Lesbók Morgunblaðsins - 21.09.1991, Blaðsíða 4

Ævintýrið og harmleikurinn um Jacqueline du Pré
Allt hrundí: Tónlistarferill-
Jacqueline du Pré í febrúar 1976.
haldin ílughræðslu og hafði hálfgerðan
ímugust á hótelum. Hún naut þess að
blanda geði við listamenn og aðdáendur
en að öðru leyti leið henni heldur illa með-
al ókunnugra. Hún gat þess í blaðavið-
tölum að hún væri náttúrubarn og nyti
þess að ganga úti í rigningu. Fljótlega
myndi hún hægja á ferðinni og eignast
böm. Hún sagði að það væri mikill kostur
fyrir hjónabandið hversu langt þau væru
bæði komin á listabrautinni og hefðu feng-
ið metnaði sínum að miklu leyti fullnægt
en þama virðist hún einungis hafa talað
fyrir sjálfa sig. Daniel hafði engan áhuga
á að lægja seglin. Hann hafði heldur eng-
an á huga á að ganga úti í rigningunni.
Hann stærði sig eitt sinn af því í blaðavið-
tali að hafa ekki tekið sér leyfi í fjögur
ár. Hann kvartaði yfir því að einungis
væm 365 dagar í árinu þar sem hann
gæti hugsað sér að vinna 500 daga á ári.
Og það var hann sem réð ferðinni. Hann
fékk Jacqueline til að skipta um umboðs-
mann og nú var það Harold Holt, sem
skipulagði sameiginlegar tónleikaferðir
þeirra langt fram í tímann. Jacqueline vildi
allt fyrir mann sinn gera og lét hann ráða.
Hún reyndi jafnvel að sinna húsmóður-
skyldum þegar stund gafst milli stríða.
Barenboim hefði aldrei látið sér til hugar
koma að taka til hendinni á heimili þeirra
og þeim hefði verið í lófa lagið að ráða
þjónustufólk en það gerðu þau ekki að
sinni. Vinir þeirra segja að á heimilinu
hafi öllu ægt saman, nótum, óhreinum
þvotti, diskum og drasli. Eigi að síður var
það notaleg vistarvera og gestum leyndist
ekki hversu ástfangin ungu hjónin voru.
Ást þeirra tengdist ekki tónlistinni einvörð-
ungu því þau fóm ekki í launkofa með
hversu gott samlíf þeirra var og eitt sinn
á ferðalagi urðu þau svo ástleitin hvort
við annað að flugfreyja taldi sig knúna til
að setja ofan í við þau.
Brosið Hennar Var Gríma
Ungu hjónin nutu þess að koma fram
saman og á hljómleikapallinum töluðu þau
sama mál. Þar fyrir utan hafði Daniel orð
fyrir þeim. Hann var flugmælskur og gat
talað um hvað sem var. Hann var mikill
samkvæmismaður, naut þess að hafa hirð
manna í kringum sig á veitingastöðum og
heimtaði alltaf að borga reikningana. Fólk
þyrptist að honum og hann gat verið drep-
fyndinn þótt stundum væri hann dónalegur
og afundinn. Jacqueline skipti varla skapi.
Maður hennar kallaði hana „Smiley“ því
hann kvaðst ekki þekkja neinn sem brosti
svona mikið, en ævisöguritari segir: „Það
eru bara kjánar sem brosa alltaf og það
var ekkert kjánalegt við Jacqueline. Þegar
hún var lítil stúlka í Purley hafði hún
komizt að raun um að bros dylur sárs-
auka ... og leynir reiði sem móðir hennar
hafði kennt henni að bæla niður. Að sjálf-
sögðu hafði hún geislandi bros og oft var
það ekta. En það var líka þægileg gríma
sem hún brá yfir sig oft á ævinni og fáir
sáu í gegnum.“
Til þessarar grímu greip hún stundum
í samskiptum við mann sinn. Þrátt fyrir
þá heitu og gagnkvæmu ást sem með
þeim ríkti var Jacqueline eftir sem áður
ósýnt um að tjá sig með orðum. Samskipta-
örðugleikar höfðu háð henni frá bernsku
og hún var hrædd við að afhjúpa vanþekk-
ingu sem stafaði af skorti á almennri
menntun. Þess vegna brosti hún i stað
þess að tala, einkum á mannamótum. Og
hún möglaði ekki þótt Barenboim gengi
fram af henni að mati vina þeirra. í sam-
kvæmum sat hún og brosti eins og sak-
laust barn þar til hún valt útaf og hann
hélt áfram að skemmta sér og dröslaði
henni heim hálfsofandi um hánótt.
í hjónabandinu virðist henni þó hafa
vaxið ásmegin sem listamanni enda hélt
hún því fram sjálf og upptökur staðfesta
það. Hún sagði að þótt þau deildu oft
heiftarlega um flutning ættu þau það þó
sameiginlegt að bera fullkomna virðingu
fyrir tónlistinni. Barenboim víkkaði sjón-
deildarhring hennar sem hafði nær ein-
göngu verið bundinn við sellótónlist. Þótt
ótrúlegt megi virðast hafði hún aldrei heyrt
óperu fyrr en hann spilaði óperu eftir
Wagner fyrir hana á „grammófónsræfilinn
sinn“. Hún veitti honum líka ótæpilega af
kunnáttu sinni og snilld og styrkti hann
Á æfingu 1967.
ótt brezkir fjölmiðlar létu varla svo lítið að minn-
ast á gyðinglega hjónavígslu þeirra Jacqueline
du Pré og Daniel Barenboim var ungu hjónun-
um hampað gífurlega. Þeim var ítrekað líkt
við Clöru og Robert Schumann og blöðin birtu
í fyrri hluta greinarinnar,
sem er útdráttur úr nýrri
bók um sellóleikarann
Jacqueline du Pré, sagði
frá ævintýralegum frama
þessa undrabarns í
tónlistinni. Hér segir
hinsvegar frá
harmleiknum eftir að
mænusjúkdómur gerði
henni smám saman
ómögulegt að leika á
hljóðfærið.
Síðari hluti
frásagnir af þeim undir svohljóðandi fyrir-
sögnum: „Hjónaband tónlistarinnar“,
„Astarþríhyrningurinn: Daniel, Jacqueline
du Pré og sellóið." Raunar var Jacqueline
oftast miðpunktur frásagnarinnar en pers-
ónutöfrar hennar höfðu skapað henni mikl-
ar vinsældir í fjölmiðlum. þeir lýstu lífi
hennar sem dýrlegu ævintýri þar sem hún
var umkringd aðdáendum, sem kölluðu
hana fram á svið aftur og aftur, færðu
henni blóm og heimtuðu eiginhandarárit-
anir þar til henni tókst að snæða síðbúinn
kvöldverð með „riddurum hringborðsins“
þar sem Daniel Barenboim var í hlutverki
Artúrs konungs. Við hringborðið eða í
svonefndu „Barenboim-gengi“ voru fram-
úrskarandi listamenn, m.a. Itzhak Perl-
man, Zubin Metha, Vladimir Ashkenazy
og Pinchas Suckerman en við þá áttu þau
hjónin náið samstarf og með þeim þróað-
ist mikil vinátta.
Barenboim Réð Ferðinni
Vissulega brosti lífið við Jacqueline á
þessu tímabili. Hún var innilega ástfangin
og umkringd vinum og aðdáendum. Hún
var á hátindi ferils síns og kom áheyrend-
um og gagnrýnendum stöðugt á óvart með
takmarkalausri tækni og persónulegri
túlkun. Hún var í hópi eftirsóttustu lista-
manna heims og í hærri „verðflokki" en
hinir listamennirnir í „Barenboim-geng-
inu“. Hún naut þess að koma fram og
lengi vel var sviðsótti henni algerlega
framandi. Hún var jafnan glæsilega klædd
á sviðinu en vinkona hennar saumaði
handa henni dýrlega kjóla sem hæfðu
líkamsvexti hennar án þess að þrengja að
þannig að þeir hömluðu leik hennar. Hún
var töfrandi listamaður. En stöðug ferða-
lög höfðu líka sínar dekkri hliðar. Hún var
inn, heilsan og hjónabandið
4