Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1990, Blaðsíða 9

Listamaðurinn
og íondur hans
Bókhneigðir íslendingar geta endalaust velt
vöngum yfir ástarsambandi Kjartans Ólafsson-
ar og Guðrúnar Ósvífursdóttur. En sökum þess
hve fornar sögur á borð við Laxdælu eru knapp-
ar og hlutbundnar er djúpra tilfinninga hvergi
í tilefni samsýningar 20
ungra
Norðurlandalistamanna í
Norræna húsinu, sem
opnuð verður í dag. Á
Norðurlöndunum er
þessi farandsýning nefnd
„Ungdomsbiennal“, eða
Tvíæringur hinna ungu,
sem eru þó ekkert
bráðungir, því
aldursmörkin munu vera
35 ár. Ámeðal
þátttakenda eru 4
Islendingar.
Eftir HALLDÓR BJÖRN
RUN ÓLFSSON
getið berum orðum. Ef lesendur kjósa að
botna þessa hefðbundnu ættarskýrslu sem
harmræna ástarsögu verða þeir að geta
rækilega í eyðurnar.
Þegar nær dregur hinum magnþrungnu
lokum þar sem Guðrún, aldurhnigin, játar
að hafa verið þeim verst er hún unni mest,
finnst lesanda sem honum hafi óvart sést
yfir mikilvægan kafla í miðju verksins. En
ef frá er talið dráp Kjartans er fátt auðsýnt
um djúpt og sárt ástarvíi Guðrúnar. Að
Kjartani öllum er frásögninni fram haldið
eins og ekkert hafi í skorist. Þá fyrst fær
lesandinn hugboð um þanka söguhetjunnar
þegar ævi hennar er á enda runnin. En þá
er svo langt um liðið að játning misgjörð-
anna virðist næsta fánýt.
Þótt slík missmíð á eðlilegum framgangi
þætti nokkuð klaufsk nú á tímum hefur hún
dugað allvel. Enn heldur hin 700 ára saga
lesendum sínum hugföngnum. Þeir geta
vart á heilum sér tekið yfir niðurstöðum sem
eru of óljósar til að vera óyggjandi en alltof
áhrifamiklar til að hægt sé að leiða þær
hjá sér. En úrskurður um hugarvíl Guðrún-
ar er ekki annað en sálarspegill þess sem
upp kveður. Frammi fyrir ónógum upplýs-
ingum tekur lesandinn, ósáttur og friðlaus,
að spinna upphafna ástarsögu aftan við
hina ofur jarðbundnu frásögn. Þannig hefur
„andhælisskapur" hins óþekkta höfundar
gert ófáa lesendur Laxdælu að misgóðum
aukahöfundum sínum.
Það má heimfæra ýmislegt í áðurnefndu
dæmi upp á afstöðu Islendinga til lista. En
fyrst skal ítrekað að formgallar og frásagna-
skallar Laxdælu eru engin einsdæmi. Njáls-
saga, sem er snöggtum þekktari, er jafn-
framt mun sundurleitari. Á stundum virðist
hún soðin saman úr fjölm'örgum smáþáttum
án þess nægilega sé hugað að innbyrðis
tengslum þeirra.
Að þessu leyti eru báðar sögurnar áþekk-
ar föndri tómstundabangarans, sem John
Lars Anderson, Svíþjóð, f. 1957: Hlébarði, 1989.
Lars Paalgard, Noregi: Remington up
to date.
Marja Kamervo, Finnlandi, f. 1958:
Portret, 1988.
Rajchhman telur sundurskotið formgöllum,
því efni og aðföng komi hvaðanæva. Það
skal tekið fram að máli Rajchmans er ein-
ungis stefnt gegn aðferðafræði síð-módern-
ista. En úr því hann telur módernismanum
til tekna að hafa hreinsað listina af öllum
formþáttum sem ekki teljast til brýnustu
nauðsynja verða fornsögurnar vart taldar
til þess háttar hreinstefnu.
Claude Lévi-Strauss skilgreinir föndrar-
ann sem margbrotinn áhugaverkfræðing.
En ólíkt atvinnuverkfræðingi, sem velur sér
efni og verkfæri samkvæmt skipulegri áætl-
un, lætur föndrarinn sér nægja það sem
hendi er næst. Hann starfar eftir aðföngum;
birgðum af skrani sem hann hefur áður
saknað að sér, og lætur sér ávallt nægja
sömu tækjafjöld.
Oft þjónar heimasmíðin tilgangi sínum
þótt sjaldnast sé hún jafnrennileg og fag-
lega unnin verksmiðjuvara. Hitt er ljóst að
föndur getur að sínu leyti tekið markaðs-
framleiðslu langt fram. Að undanþegnu
markmiðinu er það í engu frábrugðið list-
sköpun. Heimasmíð er ávallt einstæð og
verður vart tvítekin. Hún er sérstæð eins
og allt sem skapað er af kærleiksríkri köst-
gæfni. Þó liggja engir augljósir hagsmunir
að baki föndri. Það verður trauðla metið til
fjár, enda kostar það höfundinn þráfaldlega
Sjá næstu síðu
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. FEBRÚAR 1990