Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.1991, Síða 8

«• ^ '
■ ■
Sjo
veraldarundur
ínútíma
arkitektur
engu síður þóttu koma til álita sem hin
helztu meistaraverk við lokaatkvæða-
greiðsluna: Kirkjuna „Sagrada Familia”
í Barcelónu, teiknuð af Antoni Gaudi;
húsasamstæðan „Mathildenhöhe” í
Darmstadt, Þýzkalandi, hönnuð af Joseph
Maria Olbrich; AEG-rafalaskálinn í
Berlín sem er verk Peters Behrens;
' Michaeler-Haus í Vínarborg, teiknað af
Adolf Loos, Póstsparisjóðurinn í Vínar-
borg sem Otto Wagner teiknaði; Fagus-
verksmiðjan í Alfeld, Þýzkalandi, sem
Walter Gropius teiknaði; Ijiobie House í
Chicago, teiknað af Frank Lloyd Wright;
Haus Schröder í Utrecht, Hollandi, hann-
að af Gerrit Rietveld; sýningarskáli fyrir
heimssýninguna í Barcelónu og Famsw-
orth House í bænum Plano í Illinoisfylki,
Bandaríkjunum, hönnuð af Ludwig Mies
van der Rohe; Villa Savoye í Poissy,
Frakklandi, teiknuð af Le Corbusier; höf-
uðborgin Brasilía í samnefndu landi,
hönnuð af Oscar Niemeyer, TWA-flug-
stöðin í New York, hönnuð af fmnska
arkitektinum Eero Saarinen; flugskýlið í
Orbetello fyrir norðan Rómaborg eftir
Pier Luigi Nervi; Pompidou-Iistamiðstöð-
in í París sem þeir Renzo Piano og Rich-
ard Rogers hönnuðu; „Austurálman”
(„East Building”) á listasafninu National
Gallery of Art í Washington, og svo stór-
hýsi sem Norman Foster hannaði fyrirf
Hong Kong and Shanghai Banking Corp-
oration í Hong Kong. Þegar allt kemur;
til alls, má hins vegar færa að því sterk.
rölc hveijar ástæðumar voru fyrir endan-.
legu vali áðurnefndrar þýzkrar dóm-
nefndar á einmitt þeim meistaralegu;
mannvirkjum sem komust í sjö efstu
heiðurssætin: Sjö afburða rheistaraverk;
á sviði arkitektúrs á 20.
ÓLYMPÍULEIKVANGURINN í MÚNCHEN
Við gerð þessa leikvangs var ekki stuðst við neina fyrirmynd: Spurningin
var, hvernig unnt væri að gera risastóran leikvöll — íþróttaleikvang sem tæki
80.000 áhorfendur — þannig úr garði, að hann yrði ekki að einhverju þrúg-
andi risabákni sem bæri allt umhverfi sitt ofurliði vegna stærðar sinnar. Giinter
Behnisch og samstarfsmönnum hans tókst á árunum 1967 til 1972 að gera
þetta kraftaverk með dyggri aðstoð þeirra Freis Ottos og Giinters Grzimeks.
Arkitektarnir létu mynda allháa hringlaga hæðargarða úr mold og grjóti, á
jafnsléttu innan hæðarhringsins var völlurinn gerður og upp af honum hið
geysistóra áhorfendasvæði í fláanum umhverfis. Þakið er upphengt net úr
sterkum stálstrengjum með gegnsæjum plexiglerplötum flestum á möskvabrún-
irnar. Bungandi línur þessarar þakgerðar eru í fullu samræmmi og virðast í
framhaldi viö mjúkar bogalínur umhverfisins. Þaktjaldið er borið uppi af
háum stálmöstrum og hæstu toppar þess svo og dældir eru einnig látin ná út
yfir íþróttahöllina þar rétt við ogyfir ólympíusundlaugina með því að strengja
það í miklum sveiglínum yfir þessi mannvirki. Á þessu aðlaðandi svæði getur
að líta hátækni og náttúrulegt umhverfi í órofa samræmi.
SJÖ FURÐUVERK FORNALDAR
Talið ofan frá: Vitinn við Alexandríu, frá 3. öld f. Kr.
Hangandi garðar og borgarmúrar Babýlonar, frá 6. öld f. Kr.
Artemishofið í Ephesus, frá 6. öld f. Kr.
Egypzku pýramídarnir, frá 3. öld f. Kr.
Risastyttan á Rhodos, frá 3. öld f. Kr.
Grafhýsið í Halikarnass, frá 4. öld f. Kr.
Gull-og fílabeinsstytta af Seifi í Olympíu, frá 5. öld f. Kr.
Á víð og dreif
Offramleiðsla
Offramleiðsla er skilgreind svo
í Orðabók Menningarsjóðs:
„Meiri framleiðsla en eftir-
spurn nemur.” Hér er átt
við vörur, framleiddar afurðir í land-
búnaði, iðnaði og sjávarútvegi. Lengi
vel var svo ástatt hér á landi að skort-
ur var á kunnáttufólki í ýmsar atvinnu-
greinar og starfsemi. Eftirspurn var
takmörkuð við fámennið, en ísland
hefur verið og er enn eitt dreifbýlasta
og fámennasta land jarðarinnar. Það,
að hér er til staðar sérstætt og sérs-
takt samfélag byggist á óhemju veiði
og úrvinnslu fisks og fiskafurða, svo
að framleiðslumagn er óvíða slíkt sem
hér á landi. Grundvöllur allrar fjár-
magnsmyndunar í landinu er fiskurinn
og þess vegna stendur hér byggð.
Kostnaður við þessa mannavist er mjög
mikill vegna dreifbýlis og einkum þó
vegna fámennis.
Offramleiðsla á físki er eins og nú
hagar til ákaflega ólíkleg, en aftur á
móti hefur orðið offramleiðsla á sér-
menntuðu fólki í ýmsum greinum og
oft hefur virst sem stofnuð hafi verið
fyrirtæki, stofnað til framkvæmda og
þjónustustofnunum dreift um landið til
þess beinlínis að anna offramboði sér-
hannaðra starfskrafta sem takmörkuð
eða engin þörf er fyrir. Þegar þrengir
að vegna ofstjórnar og vafasamra af-
skipta ríkisvaldsins þá þrengist fram-
kvæmdavettvangurinn og tekið er að
tala um að „vel menntað fólk” þurfi
að hafa greiða leið að þeirri atvinnu,
sem það hefur sérhæft sig í. Hlutfallið
milli framleiðslu sérmenntaðs fólks eða
starfskrafta og þarfarinnar fyrir það
hefur raskast.
Þarfir þjóðfélagsins eru ónógar fyrir
upphleðsluna og efnahagurinn er slíkur
að ekki er hægt lengur að koma upp
þjónustu eða hagfræðingastofnunum,
bönkum, orkustofnunum eða virkjun-
um fyrir þá sem hafa sérhæft sig í
viðkomandi greinum. Það sama má
segja um ýmsar þjónustugreinar
fræðsluiðnaðarins, hópvinnuhópa,
vandamálasérfræðiiiga, sálfræðinga og
félagsvísindajnenn skortir ekki, en aft-
ur á móti eru oft engin eiginleg verk-
efni fyrir þá, þótt alltaf virðist nóg af
tilbúnum, enn sem komið er.
Það er aldrei offramleiðsla á mennt-
uðu fólki, en eins og nú hagar er of-
framleiðsla á sérhönnuðu, sérmennt-
uðu og „starfsleiknifólki” sem á sinn
þátt í því að raska öllum efnahagsleg-
um hlutföllum milli framboðs og eftir-
spurnar, þegar ríkisvaldið tekur eða tók
til sinna afskipta, sem lengi hefur við-
gengist.
Meðan krafist er grunnþekkingar-
atriða í grunngreinum og þá ekki síst
í Háskóla íslands, munu þaðan útskrif-
ast einstaklingar sem geta ekki hlotið
starfsvettvang hér á landi vegna sér-
stæðni íslensks samfélags. Urkostur
margra sem verða afskiptir verður því
að leita sér atvinnutækifæra í öðrum
löndum, sé svið þeirra sérhæft að vissri
'starfsgrein. Sá tími er liðinn að hann-
aðar séu stofnanir, framleitt rafmagn
út í buskann og lifað í voninni eftir
fjárfestingum. Og þetta misræmi milli
offramleiðslu og eftirspurnar, starfs-
krafta og þarfarinnar ^fyrir starfs-
krafta, er staðreynd, og margt fram-
kvæmda og umsvifa ríkisvaldsins hafa
orsakast af feluleik við þessa stað-
reynd.
Háskólaréktor harmaði í ræðu að
íslendingar'þyrftu að sjá .á eftir (sér-
)menntuðu | fólki út úr lahdinu vegna
skorts á starfsvettvangi og að því er
manni skildist, þyrfti þjóðfélagið að
koma hér til aðstoðar með sköpun
starfsvettvanga. Slíkt tal er eðlilegt en
lausn þessa vanda er ekki til og það
verður alltaf til vandræða ef reynt er
að feta slysaslóð stöðugt aukinna ríkis-
afskipta og ummönnunar. Svo ber að
hafa í huga að sérhannaðir starfskraft-
ar og sérfræðingar eru ákaflega mis-
munandi hvað kunnáttu og færni snert-
ir.
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON