Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1992, Blaðsíða 9

Mynd: Arni Elfar
Eftir að hafa keypt merarmysu af hirðingja við brautarstöðina, sneri ég aftur til lestarinnar - en viti menn: Hún brunaði
af stað og eftir stóð ég.
Ævintýri á stepp-
unni í Kazakhstan
sumar fórum við konan mín annað sumarið í röð í
ferðalag til Sovétríkjanna. Þar sem við höfðum
sumarið áður farið um helstu ferðamannastaði
Rússlands og Úkraínu langaði okkur til að prófa
eitthvað nýtt, fara eitthvert úr leið ferðamanna og
Hvernig litist ykkur á
það, góðir lesendur, að
labba út úr járnbrautar-
lest til að fá sér mysu á
fáfarinni brautarstöð á
steppunni miðri — og sjá
síðan lestina fara og
standa einn eftir í landi
þar sem úlfahópar fara
um að næturþeli og éta
allt kvikt.
Eftir ÓLAF
HALLDÓRSSON
skoða ókunn lönd. Fyrir valinu varð lýðveld-
ið Kazakhstan. Að hætti siðaðra ferðalanga
vildum við byija á að finna eitthvert lestrar-
efni um ákvörðunarstaðinn. Það reyndist
þó hægara sagt en gert. Okkur tókst samt
að komast að því að Kazakhstan var hér
áður fyrr heimsveldi út af fyrir sig, stofnað
að sjálfum sonarsonarsyni Gengis Khans,
og enn í dag er sú ætt við völdin þrátt
fyrir allt vafstur og brambolt með landa-
mæri og isma. Forseti lýðveldisins, Nazar
Bæjum, er í beinan karllegg kominn af
Gengis gamla og stoltur af.
Síðan Mongólar settust að á steppum
Kazakhstans hafa ýmsir farið þar um með
hervaldi, svo sem arabar, íranir og nú síð-
ast Rússar. Hinum stoltu sonum steppunn-
ar hefur samt á undraverðan hátt tekist
að halda einkennum sínum og þó nokkru
sjálfstæði. Þeir reika enn í dag um steppurn-
ar með hyski sitt og hafurtask, oftar en
ekki gyrtir löngum rýtingum með riffil við
öxl. Eða búa í fornum borgum við Silkiveg-
inn og stunda viðskipti. Þeir eru reyndar
þrátt fyrir vopnaburðinn taldir með friðsö-
mustu þegnum Sovétríkjanna.
Flestir eru Kazakhstanir múslimir en
austast í steppunni eru þó nokkrir búddatrú-
armenn. Við komumst líka að því að í Kaz-
akhstan er mikið af „lokuðum svæðum“ og
væru reyndar erlendir ferðamenn ekkert
velkomnir þangað yfir höfuð. Það varð líka
raunin, engin lifandi leið reyndist að fá
vegabréfsáritun nema með afarkostum; að
við flygjum með Aeroflot, kæmum ekki
víðar við en í 1-2 borgum, þar sem við
værum skráð í bak og fyrir til öryggis og
eftirlits.
Ekki fannst okkur það freistandi ferða-
máti og ákváðum að skella okkur prívat
og persónulega í næstu lest „Moskva-
Frúnse“ (syðst í Kazakhstan). Við höfðum
áður farið styttri ferðir innan USSR og
afsakað lélega rússnesku okkar með því
að segja Eistland í staðinn fyrir ísland,
munurinn er svo lítill að það er næstum
engin lygi. Það hefur líka alltaf gengið og
samferðafólk okkar haldið að við værum
þjóðernissinnaðir Eistlendingar.
ÆVINTÝRALESTIN
Nú, lestin Moskva-Frúnse, aðra eins
ævintýralest hafði hvorki ég né frúin barið
augum, Eldforn, ægilöng með munstruðum
röndum í gulu, rauðu og grænu. Farþegarn-
ir voru kynleg blanda af Rússum (extra
feitlögnum og sólbörðum), afkomendum
Prússa sem fluttir voru þjóðflutningi til
Kazakhstan á Stalíntímanum (þeir voru
öllu grannvaxnari), skáeygðum Sovétmönn-
um og síðan lítið eitt af hreinum Mongólum
(hirðingjum að koma úr kaupstaðarferð).
Svo var haldið af stað.
Fyrsti dagurinn rann tíðindalítið eftir
teinunum um búsældarlegar sveitir Rúss-
lands, yfir Volgu um Rasjan, Órienburg og
fleiri fræg rússnesk krummaskuð sem Vest-
urlandabúar heyra þó fátt af. - Daginn
eftir birtist steppan mikla, sem kallast
reyndar á þessum slóðum „steppan hungr-
aða“ og er okkur vestanmönnum á að líta
nánast sem eyðimörk. Var þar lítið um
byggð ból. Þó voru gerð þann daginn nokk-
ur stutt stopp í smábæjum, sem flestir virt-
ust byggðir kringum fosfórverksmiðjur og
önnur efnaver. Nú fór að leggja fyrir vit
manns annarlega lykt, lyktina af Asíu. Það
er einhvers konar sambland af sterkum
dýrafnyk og heitri jurtalykt.
Þá nóttina sáum við út um lestar-
gluggann eldingar miklar á heiðskírum
himninum. Ekki fylgdu þeim neinar þrumur
eða önnur hljóð og þótti okkur þetta allt æði
undarlegt.
„PÚKKA, PÚKKA!“
Að morgni þriðja dags ferðarinnar
rumskuðum við við það að kona nokkur af
ætt Gengis Khans vatt sér inn í klefann,
hlammaði sér í koju frúarinnar með orðun-
um „púkka, púkka", æði hvellmælt. Við
vöknuðum við ósköpin og „púkka“ reyndist
vera ull af kameldýrum þarlendum, sem
kella fór að pranga inn á konu mína. Var
það hið mesta gaman á að horfa. Fóru
mnnig leikar eftir mikið handapat og prútt
á báða bóga (þær töluðu álíka lítið í rúss-
nesku) að keyptar voru tvær hespur af úlf-
aldaull, ein svört og hin hvít, á 7 rúblur.
Ekki hafði kella fyrr yfirgefið klefann en
aftur er bankað, inn vindur sér önnur hvell-
mælt af sama kyni og upphófust nú aftur
sömu lætin. Sú seldi okkur tvö pör af sokk-
um úr úlfaldaull ásamt þrem fiskum, söltuð-
um og sólþurrkuðum; hinu mesta lostæti.
Fleiri kvendi birtust í klefanum en vöruúr-
valið var alltaf það sama, ull og fiskur, og
keyptum við ekki fleira þann daginn. Við
fregnuðum af klefafélaga okkar að þessi
háttur sölukvennanna stafaði af skorti á
viðskiptavinum þar á steppunni þar sem
hundruð kílómetra eru á milli bæja og
kauptúna.
tákn á lofti
En að kvöldi þessa þriðja dags varð
óhappið. Lestin hafði stoppað í miðri auðn-
inni til að taka vatn. Frúin var komin með
háttinn og ég brá mér út að fá mér ferskt
loft. Verður þar á vegi mínum hirðingi
nokkur og hafði sá til sölu merarmysu, sem
er vinsæll drykkur austur þar. Tökum við
nú tal saman og gerum kaup. Ég sný síðan
til baka að lestinni, en viti menn: Lestin
er komin á fulla ferð, án minnstu viðvörun-
ar! Ég hljóp mig móðan á eftir henni, meira
fyrir siðasakir því allt kom fyrir ekki. Ég
stóð þama einn eftir á miðri steppunni með
tunglið og stjörnurnar glottandi yfír mér.
Eg gekk nú spöl eftir Iestarteinunum en
gafst fljótt upp á því, settist undir þyrnir-
unna og harmaði örlög mín. Upphófst nú
sama ljósadýrðin á himninum og nóttina
áður og var á stundum sem ég væri stadd-
ur í nýtísku diskóteki í New York eða Berl-
ín. Mér varð hreint ekki um sel, hélt á
köflum þarna um nóttina að mín síðasta
stund væri upp mnnin. Kom ekki blundur
á brá fyrr en undir morgun og ég féll í
eins konar „kóma“.
Ég vaknaði við að sólin var hátt á lofti
og hitinn brennandi. Steppan teygir úr sér
á alla kanta með sólbrunnu melgresi og
þyrnirunnum. Litlar eðlur og risastórar
köngulær skjótast undan steini við hvert
fótmál og veröldin er öll hin annarlegasta.
Ég fann fljótlega veg sem lá nokkuð sams-
íða lestarteinunum og gekk eftir honum.
Ég hugsaði mér að freista þess að komast
á puttanum til Djambúl þar sem við konan
mín höfðum áformað að dvelja nokkra daga.
Ekki var hún fjölfarin gatan þessi. Þegar
ég hafði gengið lengi dags kom þar samt
rauð Lada. Bílstjórinn var æði sólbarinn
og bláeygur Rússi og ég spurði hann á
minni lélegu rússnesku: „Vi gorod?“ (til
borgarinnar?). Hann horfði á mig undrun-
ar- næstum skelfíngaraugum og svaraði:
„Túda né nada gorod“ (í þessa átt er eng-
in borg) og svo var hann þotinn.
Nazar Vörubílstjóri
Nú hætti mínum alveg að lítast á blik-
una, hitinn var ógurlegur, u.þ.b. 50 í
skugga, sem hvergi var að fínna. Merar-
mysuna hafði ég drukkið í morgunmat. Það
var farið að halla af degi þegar næsta bif-
reið keyrði fram á mig. Þar var á ferðinni
tómur vörubíll á ofsahraða. Honum tókst
fyrst að stöðva 2-300 metra fram úr mér.
Nú tók ég til fótanna.
Þegar ég kom að bifreiðinni voru dyrnar
upp á gátt og út um þær andlit, skáeygt
og skælbrosandi, sem benti mér að hoppa
upp í. Ég lét ekki segja mér það tvisvar
og þóttist úr helju heimtur. Ekki var hin
löppin á mér fyrr komin upp í en sá guli
sparkaði í bensíngjöfina og aumingja gamli,
rússneski pallbíllinn hristist austur stepp-
urnar á geysihraða. Það sem eftir lifði dags
fó’-u fá orð milli okkar, til þess gafst ekki
færi fyrir hávaða og skrölti bifreiðarinar.
En bílstjórinn hélt uppteknum hætti og
brosti allan tímann út að eyrum. Hvað get-
ur maður þá annan en brosað á móti?
Þegar komið var fram undir miðnætti
réðst vinurinn á bremsuna af jafnmiklum
ofsa og á aðra pedala bílsins. Síðan fann
hann fram teppisræksni, grútdrullugt, sem
hann breiddi út við veginn, pott fullan af
feitu lambaketi, te, og brauð, strauk flötum
lófum yfir andlitið, sagði „bismillah" (í nafni
Allah) og bauð mér í „pikknikk“ þarna
undir steppustjörnunum.
Eftir máltíðina kynntum við okkur og
skiptumst á sögum. Hann hét Nazar og var
fjölskyldumaður frá borginni Aralskoje
More, lifði á að keyra vörur út og suður
steppurnar og undi glaður við sitt. Ég sagði
honum af mínum ferðum, að ég hefði tapað
konu minni og væri á leið til Djambúl að
reyna að finna hana afur. Okkur þótti þetta
báðum hið versta mál. En nú kom babb í
bátinn. Þetta var engan veginn leiðin til
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 8. FEBRÚAR 1992 9