Lesbók Morgunblaðsins - 25.05.1991, Blaðsíða 5

Latneska fyrirmyndin að þessu erindi er
miklum mun einfaldari. [„Teldu það hina
æðstu dyggð þina að halda tungunni í skefj-
um. Sá kemst næst guði sem kann að þegja
af skynsemi." Enska skáldið Geoffrey
Chaucer (d. 1400) hefur í miðjum kh'ðum
að heita má orðrétta þýðingu á fyrra hlutan-
um: „The firste' vertu, sone, if thou wolt
leere, / Is to restrayne and kepe wel thy
tongue," enda tönnlast skáld einatt á kenn-
ingum fyrri manna þegar þeim dettur ekk-
ert skárra í hug sjálfum].
Skemmtilegt er að bera saman önnur
ummæli Kgs og Hgs um margmælgi eða
símælgi. Hugsvinnur gamli minnir á hvern-
ig snotur (þ.e. vitur) maður bregst við orðum
þeirra sem láta dæluna ganga án afláts:
Símálugs orð
þykja snotrum hal
vindi lík vera.
En höfundi Kgs þykir ekki nóg að segja
hverjum augum vitrir menn líta á símælgi,
heldur minnist hann einnig þeirra sem ráða
yfir auði og völdum, enda hefði hann verið
talinn höfðingjasleikja ef hann hefði verið
uppi fyrir norðan í mínu ungdæmi:
Ríkir menn og allir vitrir menn reiðast við símælgi
og þykir leið vera
og einskis verð nema heimsku.
V. Veðramót
Freistandi væri að rekja skyldleika fom-
sagna vorra við Kgs, en hér verður þó látið
nægja að begda á einungis ofurlítið dæmi
um útlendan lærdóm í Kgs og tveim sögum.
Þegar Þorstein Egilsson hefur dreymt ein-
hvern frægasta draum á Mýrum sem getið
er um í gömlum skræðum og lýsir fuglum
úr norðri, suðri og vestri, þá telur hann
samt drauminn vera ómerkilegan.
Og mun vera fyrir veðrum að þau mætast
í lofti úr þeim ættum er mér þóttu fuglarn-
ir fljúga.
Þó er draumurinn ráðinn með allt öðru
móti; fuglarnir eru látnir tákna þijá menn
sem munu koma til Borgar úr þeim áttum
sem nefndar voru. En það er víðar en í
Gunnlaugs sögu ormstungu að veður mæt-
ist í lofti. Svo er hermt í Örvar-Odds sögu
að menn heyrðu þijá mikla bresti ofan úr
lofti svo að undrum gegndi, en Oddur hefur
þó glögga skýringu á reiðum höndum.
Heyrt hefi eg sagt frá því að veður tvö
verði senn í loftinu og farist á móti, og
af þeirra samkomu verði stórir brestir.
Nú skulum vér svo við búast sem veður
nokkuð illt og mikið muni koma.
Sumum fræðimönnum er svo farið að
þeir treysta ekki veðurfræði þessara sagna,
en þó þykir mikið koma til þeirra veðra-
móta sem getið er í Kgs:
Það verður og iðulega að tveir vindar rísa
upp í senn, hvort í móti öðrum, og ef þeir
mætast í lofti uppi, þá verður það mikið
högg er þeir koma saman, svo að það
högg gefur mikinn eld af sér og dreifist
hann víða um loft.
VI. Úr lýsingu Íslands
Landafræði Kgs er að ýmsu leyti athyglis-
verð: þó er sá munur á að þar segir nokkuð
frá írum og Grænlendingum, en hins vegar
er gersamlega þagað um íslendinga svo að
ekki verður ráðið af Kgs hvort fóstuijörð
vor er byggð eða óbyggð. Og heldur andar
köldu í landsins garð.
Það þyki mér vera um ísa þá er á íslandi
eru, að það land gjaldi návistar þeirrar
er það liggur nær Grænlandi, og er þess
von að þaðan standi mikill kuldi, með því
að það er umfram öll lönd ísum þakið.
En nú með því að Island tekur þaðan
mikinn kulda og hefir þó lítinn varma af
sólinni, þá hefir það fyrir því svo mikinn
gnótt ísa yfír fjallgörðum sínum.
Ekki efumst eg í því að píslarstaðir eru á
íslandi í fleirum stöðum en eldinum einum,
og fyrir því að eigi er minni ofurgangur
jökla og frosts á því landi heldur en eldsins.
En nú má engi dyljast við sá er sjá má
fyrir augum sér, fyrir því að slíkir hlutir
eru oss sagðir frá píslum helvítis sem nú
má sjá í þeirri ey er ísland heitir, því að
þar er gnótt elds ofurgangs og ofurefli
frosts og jökla, vellandi vötn og stríðleikur
ískaldra vatna.
Þótt íslendinga sé hvergi getið í Kgs, þá
grunar lesanda að höfundur hennar hamri
á píslarstöðum hérlendis í því skyni að minna
á syndir þess fólks sem hér byggði og var
svo óhlýðið Noregs konungi að það átti
ekki skilið að vera nefnt á nafn.
Framhald síðar.
Höfundur er fyrrv. prófessor við Edinborgarhá-
skóla.
HRAFN HARÐARSON
Vorar
skuldir
Hann kom aftur
eins og hann lofaði
valdi sér lærisveina:
Fylg þú mér, sagði hann
og ég hlýddi.
Mánuði síðar
var ég líka handtekinn:
ógreiddir skattar, vextir og víxlar
hiti, rafmagn og sími.
í einangrun klefa míns
skildi ég loks:
fyrirgef oss vorar skuldir.
Höfundur er bókavörður í Kópavogi.
ÞORBJÖRG
HRÓARSDÓTTIR
Fyrstaper-
sónufor-
nafnið
Fyrstapersónufornafnið
stendur fyrir framan spegilinn.
Starandi augnaráðið mætir
sjálfu sér á miðri leið.
Stórskotaárás stingandi
augnasteina myndar
sprungur í speglinum.
Fyrstapersónufornafnið
stendur fyrir framan
sprunginn spegilinn
og starir á
fleirtölumynd sína.
Máninn
Hún laut þungu höfðinu og
horfði á andlit sitt speglast
í tæru vatninu og fölur
máninn mætti þögulu augnaráði
hennar neðan úr djúpinu,
blikkaði augunum og brosti
vingjarnlega og hún reyndi
að mynda bros á móti en
gafst upp og dýfði höfðinu
niður í vatnið og gárurnar
leystu upp vingjarnlega mánann.
Höfundur er nemi i Háskóla íslands.
PER LAGERKVIST
Sigurjón Guðjónsson þýddi
Spjótinu er kastað
Spjótinu er kastað og kemur aldrei til baka.
Glóandi fýkur það gegn um myrkrið
í heilögum boga sínum.
Útkastað er spjótinu endanlega
með oddi sínum logandi
og enn ófædd mannshjöitu bíða þess að vera rekin í gegn af því
Útkastað er spjótinu endanlega.
Hvers er höndin sem varpaði því,
hver er spjótkastarinn?
Einhver hlýtur að hafa kastað því,
og af kraftinum að dæma hlýtur það að hafa verið voldug hönd.
Hver er hann sem kastað hefur spjótsoddi anda síns gegnum myrkrið,
hver er spjótkastarinn?
Það er ég, hinn gegnumstungni, sem spyr.
Snúðu þér við og reyndu að finna hann.
Snúðu þér við, þú sem ekki varst
hæfður framan frá af spjóti hans,
þú sem varst stunginn í gegn af því á flóttanum,
flóttanum undan honum.
Hví talar þú um spjótkastara?
Þú trúðir ekki einu sinni á spjótið fyrr en það hæfði þig,
þú sást aldrei heilagan boga þess í myrkrinu.
Þú trúðir aldrei á það sem þú flýðir undan
og spjótsoddurinn kom hjarta þínu að óvörum eins og leiftur.
Enginn þekkir spjótkastarann.
En eld hans þekkir þú.
Hví er það þér ekki nóg?
Hvers vegna horfir þú langt burt
þegar spjótsoddur hans brennur í hjarta þínu?
Per Lagerkvist, 1891-1974, var eitt af höfuðskáldum Svia á þessari öld.
„Eyðingin
hljóða...
hennar
skal ríkið
um síðir“
Aaldarafmæli Jóns Sig-
urðssonar forseta 1911
birtir Skírnir, Tímarit
Hins íslenska bók-
menntafélags, nokkrar
greinar um hann. Meðal
greinarhöfunda var
Indriði Einarsson (d.
1939) leikritahöfundur og skrifstofustjóri.
Hann rekur þar minningar sínar um Jón
Sigurðsson og konu hans Ingibjörgu Einars-
dóttur en af þeim hafði Indriði talsverð
kynni þegar hann stundaði nám við Kaup-
mannahafnarháskóla á árunum 1872-1877.
Árið 1939 kom ljóðabók Jóns Helgasonar
(d. 1986) prófessors í Kaupmannahöfn Úr
landsuðri fyrst út. Þar birtist hið sérstæða
og nú alþekkta kvæði hans / Árnasafni en
Árnasafn var eins og alkunna er starfsvett-
vangur Jóns Helgasonar um langa ævi. -
Hluti niðurlagsorða minningargreinar
Indriða Einarssonar felur í sér líka afstöðu
og samkynja líkingamál og síðasta erindi
þessa kvæðis Jóns Helgasonar. Orð Indriða
eru þessi.
„Islendingar munu vera minnisbeztir allra
þjóða. Alt sem við hefir borið hefir verið
skrifað upp, á bókfell, legsteina eða pappír.
En bókfellið máist og týnist, legsteinarnir
þola ekki loftið, brotna og sökkva í jörð,
,og pappírinn fúnar og leysist upp í duft.“
(Skírnir 1911, bls. 301.)
Síðasta erindi fyrrnefnds kvæðis Jóns
Helgasonar er þannig:
„Bókfellið velkist, og stafírnir fyrnast og
fúna,
fellur í gleymsku það orð sem er lifandi
núna,
legsteinninn springur, og letur hans máist
í vindum,
losnar og raknar sá hnútur sem traustast
vér bindum.“
(Úr landsuðri 1939, bls. 81.)
Þótt Indriði Einarsson væri á stundum
töframaður máls og stíls, eins og endur-
minningabók hans „Séð og lifað“ (1936)
ber ljósan vott um, er þessi texti hans frem-
ur lýsandi lífsspeki en skáldskapur. í þessu
erindi kvæðis Jóns Helgasonar er hugsunin
ekki aðeins færð í skáldlegan búning heldur
fær „eyðingin hljóða“ aukið vægi þar sem
hún er einnig látin ná til fallvaltleika mann-
legra samskipta. Þessar tvær tilvitnanir hér
að framan fela samt í sér svo líka hugsun að
í hugann koma orð Jóns Heigasonar í grein
hans, Athugasemd um fjögur íslenzk kvæði,
sem birtist fýrst í Skími 1951.
Þar telur hann að tengsl hljóti að vera á
milli kvæðis Steingríms Thorsteinssonar:
Draumur hjarðsveinsins (í birkilaut hvíldi
ég bakkanum á) og höggmyndar eftir
norska myndhöggvarann Brynjólf Bergslien
sem ber sama nafn og kvæðið. Gjetergutt-
ens dröm. Báðir lýsi samskonar atviki þótt
finna megi þar smávegis mun. Síðan bætir
Jón Helgason við: „Engu að síður er líking-
in svo mikil að ótrúlegt er að hún sé hend-
ing ein.“ (Skírnir 1951, bls. 68.) Þessi orð
mætti að breyttu breytanda hafa um texta
Indriða Einarssonar og erindið í kvæði Jóns
Helgasonar.
EIRÍKUR JÓNSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 25. MAl 1991 5