Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.1991, Blaðsíða 3

F N I
TEgRáW
ÍM] @ IJ sj ® ®j íB E ffl ® S1 m® ID
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstraeti 6. Sími 691100.
LeikBist
á Islandi hófst meó skólaleikjum á Herranótt í Hóla-
vallaskóla. Þar var flutt í des. 1796 leikrit Sigurðar
Péturssonar, Slaður og trúgirni, og segir Svein Einars-
son frá Sigpirði og verki hans í kafla, sem hér er birt-
ur úr fyrri hluta íslenzkrar leiklistarsögu. Sveinn hef-
ur skrifað bókina og kemur hún út um þessár mundir.
Furðuverk
Sjö furðuverk í nútíma arkitektúr hafa verið valin af
til þess völdum sérfræðingum úti í Þýzkalandi, sem
listatímarit þar hóaði saman. Fjöldi bygginga kom til
greina, en niðurstaðan varð málamiðlun svo sem hér
sést. Umfram allt var hugað að byggingum, sem á
sínum tíma voru óvenjuiegar eða frumlegar og áttu
eftir að hafa áhrif.
Forsíðan
Þetta myndræna hús er hluti af lystigarðinum Parc
Gúel í Barcelona og er verk arkitektsins Antoni
Gaudi, sem óhætt er að segja að hafi engum verið
líkur í byggingum sínum. Eftir hann er m.a. Sagrada
Familia-kirkjan í Barcelona. Því er myndin af Park
Grúel hér, að þetta mannviki hefur verið valið eitt af
sjö furðuverkum veraldar í nútíma arkitektúr.
Réttritun
var áður fyrr undirstöðuatriði í skólum, en hefur orð-
ið homreka í móðurmálskennslunni, segir Ragnheiður
Briem, íslenzkukennari við MR. í annarri grein sinni
um „Lasarusarstefnuna - óheillaþróun í meðferð ís-
lenskrar tungu” og ræðir m.a. um það mikla hjálpar-
gagn, sem tölvan geti verið til þess að bæta úr þessu.
TÓMAS GUÐMUNDSSON
Samtal við Drottin
/ gærdag kaus ég helzt að vera horfinn til þín, Drottinn,
því hjarta mitt var aldrað og dapurt eins og gengur.
Og enginn minna vina hafði tíma til að gleðjast,
svo það tók því ekki, fannst mér, að vera hérna lengur.
Og það er ekki gaman fyrir þann, sem trúði á lífið
og þóttist bera æskunnar myrtukrans um enni,
að vaka fram á nætur og vera þá um tvítugt,
en vakna næsta morgun sem áttrætt gamalmenni.
En loks er ég þó viss um, að ég er aftur ungur,
því ennþá finnst mér lífið jafn dulaifullt og skrítið,
og ennþá mundi ég líklega fagna því að falla
í freistni og eiga kost á því að hrasa ofurlítið.
Svo þótt ég verði feginn að fara til þín seinna,
þá finnst mér eins og sakir standa engin þörf að kvarta,
því hnötturinn, sem þú gafst mér er sjálfsagt engu síður
í samræmi við lítið, en glatt og jarðneskt hjarta.
Hér á ég líka fjöldamargt eftir til að dást að,
margt ókveðinna Ijóða og hóp af góðum vinum.
Og þar að auki veiztu, að ég hefi tíðum haft þig
í huga, einkum þegar tók að líða af mánuðinum.
Og þó ég geti búizt við að brugðizt hafi stundum,
að bæn mín væri af nægilega sterku trausti sprottin,
þá fannst mér líka árangurinn einatt fremur lítill,
svo við urðum báðir leiðir á þessu kvabbi, Drottinn.
En hitt er annað mál og þú sérð það sjálfsagt líka,
að sízt er það af andúð gegn himnaríki þínu,
þó barn þitt hafi einnig fengið ást á sínum hnetti
og óski sér að dvelja þar um stund að gamni sínu.
Tómas Guðmundsson, f. 1901, d. 1983, var frá Efri-Brú í Grímsnesi, en
bjó í Reykjavík eftir að hafa lokið námi í lögfræði. Tómas er eitt ástsæl-
asta skáld samtimans og brautryðjandi í því að gera borgarlíf að yrkisefni.
ÞORGEIR!
ÞAÐ ER MATUR!
Magnað epískt sjónar-
spil - Hvað er það?
Samkvæmt kvik-
myndagagnrýni Sæ-
björns Valdimars-
sonar, sem birtist hér
í Morgunblaðinu 2.
nóvember síðastlið-
inn er nýjasta kvikmynd Hrafns Gunnlaugs-
sonar, Hvíti víkingurinn allt þetta og miklu
meira. Áhrif hvers konar menningar- og list-
viðburóa á áhorfanda eða áheyranda eru
alltaf einstaklingsbundin. Áhrifin sem ein-
staklingurinn verður fyrir á meðan á sýn-
ingu stendur eru einskorðuð við hann einan,
áhrifín sem eftir sitja einnig, lærdómurinn
sem hann mögulega dregur af viðburðinum
og boðskapurinn sömuleiðis. Hvert okkar
og eitt er í sínum fyilsta rétti að hafa eigin
skoðun, túlkun og upplifun fyrir sig, alveg
burtséð fri því hvað listfræðingar eða aðrir
fræðingar boða í ræðu og riti. Með þetta
frelsi að leiðarljósi, ætla ég að reifa nokkr-
ar skoðanir mínar á verkinu sem Sæbjörn
nefndi „Mignað epískt sjónarspil” en ég
ætla að leyfa mér að kalla lélegan brandara.
Alveg burtséð frá því hversu miklum Ijár-
munurn var varið til þessarar kvikmynda-
gerðar og alveg buitséð frá því að leikstjór-
inn og höfundur handrits vann þrekvirki er
hann gerði kvikmyndina Hrafninn flýgur,
tel ég að Hrafninum hafí ekki einungis fat-
ast flugið við gerð Hvíta víkingsins, heldur
hafí hann beinlínis brotlent. Handritið er
ódýr rómans þar sem flest sem ætti annað-
hvort að vera svo fallegt og ljúft eða spennu-
þiungið, tilkomumikið og dramatfskt, er
skrumskælt og hlægilegt. Ahrif verksins eru
alveg gagnstæð við þau áhrif sem Hrafninn
flýgur hafði á mig. Það verk fannst mér
metnaðarfullt og stórbrotið að allri gerð.
Raunar er það íhugunarefni fyrir íslenska
kvikmyndafratnleiðendur, hvort þeir ættu
ekki að taka upp þá vinnureglu að texta
kvikmyndir sínar, þótt talið sé á íslensku.
Ég hugsa að fyrstu fimmtán mínútur Hvíta
víkingsins hafí farið fyrir ofan garð og neð-
an hjá bíógestum, vegna þess að útilokað
var að skilja hvað var sagt.
í hnotskurn er sagan þessi: Askur og
Embla ganga í hjónaband að heiðnum sið.
Ólafur Tryggvason, Noregskonungur setur
Aski stólinn fyrir dyrnar; Hann fær ekki
að njóta Emblu sinnar, nema honum takist
að kristna ísland. Svo heppilega vill til að
Askur er norskur launsonur Þorgeirs Ljós-
vetningagoða. Þorgeir leggst undir feld er
hann lærir um raunir þessa frumburðar síns
og kemur undan feldinum með lausn til
þess að redda hjónabandi Asks og Emblu -
hann skipar glertimbruðum þingheimi að
taka kristna trú. Undirtektir þingheims við
skipan goðans eru hálfdræmar, þar til Þor-
geir lýsir því yfír að menn geti svo sem
blótað á laun. Þá er þingheimur sáttur og
Áskur siglir aftur til Noregs, á vit Emblu
sinnar, sem er komin á fremsta hlunn með
að slátra sjálfri sér með kuta miklum, þeg-
ar faðir hennar birtist henni sem vofa í
bjarnarlíki og leiðir hana fram á bjargbrún-
ina, þar sem hún fær Ask sinn séð og hætt-
ir öllum áformum um sjálfsvíg. Ástfangna
parið unga upphefur skræki mikla á eigin-
nafni hins. „Askur!” og „Embla!” skera
hljóðhimnur bíógesta að innan, 'þannig að
gríntúlkun Dave Allens á 19. aldar róman-
tík Emely Bronte, um þau Heathcliff og
Cathy í Fýkur yfir hæðir bliknar gjörsam-
lega í samanburðinum. Yfirnáttúrlegar
tæknibrellur kristnar og heiðnar eru svo
einskonar hliðarþráður myndina á enda, og
auka enn á endaleysuna, ef eitthvað er.
Það skal fúslega viðurkennt að þessi end-
ursögn á söguþræðinum er fremur kvikind-
isleg, en sú kvikinska er samt sem áður
hjóm miðað við þá skurmskælingu sem
Hrafn leyfír sér að hafa í frammi á atburð-
um íslandssögunnar í þessari kvikmynd -
allt í skjóli skáldaleyfis. En til þess að taka
sér skáldaleyfí, verður maður jú að rísa
undir nafnbótinni skáld - Ekki satt? Það
gerir Hrafn ekki með þessu „skáldverki”.
Áberandi verst er handrit þessarar kvik-
myndar, en ekki er nú allt jafnvont við
myndina, enda hvernig væri það hægt? Leik-
búningar eru afar sannfærandi. Leikur ein-
stakra leikara einnig, og þar nefni ég þau
Egil Ólafsson, Helga Skúlason og Bríet
Héðinsdóttur, sem að mínu viti var langtum
best í myndinni. Gerfí hennar er viðurstyggi-
legt og hún sem fordæða afar sannfær-
andi. Hlægilegast er þegar hún bankar í
þilið og kallar : „Þorgeir! Það er matur!”
Hugsið ykkur - fordæðan grimma og illa,
sem leitar sér visku og framtíðarsýnar í
viðurstyggilegum blóðpottum skrækir bara
á eiginmann sinn goðann: „Þorgeir! Það er
matur!” líkt og hún væri matráðskona í
mötuneyti Granda. Það þarf meiriháttar
húmorista í handritsgerð til þess að skapa
svóna ódauðlega setningu.
Gullfoss leikur líka vel og þá ekki síður
íslenski hesturinn og norsku firðirnir. Ung-
mennin tvö sem leika Ask og Emblu kom-
ast nokkurn veginn skammlaust frá hlut-
verkum sínum, sérstaklega norska stúlkan
■ og sömu sögu er að segja af flestum öðrum
leikurum myndarinnar.
Ekki fæ ég skilið þá áráttu Hrafns Gunn-
laugssonar að þurfa að troða upp með stein-
gerfðar steríótýpur í aulahlutverkunum í
mynd eftir mynd. Þar nefni ég sérstaklega
Svein M. Eiðsson og hinn aulalega leikarann
sem lék aulann Gunnar, son Þorgeirs. Það
er ekki öllum leikstjórum gefíð að geta feng-
ið menn með-aulasvip til þess að leika aula
vel. Þýski kvikmyndagerðarmaðurinn Wern-
er Herzog gerði fýrir mörgum árum, eða
árið 1974, afar merka mynd, Ráðgátan um
Kaspar Hauser, (Das Ratsel Uber Kaspar
Hauser/The Enigma of Kaspar Hauser) þar
sem hálfgerður þorpshálfviti (hann var í
raun og veru klósettvörður á almenningskló-
setti í Berlín - Herzog fann hann þar) lék
aðalhlutverkið og gerði það meistaralega.
Herzog gekk í það sem leikstjóri og lista-
maður að rækta upp samband trúnaðar og
trausts við þennan aðalleikara sinn og það
starf hans skilaði ofangreindum árangri í
samstarfi þessara tveggja manna, en að
verki loknu hvarf aðalleikarinn til síns fyrra
starfs sem klósettvörður í Berlín og er þar
enn, eftir því sem ég best veit. Mér virðist
sem notkun Hrafns á aulasteríótýpum sínum
sé alls ekki af listrænum toga - miklu frem-
ur virðist mér hún vera í ætt við ódýra
aulafyndni, á kostnað aulanna. En þegar
upp er staðið er notkunin auðvitað fyrst og
fremst á kostnað listamannsins.
„Á örugglega eftir að vekja mikla athygli
í útlöndum,” sagði Sæbjörn Valdimarsson
hér í Morgunblaðinu daginn eftir fmmsýn-
ingu. Ekki skal það dregið í efa að kvik-
myndin eigi eftir að vekja mikla athygli
erlendis, þótt sú mynd sem Hrafn gefur í
þessu verki af okkar helga stað Þingvöllum
eigi ekkert skylt við þá mynd sem við leggj-
um áherslu á að kynna útlendingum í dag.
Hérlendis held ég hún eigi fyrst og fremst
eftir að vekja hlátur.
AGNES BRAGADÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 30.NÓVEMBER 1991 3