Lesbók Morgunblaðsins - 26.01.1991, Blaðsíða 3

LESBOK
@ @ ® @ ® ® ® B B Sl B m ® ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Aðstoðarritstjóri: Björn Bjarna-
son. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Rannsóknir
Að undanförnu hefur Lesbók birt greina-
flokk um rannsóknir á íslandi, sem eru
margvíslegar og merkilegar. Nú verður þar
að auki birtur mánaðarlega annar greina-
flokkur um rannsóknir í Háskóla Islands
og er fyrsta greinin í þessu blaði.

LOFTUR GUTTORMSSON
Úr Háttalykli
XIII. Minni runhenda XVIII. Stúfur
Hvað þenkir þú, Fyrstan vil eg kjörinn kost
þýðust hrínga hrú, kjósa að hafi mín drós:
muni minnka nú hærð sé vel og hagorð,
margföld ást og trú, hyggin og ráðdygg,
að við bundum blíð dægilega miðmjó,
á beztri elsku tíð? menntuð bezt og fagrhent,
Man eg menja hlíð fótsmá og velvitr,
mest árla og síð. væneygð og örkæn.
XV. Sannkenningar XXII. Klifuð hrynjandi
Héitir fyrst: lífsins læti, Vil eg það ei fyrir virðum dylja,
lilju blóm, meyja sömi, þó vilji eg unna hringa þilju,
elsku grein, yndis milska, þilja tekrmig þorns að kveðja,
æra og frygð, portið dygða, þilju vilda eg jafnan gilja;
heiðursmakt, heimsins prýði, öl má eg ekki Durnis dvelja,
hjartans líf, blómstur vífa, dvel eg ei lengur, hringa selja,
gleði-Iist, gamans æði, þó að við skiljum, skarlats þilja,
græðing hrein allra meina. skiljum við ekki að mínum vilja.
XVII. Alhneppt XXVII. Dróttkveðið með
Mér bannar mær, hnykk
margfróð og góð, Séð hef eg bjarta brúði,
orðkring og ung, bauga rein, þá eina
aldýr og skýr, fyrir löngu,
geðföst og glæst, engi mun önnur ganga
glóð-björt og rjóð, auðar brekka mér þekkri
ástþýðst og æðst að öllu,
ítrlunduð blund. fríð er falda tróða, fagurhent og vel menntuð til orða, ást og líkams listir
Iangt berr hún af sérhverri að mínum dómi.
Loftur Guttormsson, kallaður hinn ríki, óvíst um fæðingarár, d. 1433, var
hirðstjóri fyrir norðan og vestan. Hann sat fyrst Skarð á Skarðsströnd, síðar Möðruvelli í Eyjafirði. Loftur orti Háttalykil til ástkonu sinnar, Kristínar Odds-
dóttur.

Ofbetdið
er yfrið nóg í heiminum, en þykir þó ekki
eins sjálfsagt á heimilum og hvar sem er
eins og var á fyrri öldum. Um Ofbeldið og
uppeldið skrifar Sigurður A. Magnússon og
m.a. um þá kenningu, að sá sem mætir
ofbeldi í uppeldi sínu, verði sjálfur ofbeldis-
hneigður. Þetta er birt í tilefni 30 ára afmæl-
is Amnesty International.
Forsíðan
Frida Kahlo höfundur myndarinnar er mex-
íkanskur málari, sem nánar er fjallað um í
blaðinu. Myndin heitir „Brotna súlan“ og
vísar til stórslyss, sem Frida varð fyrir á
unga aldri.
Frida Kahlo
er einn af frægustu málurum Mexíkó, f.
1907, d.1954. Þótt hún væri sjálfmenntuð
í myndlist og þar að auki í hjólastól eftir
stórslys, náði hún engu að síður að verða
sérstæður og merkilegur málari. Hrafnhild-
ur Sehram listfræðingur skrifar greinina.
A
B
B
„Með öðrum er hann
meiri [eða minni] en
hann sjálfur“
Eitt vetrarkvöld þegar ég
var unglingur upphófust
langar og ákafar rök-
ræður í hópi vina minna
um hvort uppeldi eða
upplag skipti meira máli
í mótun einstaklinga.
Mér hefur oft verið
hugsað til þessara umræðna og hvernig við
gengum út frá því að endanlegt svar eða
skýring væri til á öllum hlutum.
Skoðanir voru skiptar og röksemdafærsla
misjafnlega ígrunduð. Mér er minnisstætt
hvað einn æskuvinur minn, sem nú er lát-
inn, var heitur í sannfæringu sinni um að
allt réðist af uppeldi og umhverfi. Meðfædd
lyndiseinkunn væri ekki til. Sjálf var ég
þeirrar skoðunar að upplag skipti miklu
meira máli en uppeldi, þótt atlæti í upp-
vexti gæti vissulega bælt eða magnað upp
meðfædda eiginleika. En ég var sannfærð
um að ekkert uppeldi breytti eðlisgerð
manns.
Að hluta til er ég enn sömu skoðunar,
en lífið hefur kennt mér að hlutverk uppeld-
is og umhverfis er miklu stærra en ég ætl-
aði. I raun er ótrúlegt hverju hægt er að
áorka við mótun barna og unglinga ef mað-
ur sinnir því með fullri meðvitund. Á sama
hátt er hægt að gera mikinn skaða með
vondu fordæmi, eða því sem er síst betra —
áhugaleysi.
Andlegur vöxtur okkar og viðgangur
byggist nefnilega mikið á fólkinu sem í
kringum okkur er, einkum framan af ævi.
Kostir þess eða kenjar setjast að í okkur
og stýra breytni okkar í ríkari mæli en við
kærum okkur um að viðurkenna. Þess vegna
er ekkert mikilvægara í lífi hvers og eins,
en samferðafólk hans frá vöggu til grafar.
Varðandi foreldra, systkini og börn verð-
ur maður að táka því sem að manni er rétt
og það eru ekki allir sem fá vinning í for-
eldrahappdrættinu. Vini og maka velur
maður hins vegar sjálfur og lífsgæfan getur
oltið á því hvernig til tekst um það val.
Þegar maður sér hjónabönd vina sinna
og kunningja leysast upp eftir tvo til þijá
áratugi, á sama tíma og börn þeirra og
manns sjálfs eru við það að fínna sér
lífsförunaut og hefja sambúð, fer ekki hjá
því að maður velti fyrir sér hvað það er sem
segir til um hvort fólk á í raun saman eða
ekki.
Hvað bíður þessa unga fólks? Er til ein-
hver mælikvarði á möguleika þess til að lifa
hvort annars lífi svo að til farsældar verði?
Máltækið segir að lík börn leiki best og ef
til vill er átakaminna fyrir ungt fólk með
svipaða menntun, bakgrunn og gildismat
að aðlagast hvort öðru, en hitt sem hefur
vanist gjörólíkum aðstæðum. Að minnsta
kösti tekur það skemmri tíma að venjast
siðum hvors annars og finna daglegu lífi
sínu farveg sem báðir aðilar sætta sig við.
Spakleg ummæli og máltæki af þessu tagi
bera að jafnaði í sér nokkurn sannleika.
Ekkert er þó einhlítt um mannlegt eðli og
hæpið að þykjast þess umkominn að benda
á mælikvarða sem hægt er að styðjast við
í þessum efnum. En vonandi leyfíst manni
að hafa skoðun.
Ég hef alltaf haft mikið dálæti á eftirfar-
andi hendingum í Brúðkaupssöngvum Ein-
ars Benediktssonar:
Sæll hver, sem eignast annan,
en á sig sjálfan þó.
Meðan fólk er ungt og rómantískt, sést
því stundum yfir mikilvægi seinni hending-
arinnar, en áttar sig kannski á því í áranna
rás. Stundum of seint. Ekki er óalgengt að
vonbrigði grafi um sig og komi upp á yfir-
borðið þegar fólk er komið á miðjan aldur
vegna tillitsleysis sem það sjálft lagði grunn
að. Þeir sem umsvifalaust leggja til hliðar
persónulegar óskir sínar og þarfir í nafni
ástarinnar á fyrstu árum hjónabandsins,
geta ekki vænst þess að maki þeirra skilji
átakalaust hvað er á ferðinni þegar þeir
breyta allt í einu um kúrs og vilja skipta
um hlutverk eftir áratuga sambúð. Það er
ekki sanngjarnt að beina óánægjunni að
þeim sem í upphafi gerði kannski engar
kröfur um þessa sjálfsafneitun makans, en
er orðinn vanur henni og hefur ekki skil-
yrði til að skilja þær kröfur til hans sem allt
í einu skjóta upp kollinum.
Er þá til einhver ein formúla sem tryggir
farsælt hjónaband eða viðvarandi vináttu?
Auðvitað ekki.
Fólk sem er eins og skapað hvort fyrir
annað á einu skeiði ævi sinnar, á kannski
lítið sameiginlegt á því næsta. Sumt fólk
vex saman, meðan annað þroskast hvort í
.sína áttina.
Nú orðið er ég þeirrar skoðunar, að fólk
(hjón eða vinirj.eigi vel saman þegar það
magnar hvort annað upp, blómstrar saman
pg glæðir hæfíleika hvers annars nýju lífí.
í mínum huga er þetta lang mikilvægasti
mælikvarðínn.
Til eru ágætis hjónabönd og vináttusam-
bönd þar sem' þetta er ekki fyrir hendi, en
með árunum fer það oft að segja til sín
með einum eða öðrum hætti þegar ójafn-
vægi er í slíkum samböndum. Það er engan
veginn algilt — reyndar ekki einu sinni al:
gengt — að hjón magni hvort annað upp. í
mörgum hjónaböndum virkar annar aðilinn
eins og magnari fyrir hinn, sem er þá með
tvöfalt lífsmagn meðan magnarinn þurrkar
út langanir sínar og persónuleika til að
makinn njóti sín sem best. í slíkum hjóna-
böndum er algengt að þiggjandinn sé sífellt
að klappa gjafaranum og skjalla hann fyrir
hvað hann sé ómissandi, svo að gjafaranum
sést yfir hverju hann afsalar sér fyrir þetta
skjall. Þegar hann á miðjum aldri vaknar
upp við vondan draum man hann ekki leng-
ur hver hann er.
Það er vel hægt að bæla niður persónu-
leika sinn árum og jafnvel áratugum sam-
an, en það kemur að því að eitthvað brest-
ur. Og eins og í náttúrunni sjálfri leitar það
framrásar. Sumir ánetjast áfengi og leitast
ómeðvitað við að ná athygli umhverfísins
með því að gera sig að vandamáli, aðrir fá
líkamlega kvilla og enginn skilur hvað er á
ferðinni.
Sumt fólk breytir beinlínis um persónu-
leika ef maki þess er nálægur og ekki endi-
lega til hins betra. Þegar maður hittir fólk
í samkvæmum sem rennir látlaust augunum
til maka síns meðan það talar í leit að sam-
þykki eða velþóknun, hvarflar stundum að
sú hugsun að maður sé í viðurvist ófrjálsra
einstaklinga.
Með orðunum, að magna hvort annað
upp, er ekki átt við að báðir aðilar séu jafn
áberandi eða fyrirferðamiklir, heldur að
þeir séu í sátt við eigið eðli og njóti sín í
sambúðinni. Sumir njóta sín best í kyrrðinni
baksviðs, en aðrir þurfa á því að halda að
vera áberandi. Aðalatriðið er að geta verið
maður sjálfur og fá stuðning frá þeim sem
næst ‘manni standa en ekki áhugaleysi eða
vanþóknun. Vera metinn fyrir það sem
maður er.
Það er jafn dapurlegt að sjá ungt og
ástfangið fólk, seni er að hefja lífið saman
og er þrátt fyrir ástina búið að missa ein-
hvern ljóma, og það er stórkostlegt að sjá
hið gagnstæða — ungt fólk með nýjan
kraft, bjartsýni og blik í auga.
Skáldið vissi hvað það söng þegar það
orti:
Maðurinn einn er ei nema hálfur,
með öðrum erhann meiri en hann sjálfur.
En hitt er jafn víst, að með öðrum getur
maðurinn líka verið minni en hann sjálfur,
— ef hann ekki vandar sig.
JÓNÍNA MlCHAELSDÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 26. JANÚAR 1991 3