að
breyta gangi sögunnar?
AM: Við emm alltaf að breyta henni, við
emm sagan sjálf. Við hreyfum okkur öðm-
vfsi á hveijum degi.
HH: Að lokum, hvað með rússneska Ijóð-
list, eruð þið i henni?
AM: Já, auðvitað. Eitt er athyglisvert
varðandi bókmenntir. Við sem tilheymm
tveimur heimum getum auðvitað borið þá
saman. Og þá kemur í ljós munurinn á hin-
um engilsaxneska heimi og þeim gerska.
Fjöldi enskumælandi rithöfunda og útgef-
inna bóka er líklega milljón sinnum meiri
en sovéskra. Það hafa ekki svo margar
bækur verið skrifaðar á rússnesku. Þannig
get ég sagst hafa lesið tvo þriðjunga af
öllum ljóðum sem ort hafa verið á rússn-
esku. En hver gæti sagt það sama um
enskan litteratúr. Og þama liggur munur-
inn, við getum hæglega gert okkur grein
fyrir heildarmynd rússneskrar ljóðlistar sem
er algerlega ómögulegt að gera hérlendis.
Til þess em hér alltof mörg skáld.
HH: Hafa Rússar verið svona krítiskir á
sfna menn?
AM: Nei, nei, enskar bókmenntir hófust
mun fyr og til þeirra teljast ný-sjálenskar,
ástralskar, amerískar bókmenntir. Auk þess
man ég ekki til neinnar ritskoðunar þar á
bæ, ja, allt frá Shakespeare, og efnahagur-
inn hefur yfirleitt verið mönnum góður hér
sem skiptir líka máli, því í Sovétríkjunum
hefur aldrei verið til nægur pappír.
VK: Ekki einu sinni klósettpappír.
AM: Rússneskar bókmenntir hefjast held-
ur ekki fyrr en í lok átjándu aldar. Fyrir
þann tíma vom þær einungis annálar skrif-
aðir af munkum.
HH: Á íslandi geta menn hinsvegar hæg-
lega lesið allt sem þar hefur út komið,
ef menn leggja sig á annað borð í það.
AM: Auðvitað.
HH: Uppáhaldsskáld?
AM: Púshkin auðvitað, og Tútsjev, það
em margir og þó ekki, Fjet.
VK: Þessi sem fékk nóbels-verðlaunin um
daginn, Jósep Brodský, hann er geysigott
skáld
HH: Þekkið þið hann?
AM: Nei, ekki persónulega en engu að
síður er hann mjög góður.
VK: Fyrir nokkmm mánuðum hittum við
hið vinsæla skáld Andrei Voznesensky og
allt í einu sagði hann, að við væmm bestir
rússneskra listamanna. Og það var skrýtið
að heyra þetta frá honum.
HH: Er hann eitt af þessum opinberu
skáldum? Einhvem tíma orti hann um
Stalín, og notaði Sesar í staðinn.
AM: Rússar em mjög gæfusöm þjóð,
þeir kunna mun betur muninn á góðu og
slæmu. Ef þú yrkir ljóð um Stalín og færð
að nota nafn hans er ljóðið gott. Hér er
þessu öðmvísi farið. Þú veist hvað „glas-
nost“ þýðir, hér hafa þeir haft „glasnost"
í mörg hundmð ár. Og hér höfum við líka
nóg að borða sem þeir hafa ekki fyrir aust-
an, og samt emm við ekkert hamingjusam-
ari. Rússar halda hinsvegar að ef þeir fái
„glasnost" og nógan mat þá verði þeir mun
hamingjusamari, lukkulegasta þjóð í heimi,
sem auðvitað er rangt. En þeir lifa í þeirri
blekkingu og ég öfunda þá af því. Þeir halda
að eftir að dr. Zhivago eftir Pastemak kom
út verði þeir mun ánægðari með lífið. En
hér var hún auðvitað löngu gefin út og samt
varð ég ekkert hamingjusamari við það.
VK: Það er málið, ef maður vill vera
hamingjusamur verður maður að lifa í blekk-
ingunni.
Ráðstefnunni er slitið og frá rússnesku
tali um kvef og kulda geng ég niður
kínverskan stiga út í amerískan umferð-
argný sem fyrir homið verður að ítölskum
blótsyrðum og neðanjarðar em auglýsingar
á spönsku. Þegar heim er komið heilsar
maður upp á kýpur-gríska kaupmanninn á
hominu áður en maður þiggur kvöldskattinn
sinn af indverskum ofnstjómm á pizza-
staðnum við hliðina. Loks í eigin íbúð getur
maður einbeitt sér að íslenskunni.