Lesbók Morgunblaðsins - 12.01.1991, Blaðsíða 7

hluta nítjándu aldar. Það þarf víst engan
hagfræðipólitíkus til að sjá í gegnum ráða-
bruggið, sem miðaðist að miklu leyti að því
að renna sögulegum stoðum undir það sem
amerískir listamenn voru þá að glíma við.
Fram til þess tíma voru þeir álitnir hálfgerð-
ir sveitamenn í heimi listanna og í sínu eig-
in heimalandi þóttu þeir hreint og beint
hallærislegir og út á þekju. Listaverkasöl-
urnar í Minneapolis voru liður í því risa-
átaki að slá ryki í augu umheimsins og
hefja bandaríska menningu til vegs og virð-
ingar.
Ekki voru allir jafn hressir með tilætlun-
ina og um stundarsakir héldu söfnin að sér-
höndum. Annar sölufaraldur hófst svo í
byijun áttunda áratugarins þegar Metro-
politan-safnið í New York lét fara frá sér
verk eftir Rousseau og van Gogh í skiptum
fyrir Richard Diebenkorn og skúlptúristann
David Smith (látinn 1965), tvo bandaríska
nútímalistamenn sem á vissan hátt voru
rétt að stíga fram í sviðsljósið. Þannig tókst
safninu að strika snyrtilega undir þá hug-
mynd, að hin unga bandaríska myndlist
væri síst ómerkari eða minna virði en sú
evrópska, jafnvel þó margfaldir stórsnilling-
ar eins og Rousseau og van Gogh ættu í
hlut. Þá gaf listasafnið í Glens Falls í New
York-fylki létt frat í evrópska menningu er
það seldi tvær kúbistamyndir eftir Picasso
og Braque frá analytíska tímabilinu til þess
að gera við þakið og fá sér nýja miðstöðvar-
kyndingu. Aragrúi af skammargreinum birt-
ust í báðum tilvikum og var þáverandi for-
stöðumaður Metropolitan-safnsins ávítaður
opinberlega af yfirmanni dómsmálaráðu-
neytisins þar í borg.
Ásakanir um ófagmann-
lega frammistöðu komu
vitinu aftur fyrir safnráð-
endur. Markaðar voru nýj-
ar stefnur í slíkum sölumál-
um og m.a. ákveðið að til-
kynna bæri gefendum, eða
ættingjum látinna gefenda,
ef um breytt heimilisfang
listaverkanna væri að
ræða. Nöfn gefendanna
voru síðan flutt yfir á þau
verk er áunnust í kaupun-
um ásamt orðpnum „í
skiptum fyrir“. Árið 1981
reyndi svo Samband for-
stöðumanna listasafna
(AAMD) að skrúfa fyrir
þennan safnleka með klá-
súlu er kveður á um að
óæskilegt sé að selja lista-
verk upp í viðgerðarkostn-
að, eða til að halda dagleg-
um rekstri gangandi. En
allt kom fyrir ekki. Um
miðjan síðasta áratug
versnaði ástandið um allan helming og tóku
söfnin að létta á sér svo um munaði. Til
að gefa nokkra hugmynd um hvers konar
aukningu er að ræða þá jókst sala á lista-
verkum í eigu safna hjá uppboðsfyrirtækinu
Christie í New York um næstum 300 prós-
ent á árunum milli 1985-89, eða tæplega
26 milljónir dala. Hefur fyrirtækið brugðist
við þessum stöðugu himnasendingum með
því að stofna deild sem sérhæfir sig í upp-
boðum á safngripum.
Að Segja Sögur
Það er ekki nokkur leið að henda reiður
á hversu mikið af verkum söfnin hafa látið
fara frá sér í gegnum tíðina þar sem þessi
viðskipti fara að mestu fram undir borð og
birtast einungis í leyniskjölum viðkomandi
stofnana. Jafnvel þó að listasöfnunum sé
fullkomlega í sjálfsvald sett hvernig þau
höndla sinn varning er þeim skiljanlega
ekkert vel við að flíka viðkvæmum málum
sem þessum. En þegar verk er slegið á 45
milljónir dala (rúman tvo og hálfan milljarð
króna), eins og átti sér stað þegar Nútíma-
listasafnið í New York (MOMA) keypti port-
rettið af póstinum „Joseph Roulin“
(1888-89) eftir van Gogh, sem drepið var
á að ofan, þýðir víst lítið að þegja þunnu
hljóði og láta sem ekkert hafi í skorist.
Yfirleitt reyna söfnin að veija sig með
því að reyna að telja mönnum trú um að
þau hafi aðeins verið að „laga til“ í kjallaran-
um og losað sig við listaverk í algjörum
B-klassa í skiptum fyrir eitthvað miklu
betra. Þess konar „hreingerningarlógík"
dugði forráðamönnum Nútímalistasafnsins
í New York skammt, því að myndirnar sjö
sem safnið varð að fórna til að eignast port-
rettið eftir van Gogh höfðu allar mikið sögu-
legt, fræðilegt og listrænt gildi, en þær
voru: „Stúdíó í máluðum ramma“ (1956)
og „Röndótt treyja“ (1943) eftir Picasso,
„Blá framhlið/Kompósisjón 9“ (1913-14)
eftir Mondrian, „Evangelísk kyrralífsmynd"
(1916) eftir de Chirico, „Vatnaliljur“ (um
1920) eftir Monet, „Nakin kona“ (1902)
Arið 1983 keypti forstöðumaður málaradeildarinnar við
Paul Getty-safnið í Kaliforníu „Breton dreng með gæs“ eft-
ir Gauguin fyrir stofnunina. A síðastliðnu ári seldi síðan
eftirmaður hans myndina vegna þess að honum þótti hún
ekki vera safninu samboðin.
' -
eftir Renoir og „Landslag frá Murnau"
(1908) eftir Kandinsky.
Hér var því greinilega ekkí um neina kjall-
araafganga að ræða enda þótt yfirmaður
málara- og skúlptúrdeildar MoMa, Kirk
Varnedoe, hafi gefið sögulegt frat í mynd
Renoirs. í samræmi við hans útreikninga
átti safnið fullt af málverkum eftir de
Chirico frá tuttugusfa áratugnum og vænan
slurk eftir Picasso frá þeim íjórða og
fimmta. Hins vegar áfti það ekkert eftir
Kandinsky frá Murnau-skeiðinu, en hafði
verið lofað öðru verki eftir málarann frá
sama ári. Hvað Renoir-myndina áhrærði
viðurkenndi Varnedoe, að safnið ætti ekkert
svipað eftir hann í sínum fórum. Sagði hann
verkið harla ómerkilegt og kallaði það list-
fræðilegt hliðarspor sem passaði einfaldlega
ekki inn í þá sögu sem safnið vildi segja.
Samkvæmt Varnedoe er van Gogh-portrett-
ið byijunin á nýjum straumum í 20. aldar
myndlist, sem höfðu djúpstæð áhrif á Mat-
isse og fleiri, einkum hvað varðar þá hug-
mynd að hægt sé að afhjúpa persónuleika
manna með litasamspilinu einu samán.
Þennan kapítula sárvantaði þá alveg hjá
safninu og án hans ætluðu þeir ekki að klára
sína sögu.
Þeir sem héldu að safninu væru einhveij-
ir hlutir heilagir urðu ekki lítið bit á þessu
tiltæki, sérstaklega þar sem myndin var
keypt á þeim tíma þegar verð á van Gogh
ætlaði að sprengja alla skala. Forráðamenn-
irnir leyfðu sér að benda á að verkið hefði
boðist á sérstaklega hagstæðum kjörum
vegna þess að eigandinn hefði viljað vita
af því á safni frekar en í höndum einkaað-
ila og hafi verið til í að slá af kröfum sínum
í samræmi við það. Auk þess fullyrtu þeir
að engin þeirra mynda er safnið hafi orðið
að láta frá sér hefði vanalega verið til sýn-
is. Blaðamaður New York Times, sá er fyrst-
ur varð-til að breiða út fréttina, gramsaði
aðeins í málinu og komst að því að Kand-
inskymyndin hefði verið fyrir augum al-
mennings síðastliðin fimm ár. Aðspurður
um þetta atriði neitaði Varnedoe í fyrstu
Til að leysa úr fjárhagserfiðleikum sínum ákvað PhiIIips
Collection í Washington að selja „Fiðluna“ (1914) eftir
Braque á uppboði hjá Sotheby.
170 sem safnið átti. Var andvirðið notað
til kaupa á listaverkum eftir samtímamenn
málarans og því lofað að ekki einn einasti
Kandinsky yrði látinn af hendi í viðbót á
meðan safnið stæði ofan jarðar.
Þetta áramótaheit stóðst ekki frekar en
fyrri daginn og í þetta skipti voru meistar-
inn og samverkamenn hans, Modigliani og
Chagall, látnir ganga upp í stórt safn af
verkum eftir minimalista frá sjöunda og
áttunda áratugnum í eigu ítalska greifans
Giuseppe Panza di Biumo. Samanstendur
safnið einkum af verkum eftir amerísku
málarana Robert Mangold, Brice Marden
og Robert Ryman, og skúlptúristana Carl
Andre, Dan Flavin, Donald Judd, Robert
Moitís og Richard Serra, auk Englendings-
inS Richard Long, sem sýndi á listahátíðinni
heima hér um árið ásamt Falvin. Greifinn
ætlar síðar að bæta 105 verkum við þennan
pakkasamning, svo og óðalsetri fjölskyld-
unnar í Varese rétt fyrir utan Mílanó. Slot-
inu á að breyta í útibú frá safninu og tala
menn nú um „alheims Guggenheim“, en það
hefur nú þegar komið ár sinni fyrir borð í
Feneyjum og hyggst fljótlega ætla að planta
sér niður í Salzburg í Austurríki líka.
„Afmælið" (1923)
eftir Chagall var
á meðal þeirra
málverka er
Guggenlieim-
safnið lét af hendi
í síðastliðnum maí
í skiptum fyrir
211 verk eftir
minimalista frá
sjöunda og átt-
unda áratugnum.
að svo hefði verið, en eftir að hafa kíkt í
safnskrána viðurkenndi hann, að myndin
hefði hangið viðstöðulaust í aðalsal safnsins
frá 1984-89, eða þar til hún var seld. í
óðagotinu við að skrapa saman aurum fyrir
van Gogh var Kandinsky hreinlega rifinn
niður fyrir sjónum manna og seldur beint
af veggnum.
Nútímalistasafnið í New York er ekki
eitt um það að hafa gaman af því að hanna
söguþræði. Metropolitan-safnið, Solomon
R. Guggenheim og margar aðrar heims-
þekktar stofnanir vilja líka vera með í leikn-
um, hver með sína sérstöku útgáfu á lista-
sögunni. Um svipað leyti og MOMA varð
sér út um van Gogh-myndina seldi Met,
eins og Metropolitan-safnið er kallað af
kunnugum, frá sér tvö olíumálverk eftir
Renoir, „Stúlkur með blómakörfu“ og
„Stúlku að lesa ávexti." Auðséð er á öllu
að Renoir blessaður er fallinn alvarlega úr
tísku og var salan afsökuð á þeim forsendum
að myndirnar væru ósamboðnar þeim háu
gæðakröfum sem safnið gerði. Þrátt fyrir
að forstöðumaðurinn, Philippe de Monte-
bello, hefði gefið út yfirlýsingu þess efnis
að ekki kæmi til greina að selja myndir af
veggjum safnsins, er vitað mál að þessi
verk Renoirs höfðu verið til sýnis í salar-
kynnum Met um margra ára skeið.
Guggenheim-safnið vildi ekki vera neinn
eftirbátur hinna og lét slá þijár lykilmyndir
á uppboði hjá Sotheby rétt á eftir Met og
MOMA: „Fúga“ (1914) eftir Kandinsky,
„Piltur í bláum jakka“ (1918) eftir Modigl
iani og „Afmælið" (1923) eftir Chagall, eitt
af þekktari verkum listamannsins. Allar
þessar myndir, sem samtals voru metnar á
um 35 miljónir dala, höfðu margoft verið
til sýnis í Guggenheim og í láni hjá mikils-
virtum söfnum víðsvegar um heim. Kand-
insky-myndirnar hafa löngum þótt vera ein
aðalrósin í hnappagati Guggenheim-safns-
ins, en árið 1964 lét þáverandi forstöðumað-
ur stofnunarinnar það verða eitt sitt fyrsta
embættisverk að selja hvorki fleiri né færri
en 50 myndir eftir listamanninn af þeim
Klúðursögur
Þó að safnstjórarnir telji sig að sjálfsögðu
hafa mikið vit á myndlist hafa þeir oft
mátt naga sig í handarbökin yfir glappaskot-
um sínum og sinna fyrirrennara. En lexían
virðist ekki auðlærð. Til að mynda lét Whitn-
ey-safnið í New York, er sérhæfir sig banda-
rískri list, allt sem það átti fra 19. öld fjúka ,
fyrir nokkrum áratugum. Um svipað leyti
losaði Los Angeles County-safnið sig einnig
við málverk eftir frumkvöðla bandarískrar
myndlistar. Þetta var óvæntur glaðningur
fyrir listaverkábraskarana, sem keyptu
verkin á vildarkjörum og endurseldu þau
næstum því samstundis með nokkrum ábata
til annarra safna. í byijun síðasta áratugs,
eftir að hugmyndalistin hætti að einoka
markaðinn og málverkið öðlaðist aftur virð-
ingarsess, þóttu landslagsverk brautryðj-
endanna allt í einu ekki lengur púkó. Eftir-
spurn eftir þeim magnaðist um allan helm-
ing og listmiðlararnir sem höfðu farið spar-
lega með sitt forðabúr græddu á tá og fingri.
Sum söfn hafa samt ekki látið segjast.
Síðasta sumar seldi Walker Art Center í
Minneapolis 25 málverk eftir ameríska 19.
aldar meistara nánast beint af veggnum.
Var uppátækið varið á þeim forsendum að
í framtíðinni ætlaði safnið einungis sýna
nútímalist. Á uppboðinu voru slegin ný sölu-
met á verkum Worthington Whittregde og
Fredric Church, en mynd hins síðarnefnda,
„Heima við stöðuvatnið" frá 1852, fór á
8,25 milljónir dala. Reyndar var Minnea-
polis Institute og nokkrum öðrum stofnun-
um fyrir kurteisis sakir boðinn forkaupsrétt-
ur á myndunum áður en þær voru settar
undir hamarinn, enda þótt það væri vitað
mál að þessir aðilar hefðu ekki bolmagn til
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 12. JANÚAR 1991 7