Lesbók Morgunblaðsins - 01.12.1990, Blaðsíða 7

Lilja, 1980.
list eða klám?
og 120 þúsund króna sekt, en Samtök for-
stöðumanna listasafna (AAMD), með 153
meðlimi innanborðs, strengdu þess heit að
ljá vininum fulltingi ef í harðbakkann slægi.
Til þess kom þó aldrei. Veijanda Barrie,
sem hafði herskara af sérfræðingum á
sínum snærum, tókst að sannfæra kviðdóm-
inn um að ljósmyndir Mapplethorpes væru
hreint framúrskarandi listrænar. Opinberað-
ist kviðdómnum viss fegurð þar sem sak-
sóknarinn sá aðeins dónaskap. Fjandmönn-
um Mapplethorpes til mikillar armæðu var
Nútímalistasafninu í Cincinnati gefnar upp
sakir í byijun október og málið 1 agt á hill-
una, a.m.k. í bili.
Að Bægja Burt Fordómum
Öll deilan og hið „þrotlausa kyn-
færajapl", svo vitnað sé til orða Laxness í
Listamannadeilunni heima hér áður fyrr,
sem einkennt hefur hana snýst í rauninni
ekki um nema sjö af þeim 168 myndum sem
á farandsýningunni em (25 að mati hörð-
ustu andstæðinga Mapplethorpes). Lang
stærsti hlutinn eru andlitsmyndir og ljóð-
rænar blómauppstillingar, oft með sterku
kynferðislegu ívafi í anda Georgia O’Keefe,
en á fallískari bylgjulengd.
Því þá ekki bara að kippa „soranum“ af
veggjunum? Af nógu er að taka. Að mati
flestra listgagnrýnenda, og þeir eru ófáir
sem hafa látið málið til sín taka, er þetta
ekki einungis fráleit hugmynd heldur hreint
og beint stórhættuleg. Fyrir utan að eyði-
leggja samhengi sýningarinnar væri það hin
versta ógnun vð allt listfrelsi í landinu. Og
hvar á svo sem að draga mörkin milli „sálar-
spillandi" kláms og hinnar „borgaralegu"
kynertingar sem tröilriðið hefur vestrænni
listasögu í gegnum aldirnar, og tíðum er
reynt að fegra með orðum eins og erótík
og munúð?
Mapplethorpe, sem lést í fyrra af völdum
alnæmis líkt óg svo margir af hans félög-
um, vill vekja fólk til samúðar og skilnings
á öðrum heimi en þeim er karirembupólitík-
inni hefur tekist að sölsa undir sig og útata
í bijósta- og læramyndum. Hann vill bijóta
múrinn á milli gagnkynhneigðra og samkyn-
hneigðra og hreinsa „afbrigðilegar hvatir“
sjálfsmynd ljósmyndarans Roberts Mapplethorpes frá
árinu 1978 birtir hann áhorf andanum huliðsheima
þeirra sem þjóðfélagið hefur séð ástæðu til að
útskúfa og brennimerkja undir ónefninu kynvilling-
ur. Listamaðurinn snýr berrassaður að okkur baki,
vindur upp á búkinn og horfir ögrandi í linsu-
opið um leið og hann rekur svipuskafti inn
í illa útleikinn endaþarminn.
Myndin sem hér um ræðir er lýsandi
dæmi um þær ljósmyndir Mapplethorpes
sem flokkast undir lostapyntingar og vakið
hafa mikinn úlfaþyt og deilur í bandarísku
listalífi upp á síðkastið. Þessar myndir hans
höfðu verið til sýnis um áratuga skeið og
ávallt valdið nokkrum kurr, en svo einkenni-
legt sem það má virðast var það ekki fyrr
en á miðju síðasta ári að upp úr sauð þegar
Corcoran-safnið í Washington afturkallaði
fyrirhugaða yfirlitssýningu á verkum ljós-
myndarans hálfum mánuði fyrir opnun.
Ástæðan sem yfirvöld safnsins gáfu var sú,
að þau vildu ekki spilla enn frekar fyrir
Listasjóði ríkisins (National Endowment for
the Arts, skammstafað NEA) er lent hafði
upp á kant við ýmsa fulltrúa bandaríska
þjóðþingsins vegna íjárhagsaðstoðar við
yfirstandandi farandsýningu á ljósmyndum
Mapplethorpes. Þessi farandsýning, sem
gerð var út af örkinni af Nútímalistasafninu
í Fíladelfíu (ICA) árið 1987, kallaðst „Hið
fullkomna augnablik" og hafði þegar farið
til sumra þekktustu safna landsins án þess
að til verulegra átaka kæmi er hér var kom-
ið sögu.
Með því að hætta við yfirlitssýninguná á
elleftu stundu var Corcoran-safnið í raun-
inni að viðurkenna opinberlega að eitthvað
væri gruggugt við ljósmyndir listamannsins
og pressan, fljót eins og vanalega að skynja'
hið yfirvofandi hneyksli, var ekki lengi að
taka við sér. Þetta gaf andstæðingum Mapp-
lethorpes byr undir báða vængi og íhaldss-
amir þrýstihópar eins og Siðgæði í frétta-
mennsku, Borgarar með fjölskylduna í fyr-
irrúmi og Samtök kaþólskra með Hriflu-Jón-
as þeirra vestan hafs, Jesse Helms öldunga-
deildarþingmann Norðúr-Karólínufylkis, í
broddi fylkingar, hófu að mótmæla stíft.
Skömmu síðar ákvað fulltrúadeild þingsins
að straffa NEA fyrir að nota peninga skatt-
greiðenda til að ýta undir siðferðissærandi
list með því að draga úr styrkveitingu til
sjóðsins um næstum tvær og hálfa milljónir
króna. Refsiaðgerðin, að setja Nútímalista-
safnið í Fíladelfíu í fjárhagslegan megruna-
rkúr fyrir að stuðla að útbreiðslu ósómans,
nær einnig tií stuðnings NEA við sýninga-
hald á verkum Andres Serranos, en sá þyk-
AðfÖrin að Robert
Mapplethorpe og hans
líkum
eftir HANNES
SIGURÐSSON
Sjálfsmynd Ro-
bert Mapplethor-
pes.
ir hafa farið út fyrir öll velsæmismörk með
Ijósmynd sinni af róðukrossi fljótandi í
hlandpotti. Þetta ætti þó ekki beinlínis að
setja fyrirtækið á hausinn þar sem NEA
hefur eftir sem áður úr 171,4 milljónum
Bandaríkjadala, eða rúmum níu og hálfum
milljarði króna, að spila á þessu ári.
Listspeklúlantar og verndarar tjáningar-
frelsis þustu nú fram á ritvöllinn úr öllum
áttum til að bjarga heiðri Mapplethorpes.
Hópur listamanna, er heitið hafði að sýna
í Corcoran síðar um veturinn, dró það lof-
orð til baka, á meðan aðrir andmæltu með
því að varpa umdeildustu myndum kappans
á útiveggi safnsins að næturlagi. Þá fékk
forstöðukona stofnunarinnar, Christina Orr
Chahall, líka að heyra nokkur vel valin orð
frá kollegum sínum. Að endingu sá hún sig
um hönd og gaf út yfirlýsingu þess efnis
að hér hefði verið um hin mestu mistök að
ræða og að aldrei hefði staðið til að flekka
listrænt mannorð ljósmyndarans.
Andstæðingar Mapplethorpes voru samt
ekki af baki dottnir og gerðu harða atlögu
að áttundu og lokastöð farandsýningarinn-
ar. Forstöðurmaður Nútímalistasafnsins í
Cincinnati (CAC), Dennis Barrie, var dreg-
inn fyrir dómstól og ákærður fyrir siðferðis-
afbrot. Er þetta í fyrsta sinn sem slíkt á
sér stað í bandarískri réttarsögu. Átti hann
yfir höfði sér allt að eins árs fangelsisdóm
af öllum afbrigðilegheitum. Til að fá fólk
til að horfa á staðreyndir þessa heims, að
til eru þeir sem hafa unun af að láta meija
á sér viðkvæma líkamshluta eða spræna
framan í sig, afmarkar Mapplethorpe gjarn-
an viðfangsefnið og beitir ýtrustu mynd-
skerpu þannig að verkin fá á sig næstum
áþreifanlegt gildi. Hvert einasta smáatriði
myndflatarins birtist því áhorfandandum
bókstaflega ljóslifandi og gerir það að verk-
um að sá sem á mænir verður að einskonar
þátttakanda í þessum kynlífssenum. í öllu
falli er erfitt að lesa eitthvað geðfelldara
út úr myndunum fyrir þá sem eiga erfitt
með að trúa eigin augum.
Þáð sem vakir fyrir Mapplethorpe, sam-
kvæmt skoðunum stuðningsmanna hans, er
ekki að knýja fram möglunarlaust samþykki
á kynhegðun sinni, það nægir víst að sýna
umburðarlyndi. Ljósmyndin hefur reynst vel
til þess fallin að stjórna draumum og tísku-
sveiflum samfélagsins, en hún getur líka
verið öflugur miðill í höndum þeirra sem
vilja gagnrýna hefðbundin viðhorf. Vilja
sumir flokka verk Mapplethorpe til liins
síðarnefnda og telja að jafnvel þau umdeild-
ustu geti orðið til þess að ryðja burt fordóm-
um og auka fólki skilning á afstöðu sa-
dómasókista. Málinu til stuðnings er vitnað
í söguna og bent á hvernig t.d. ljósmyndir
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 1. Dt:SEMBER 1990 7