Lesbók Morgunblaðsins - 03.02.1990, Blaðsíða 3

LESBOK
MORQUNBLAÐ8 I N 8
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavik. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoö-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gisli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Á Kjarvalsstöðum hefur staðið yfir í eina viku sýn-
ing Tolla (Þorláks Kristinssonar) og verður hún
framá næstu helgi. Tolli, f. 1953, var sjómaður
áður en hann fór í listnám og hann er einn örfárra
íslenzkra málara, sem sækja sér yrkisefni í líf sjó-
mannsins og heim hafsins. Ljósm. Lesbók/Árni
Sæberg.
Aurora 3
er heiti á samsýningu ungra Norðurlandalista-
manna, sem fram fer annað hvert ár og er nú kom-
in uppá veggi í Norræna Húsinu. Af því tilefni skrif-
ar Halldór Björn Runólfsson, sýningarstjóri við norr-
ænu listamiðstöðina í Helsinki, grein sem hann nefn-
ir: Listamaðurinn og föndur hans.
Trúarskáld
er hugtak sem íslendingar skilja ugglaust allir, en
kannski hver á sinn hátt. Um ijóð ogtrú er fjallað
í grein eftir Ingimar Erlend Sigurðsson rithöfund,
sem sjálfur hefur ort mörg trúarleg ljóð, m.a. í
Lesbók. Enginn undrast að Hallgrímur Pétursson
skuli nefndur öðrum framar, en hitt kynni að koma
á óvart, að Ingimar Erlendur telur Einar Benedikts-
son einnig trúarskáld.
Amerískir
bílar hafa átt erfiðar uppdráttar á innanlandsmark-
aði í Bandaríkjunum og nú er svo komið að þeir
ná aðeins í tvo þriðju hluta heildarsölunnar, en jap-
anskur bíll er söluhæstur þar í fyrsta sinn.
BALDUR ÓSKARSSON
Þríhyrningur
við djúp
Reynum
að missa ekki
sjónar á honum
Hvítt
sáldrast úr skýi
Ég heyri álftir
berja vatnið
og vængjablakið
★
Ég kallaði nafn þitt
og dvergmálið svaraði
þrisvar
þrisvar
Þitt svar
er hvítt
B
B
UPP ÚR SÚRU
Engum hugsandi manni
getur víst lengur blandast
hugur um að á undanf-
ömum árum hefur af-
þreying ýmiss konar farið
sigurför um heim okkar.
Svo glæsta herför að
tæpast hefur nokkur her-
foringi sögunnar látið sig í alvöru dreyma
um annað eins herfang og það sem þetta
afl hefur sölsað undir sig. Herfangið er
æðsta skepna jarðarinnar, sú skepna sem
löngum hefur kennt sig við vit og hugsun
og gert með því allskýran greinarmun á sér
og öðrum sköpunarverkum guðdómsins —
en virðist oft ekki setja sig úr færi að kasta
þessari vitglóru á glæ.
Það er vitaskuld nokkuð þversögn að sigr-
ar mannsandans á umliðnum áratugum
hafa einmitt lagt mest af mörkunum til
þess iðnaðar sem sprottið hefur upp af af-
þreyingunni og leitast nú við að grafa und-
an þeim hinum sama anda. Afrek manns-
andans á tæknisviðinu hafa greitt götu af-
þreyingarinnar svo að henni eru nú allar
leiðir færar, inn í hvert skúmaskot heimil-
anna, vinnustaðanna, bifreiðanna og svo
má náttúrlega hengja hana á hausinn á sér
og troða henni innf eyrun svo að maður
verði hvergi fyrir óþægilegu áreiti eins og
t.d. fuglasöng, ámið, þyt vindsins í trjánum
og öðru álíka rugli.
Ég get ekki neitað því að mér þykir það
líka þversagnarkennt þegar það er kennt
við frelsi mannanna, eins og stundum brenn-
ur við, að hvaðeina, sem afþreyingarköppun-
um dettur í hug að bera á borð, er talið
gott og gilt og mönnum bjóðandi. Það var
einmitt undir gunnfána frelsishugsjóna sem
nýjar útvarps- og sjónvarpsstöðvar ruddust
fram hver af annarri og dæla nú yfir fólk
slíku fári afþreyingarefnis að vart getur
leikið á tveimur tungum að neytendur alls
þessa efnis séu að drepast úr leiðindum.
Einungis nokkurn veginn samfelld skemmti-
dagskrá allan sólarhringinn getur komið í
veg fyrir þennan leiða.
Er það t.d. sérstakt einkenni frelsisins
að velja til starfa í þessum miðlum fólk sem
nánast ekkert vald hefur á tungu sinni —
en nýtur þess hinsvegar svo að hlusta á blæ
sinnar eigin raddar að sjálfumgleðin verður
skýrasta einkenni þess? Það er illa farið,
gott fólk, ef mönnum hefur tekist að rugla
saman svo ólíkum hugtökum sem frelsi og
metnaðarleysi.
Nú fyrir eigi alllöngu var ég staddur í
húsi einu þar sem ein frelsistöðin lék listir
sínar með þeim gauragangi og froðusnakki
sem okkur fýlupokum virðist eitt meginein-
kenni hins nýborna frelsis. Ungur og ansi
borubrattur (hress) þulur hafði það megin-
verkefni að koma einhverjum plötum á fón-
inn og tókst það sýnu betur en að buna út
úr sér kostulegu rugli milli laganna. En
þulinum góða var ekki alls varnað. Hann
var t.d. alveg með á nótunum hvaða dagur
var. Þá kunnáttu sína auglýsti hann með
svofelldum orðum:
„í dag er fimmtudagur, sjálfur tilhlökkun-
ardagurinn!" Svo setti þulurinn okkar við-
eigandi piötu á fóninn sinn til að minna
fólk á alla tilhlökkunina.
Mig rak í rogastans. Þótt skömm sé frá
því að segja í svo víðlesnu blaði sem þessu
gat ég engan veginn komið því heim og
saman hvernig fimmtudagur gæti orðið að
tiihlökkunardegi. Alveg frá því að ég man
eftir mér hafa fimmtudagar verið fímmtu-
dagar nema einna helst þegar þeir hafa
orðið skírdagar.
Ég verð víst seint sakaður um að vera
fljótur að átta mig á hlutunum í kringum
mig og vangaveltur mínar um þessa skyndi-
legu upphefð fimmtudagsins skiluðu mér
engum árangri. Ég varð að leita mér heim-
ilda. Og viti menn.
Ég var gamaldags asni. Ég var slíkt flón
að fólk vissi varla dæmi um annað eins.
Ég var mesti afglapi norðan Múndíafjalla
og sunnan og ætti helst skilið að vera hengd-.
ur upp til sýnis, fólki til viðvörunar.
Vissi ég ekki að fimmtudagurinn var
nokkurs konar Þorláksmessa vikunnar og
þess vegna alveg sérstakur tilhlökkunardag-
ur? Föstudagurinn var hins vegar aðfanga-
dagur vikunnar, dagurinn sem tilhlökkun
fimtmudagsins beindist að, dagurinn sem
gamaldags hallæri eins og nám og störf
yrði að víkja fyrir uppbyggilegum skemmt-
unum.
Svona leysast nú öll mál farsællega þeg-
ar maður þekkir viturt fólk. Meira að segja
ég, sem fannst ég vera upp úr súru, áttaði
mig strax: Lífið er sem sagt svo leiðinlegt
að það er óðs manns æði að reyna að lifa
því. Til þess að gera þetta andartak manns-
ins við eilífðarfljótið bærilegra og einhvers
virði fundu menn upp afþreyinguna.
Að vísu hafa einhver illmenni, sem engan
skilning hafa á straumum samtíðarinnar,
fundið upp skólalærdóm og atvinnulíf til að
trufla fólk við verðmæta afþreyingariðju-
sína. Slíkt húmbúkk er sem betur fer sem
óðast að láta í minni pokann og deyr von
bráðar drottni sínum. Þá hefst loksins sælu-
ríki á jörð.
En ég sé dálítið eftir fimmtudeginum,
glati hann nafni sínu og verði fyrir fullt og
fast að tilhlökkunardegi. Ég sé líka fyrir
mér þá óheillaþróun að e.t.v. verði mánudag-
ur brátt að föstudeginum langa vegna þeirra
leiðinda sem honum fylgja og fyrr én varir
verður líklega alit dagatalið komið í einn
hrærigraut.
í ljóðinu Sturlunga sem Þorsteinn frá
Hamri birti í síðustu ljóðabók sinni, Vatns
götur og blóðs, sem mér þykir taka flestum
bókum síðasta árs fram, fjallar hann um
samtíð okkar á þann hátt sem honum einum
er lagið. Mér þykir sem hann mæli fyrir
munn okkar sem teljumst til nöldurseggja:
Sturlunga
Margir flúnir.
Fáir á hæðinni. Sjálfir
bítum við klakann,
bregðum tómlega grönum
við dægurkórnum sem upphefst,
alinn í spreng
á skjalli, hræsni og skrumi:
Ó, hvað mér leiðist!
Þið skiljið naumast síðar
að það sem í dag
er sálum ykkar sljótt, áskapað ástand
var okkur högg
sem bíðum þijózkir við garðinn
nýrra iöðrunga
meðan sveit okkar máist
í móðu sundrungar
út.
ÞÓRÐUR HELGASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3. FEBRÚAR 1990 3