Lesbók Morgunblaðsins - 25.05.1991, Blaðsíða 2

Seiji Ozawa og Saito
Kinen-hljómsveitin
ar Boston 1973. Hann er nú á sextánda
starfsári sínu sem tónlistarstjóri þeirrar
hljómsveitar.
Ozawa starfar víðs vegar um heim. Hann
starfar reglubundið með Berlínarfílharmón-
íunni, Lundúnasinfóníunni, Orchestre Nation-
al í Frakklandi, Fílharmóníuhljómsveit Vínar
og Nýju japönsku Fílharmóníusveitinni. Störf
hans við óperuna hafa meðal annars verið í
Salzburg, Royal Opera í Covent Garden, La
Scala, Vienna Staatsoper og Óperuna í París.
Upptökur á tónlist, sem leikin er af mörgum
frægustu sinóníuhljómsveitum heims, heið-
ursdoktorsnafnbætur og Emmy-verðlaunin
fyrir „Sinfóníukvöld Sinfóníuhljómsveitarinn-
ar í Boston“, — allt þetta hefur valdið því,
að hann er nú einn þeirra sem ber hvað hæst
í heimi hljómsveitarstjórnunar.
Þrátt fyrir þetta er hann innst inni mjög
auðmjúkur og hógvær maður, allt að því feim-
inn, mjög frjálslegur og kann illa við allan
hátíðleika. „Það væri leiðinlegt, ef einhver
vildi tala við mig, bara vegna þess að ég
væri einhver Bernstein, Karajan eða Ozawa.“
Og hann tekur tónlistina alvarlega, því að
hann leikur ekki einungis þekkta klassíska
músík, heldur hefur hann átt stóran þátt í
að kynna japanska tónskáldið Toru Takem-
itsu, sem nú hefur öðlast frægð — á alþjóða-
vettvangi. Þannig má þakka honum, að við
höfum fengið að kynnast tónlist eins sérstæð-
asta, litrfkasta og næmasta tónsmiðs aldar-
innar. Þessu _ tónskáldi hefur tekist að fá
stóra, vestræna sinfóníuhljómsveit til að leika
tónlist með ívafi Zeri-heimspekinnar og þann-
ig endumýjað tóninn í leik hljómsveitarinnar.
Osawa er líka maður, sem metur stór-
brotna og trygglynda persónuleika mikils.
Eins og margir aðrir Japanir bar hann djúpa
virðingu fyrir hinum fyrrverandi kennara
sínum. Til þess að sýna þakklæti sitt fyrir,
hvað Hideo Saito hafði gert með því að
mennta heila kynslóð tónlistarmanna, sem
jafnast á við þá bestu annars staðar í heimin-
um, söfnuðust meira en hundrað fyrrverandi
nemendur hans saman til þess að mynda
Saito Kinen-hljómsveitina, — frumkvæði
tveggja afburðanemenda hans, þeirra Seiji
Ozawa og Kazuyoshi Akiyama. Þetta var
gert í september 1984, en þá var þess minnst,
að 10 ár voru liðin frá dauða Hideo Saito.
Hin mjög svo rómaða frammistaða hljóm-
sveitarinnar í Japan dró þegar í stað að sér
athygli víðsvegar um heim. I framhaldi af
því voru haldnir tónleikar í Vínarborg, Berlín,
London, París og Frankfurt. Slíkt var hrósið,
sem þeir hlutu, að þeim var strax boðið að
spila reglulega upp frá því í helstu tónlistar-
borgum Evrópu og USA.
í ágúst 1990 er þeim boðið á tónlistarhá-
tíðina í Salzburg, til Schleswig-Holstein,
Hamborgar, London Proms, á Edinborgarhát-
íðina og í september 1991 til Milan, Bercel-
ona, London Diisseldorf, í Sinfóníutónleikahú-
sið í Boston og Carnegie Hall í New York. í
þessum tveimur ferðum verður jafnframt
unnið áfram að upptökum á fyrstu, annarri
og þriðju sinfóníu Brahms, en upptökum á
leik þeirra á fjórðu sinfóníu Brahms og „Nóv-
ember spor“, eftir Takemitsu, var lokið hjá
Philips-fyrirtækinu 1989.
Meðal hljóðfæraleikara í Saito Kinen-
hljómsveitinni eru heimsfrægir einleikarar,
kammermúsíkmenn og kennarar, auk bæði
leiðandi og almennra hljóðfæraleikara úr
helstu hljómsveitum Evrópu, Bandaríkjanna
og Japan. Þar sem meðlimir hljómsveitarinnar
eru allir mjög önnum kafnir, hefur hljómsveit-
in aðeins yfir að ráða nokkrum vikum í ágúst
eða september á ári hveiju. Enda þótt hver
hljóðfæraleikari hafi sína persónulegu skynj-
un á tónlist, eiga þeir þó allir eitthvað sameig-
inlegt í alstöðu sinni til tónlistar og í tónlistar-
játningu og undirstöðutækni, sem byggist á
því sem tengir þá saman, nefnilega sambandi
þeirra við Hideo Saito.
Gróska efnahagslífsins í Japan og kjarkur
þeirra, sem þar ráða ferðinni, kemur jap-
anskri list til góða, því að stórfyrirtækin
standa straum af kostnaðinum við hljómsveit-
ina. Þetta sýnir, hveiju peningar geta áorkað
í þágu þjóðfélagsins, þegar þeir eiu notaðir
í samráði við aðra og til að styrkja háleit
markmið.
Höfundur er tónskáld og býr á islandi en starf-
ar á alþjóðavettvangi.
Ameðan Japan hefur verið í örum vexti sem
voldugt efnahagsríki eftir síðari heimsstyrjöld-
ina, hafa Japanir aldrei misst sjónar á mikil-
vægi menningarlegrar þróunar í landi sínu.
Vegna þess, hve Japanir bera djupa virðingu
Ozawa er nú einn af
frægustu
hljómsveitarstjórum í
heiminum. Hann starfar
reglubundið með
Berlínarfílharmoníunni,
Lundúnasinfóníunni,
Orchestre National í
Frakklandi,
Fílharmoníuhljómsveit
Vínar og Nýju japönsku
Fílharmoníuhlj óms veit-
inni.
Eftir JÓSEF KA-
CHEUNGFUNG
fyrir menntun, og vegna þess hvað þeir bera
í sér sterkan vilja til að skara fram úr, leggja
hart að sér og stefna af djúpri alvöru að settu
marki, hafa þeir náð því að leggja stóran
skerf af ntörkum á sviði, sem er jafn fjarlægt
upprunalegri menningu þeirra og vestræn,
sígild tónlist.
Á hvetju ári, síðsumars, heldur skari japan-
skra tónlistarmanna innreið sína í helstu tón-
listarmiðstöðvar Evrópu og leikur þar undir
stjóm hins heimskunna stjórnanda síns, Seiji
Ozawa, fyrir stórhrifna áheyrendur og gagn-
rýnendur þessara borga. Þeir kalla sig Saito
Kinen-, (minnisvarði á japönsku), hljómsveit-
ina og eru í rauninni sýningargluggi þess
besta í Japan, enda er hljómsveitin skipuð
sumum bestu tónlistarmönnum Japana. Það
verður að skipa þeim á bekk með helstu hljóm-
sveitum heimsins, vegna þess, að þeir leika
af ástríðu og innlifun, fylling og hljómfegurð
einkennir tónlist þeirra og samleikurinn er
nákvæmur og fágaður.
Og hver er svo þessi Saito, sem tónlistar-
mönnum er svona innilega umhugað um að
heiðra, og hver er saga Herra Ozawa, sem
hófst úr nafnlausri mergðinni í Japan og
gerðist einn helsti hljómsveitarstjóri hins vest-
ræna heims?
Og hvernig tengjast þessir tveir menn á
þann hátt, að úr verður einstök heild and-
ríkrar hljómlistar, sem lætur svo stórkostlega
í eyrum. Þarna er á ferðinni ennþá ein teg-
und af japanskri snilld, sem veröldin er stolt
af að eignast.
Hideo Saito fæddist árið 1902 í Tókýó og
Claudio Abbado, hinn upphaflegi kraftur á bak við „Wien Modern“.
Nútíma tónlistar/Ieikhúsviðburður í Konzerthaus í Vínarborg.
Seiji Osawa.
var sonur fræðimanns í enskum bókmenntum.
Hann hóf tónlistarnám tólf ára gamall og
lærði fyrst á mandólín, en hóf síðan sellónám
16 ára gamall.'Þar sem tónlistin átti hug
hans allan, hvarf hann frá háskólanámi og
fór í Tónlistarakademíuna í Leipzig. Þegar
hann kom aftur til Japan 1927, var hann
ráðinn fyrsti sellóleikari Nýju sinfóníuhljóm-
sveitarinnar, sem heitir nú NHK-sinfóníu-
hljómsveitin. 1930 fór hann svo aftur til
Þýskalands til framhaldsnáms í seilóleik í
Berlínartónlistarakademíunni og lærði þar hjá
Emanuel Feuirmann, sem glæddi með Saito
löngun til að gerast tónlistaruppalandi. Hann
tók aftur við stöðu sinni sem fyrsti sellóleik-
ari Nýju sinfóníuhljómsveitarinnar 1932, og
þar kynntist hann Josef Rosenstock, sem
varð aðalhljómsveitarstjóri hljómsveitarinnar
1935. Hann hafði mikil áhrif á það, að Saito
helgaði sig hljómsveitarstjórn og kamm-
ermúsík í æ ríkari mæli. Þegar Saito hætti
í hljómsveitinni 1941, sneri hann sér alfarið
að hljómsveitarstjórn og kammermúsík í sex
ár. Þá fór sá tími í hönd, þegar hann varð
einn áhrifamesti tónlistaruppalandinn í Japan.
1948 opnaði Saito „Tónlistarskóla barn-
anna“, og lagði þar með grundvöllinn að stofn-
un þeirri, sem nú ber heitið „Toho Gakuen-
tónlistarskólinn", en það er einn virtasti tón-
listarskóli Japans. í framhaldi af þessu var
framhaldsdeild stofnuð 1952, tveggja ára
háskóli 1955, og fjögurra ára háskóli 1961.
Allt til dauðadags, 1974, helgaði Saito sig
tónlistarkennslu og lagði alltaf mesta áherslu
á kennslu á strengjahljóðfæri, hljómsveitar-
stjórn og uppbyggingu hljómsveita. Hann fór
með Toho Gakuen-hljómsveitina til Banda-
ríkjanna 1964 og tii Evrópu og USSR 1970.
í báðum þessum tilvikum þótti frammistaða
hljómsveitarinnar fara fram úr þeim kröfum,
sem venjulega eru gerðar til nemendahljóm-
sveita.
Eins og gefur að skilja fór ekki fram hjá
þessum mikla kennara, ef einhver nemenda
hans bjó yfir sérstökum hæfíleikum. Seiji
Ozawa var einn þeirra fyrstu, sem Hideo
Saito fann, að var óvenju efnilegur stjórn-
andi. Þegar Ozawa var tuttugu og fjögurra
ára gamall, vann hann fyrstu verðlaun í al-
þjóðle’gri keppni hljómsveitarstjóra, sem hald-
in var í Besancon í Frakklandi og var boðið
tii Tanglewood of Charles Munch, sem þá var
tónlistarstjóri sinfóníuhljómsveitarinnar í
Boston og dómari í keppninni. 1960 vann
hann til æðstu viðurkenningar Tanglewood-
tónlistarstofnunarinnar,
Koussevitzky-verðlaunanna, fyrir einstaka
frammistöðu sem hljómsveitarstjóraefni. Þeg-
ar hann varð síðar nemandi Herbert von
Karajan í Vestur-Berlín, veitti Leonard Bem-
stein honum athygli og réð hann aðstoðar-
hljómsveitarstjóra Fílharmóníusveitar New
York 1961—1962. Síðan þá hefur saga hans
verið ein samfelld frægðarför. Hann var út-
nefndur tónlistarstjóri Ravinia-tónlistarhát-
íðar Sinfóníuhljómsveitarinnar í Chicago,
einnig tónlistarstjóri Toronto-sinfóníuhljóm-
sveitarinnar, San Francisco-sinfóníuhljóm-
sveitarinnar, Tanglewood-tónlistarhátíðarinn-
ar og síðan hintfar þekktu sinfóníuhljómsveit-