Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1992, Blaðsíða 10

Djambúl heldur var hann á leiðinni í ein-
hver krummaskuð við mongólsku landa-
mærin. Ég fórnaði höndum í öngum mínum.
En þá bætti hann við að þetta væri allt í
lagi, bráðum kæmum við til Bæka-Núr,
þaðan færu lestir í allar áttir.
Bæka-Næúr
Svo var haldið af stað á 150. Þegar líða
tók á nóttina urðu á vegi okkar hópar af
viiltum hundum af öllum stærðum og gerð-
um, æði ófrýnilegir í tunglskininu. Ég frétti
síðar að þegar Rússar ákváðu að smíða
geimstöð í Bæka-Núr slátruðu þeir öllu
búfé í stórum radíus og sendu fjárbændur
á borgina. Við það urðu fjárhundar at-
vinnu- og agalausir, lögðust út og gerðust
grimmir. Hvað grimmastir eru þeir þó við
fullu tungli og var ég feginn að vera ekki
úti þá nóttina.
Undir morgun réðst Nazar enn á brems-
una og benti mér á mannvirki mikil í dögun-
inni með orðunum „Bæka-Núr“. Við kvödd-
umst með virktum og hann hélt áfram.
Mannvirkin, sem ég hélt helst að væri fos-
fórsverksmiðja af stærri gerðinni, voru
vandilega afgirt með gaddavírsgirðingum
miklum en innan girðingarinnar mátti sjá
flugvöll og járnbrautarstöð ásamt aragrúa
af öðrum mannvirkjum, stórum og smáum.
Ég hugsaði mér gott til glóðarinnar og
ákvað að venda mér þar inn fyrir og kaupa
miða með næstu ferð til Djambúl.
En þá brá svo við að í hliðinu stóðu fjór-
ir varðmenn vígalegir úr Rauða hernum og
meinuðu mér inngöngu. Ég reyndi að gera
þeim skiljanlegt að ég þyrfti bara að ná í
lest til Djambúl, en þeir glottu aðeins fífla-
lega og sögðu mér að hypja mig. Ég var
of þreyttur til að rökræða nánar við Rauða
herinn og ranglaði eitthvað meðfram girð-
ingunni. Ég fann fljótlega gamlan fúinn
vöruvagn við brautarteinana og lagði mig
í honum.
Sól var á miðjum himni þegar ég vakn-
aði við þrusk. Var þar á ferðinni maður
nokkur, vel við aldur, af kyni Gengis gamla
með rúnir alheimsins ristar í sólbarið andlit-
ið. Hann spurði mig þegar hverra manna
ég væri. Ég sagðist vera af kyni Eista þar
norður frá, og spurði á móti hvort hér
væri forsfórverksmiðja og benti á mann-
virkin hin miklu. Þá horfði gamlinginn á
mig dijúga stund, sposkur á svip og sagði
síðan: „Ti né Rússkí. Ti né Sovétskí." (Þú
ert ekki Rússi. Þú ert ekki einu sinni Sovét-
búi.) Svo benti hann á girðinguna og sagði:
„Þetta er Bæka-Núr og Bæka-Núr er geim-
stöð sem allir Sovétmenn þekkja af af-
spum.“
Allt Verður Gott
Nú féll mér allur ketill í eld og sagði þegar
gamlingjanum upp alla sögu og dró ekkert
undan. Síðan sýndi ég honum vegabréf
máli mínu til sönnunar. Honum fannst saga
mín hin merkilegasta og bauð mér upp á te
í sögulaun. Hann reyndist búa í myndar
,jurtu“ þar skammt frá, en svo kallast tjöld
þau sem hirðingjar Mið-Asíu byggja. Fáein-
ar jurtur voru á stangli í nágrenninu ásamt
sölubúð timbraðri og skildist mér að það
væru leifar af gömlu byggðinni við Bæka-
Núr. Jurtan hans Rasiks (það er minn
maður) var hin vistlegasta þegar inn var
komið, ca 2 m í radíus, fóðruð með dýrind-
is teppum. Var þar fátt húsgagna nema
fáein fleti go risavaxinn „samóvar" (teket-
ill) rússneskur. A veggjum voru nokkrar
myndir af höfðingjum frá Kazakhstan og
rýtingur mikill og silfursleginn. Ég dvaldi
í jurtu Rasiks þann dag allan, mataðist og
hvíldist.
Um kvöldið fengum við okkur spássitúr
um byggðina og skoðuðum fólk og fénað.
Þarna sá ég konu eina sem gekk eins og
úlfaldi, hægt og tigullega, lyfti hátt fótum
og teygði fram háls og höfuð. Við sölubúð-
ina hittum við nokkra furðufugla sem buðu
upp á léttgeijaða kaplamólk. Síðan upphó-
fust enn sömu Ijósaundur og fyrri nætur.
Ég tók eftir að þetta orsakaði truflanir í
útvarpstækinu svo síðast varð að slökkva
á því. „Hvað er þetta eiginlega?“ spurði ég
Rasik skelfdur. Hann horfði á mig vitrum,
góðlegum augum og sagði sannfærandi:
„Allt verður gott.“ Fleygði ég þá samstund-
is öllum áhyggjum út í hafsauga.
Krafinn Dokúmenta
Um nóttina svaf ég undurljúft í tjaldi
Rasíks og vaknaði endumærður í bítið.
Ekki var ég fyrr kominn út í tjalddyrnar
en tveir herramenn úr Rauða hernum —
herlögreglunni — ásamt einum borgara-
klæddum vinda sér að mér og heimta „dokú-
menti“. Nú liggja Danir í því, hugsa ég og
fálma eftir passanum. En viti menn, eins
og allir Rússar sem ég hef hitt verða þeir
ofurljúfir á manninn þegar þeir sjá erlent
vegabréf. Þeir skoða það í bak og fyrir og
klóra hár sitt og skegg. Einn snýr sér að
mér og spyr hvort ég hafi jíka visum. Ég
er nú búinn að jafan mig aðeins og dettur
það eitt ráð í hug að hreyta frekjulega í
þá að visum mitt ásamt fleiri góðum skjöl-
um sé í skrifstofu útlendingaeftirlitsins í
Moskvu, Leningrad eða einhvers staðar.
Bendi þeim jafnframt á að ég sé með þenn-
an fína tölvusmíðaða passa og þar af leið-
andi fijáls ferða minna á guðs grænni jörð.
Nú fara þeir að rökræða hástöfum ein-
hver mál góða stund, verða rauðir í framan
(Rauði herinn) og líta öðru hvoru á mig
eins og naut á nývirki. Loks spyr sá borg-
araklæddi hvort ég hafí í fórum mínum
„fótó-apparat“. Ég kvað svo ekki vera. Við
það spekjast þeir mikið. Að lokum snúa
þeir sér að mér aftur, allt að því ástúðleg-
ir, og segja mér að ég sé staddur á geim-
stöð þeirra Rússa, sem sé eitt þeirra mest
„top secret" og eiginlega sé útlendum ferða-
löngum þar ofaukið. Ég segi: „Aha.“ Þá
bæta þeir við að það vilji svo skemmtilega
til að einmitt þá um kvöldið fari lest Rauða
hersins til Moskvu, hvort ég væri ekki fáan-
legur til að fara bara með henni, endur-
gjaldslaust að sjálfögðu. Ég hef ekki bijóst
í mér til að neita þessari tillögu. Er sem
þungu fargi sé létt af Rauða hemum og
þeir segja mér glaðir í bragði að ég geti
náttúrlega verið gestur Rasiks það sem
eftir lifi dags. Kemur þá Rasik, sem hafði
skoðað tíðindin úr hæfilegri fjarlægð, tekur
í höndina á mér og leiðir mig burtu. Geng-
um við út á steppuna þar sem við sátum
lengi dags í heimspekilegum samræðum.
í Fylgd Rauða Hersins
Um kvöldið kom sá borgaraklæddi með
nýjum fylgdarsveinum og bauð mér að
ganga um borð í lestina. Þar kynnti hann
mig fyrir gæðalegum hermanni með 3 stór-
ar stjömur á hvorri öxl. Hét sá Balkovnik
Tolia (Tolli hundraðshöfðingi) og var ensku-
séní Rauða hersins. Við Tolli urðum strax
mestu mátar. Hann dró úr pússi sínu flösku
af gulum vökva, sem hann kvað vera eld-
flaugaeldsneyti. Það reyndist standa undir
nafni og eftir eina skál var sem við hefðum
þekkst alla ævi. Hann þóttist hafa himin
höndum tekið að fá að æfa sig aðeins í
'ensku, slík tækifæri væru sjaldgæf fyrir
yfirmenn í Rauða hemum. Erlendan passa
hafði hann aldrei séð fyrr. Þó fannst honum
heimsókn mín til Bæka-Núr fyrst kasta
tólfunum og sagðist ekki hafa litið slík
undur fyrr á 17 ára ferli sínum í Rauða
hemum. Hann sagði Iíka að hefði ég heim-
sótt staðinn fáeinum ámm fyrr hefði ég
átt víst minnst hálfs árs varðhald hjá KGB
við 3. gráðu yfirheyrslur. Ég spurði þá
hvað hefði aftrað því í mínu tilfelli. Hann
svaraði að USSR væri heimsveldi að hrani
komið og afgerandi vald væri ekki lengur
fyrir hendi. Lögreglan hafði ekki nennt eða
þorað að taka ákvörðun í máli mínu. - og
það er einmitt mórallinn með þessari sögu.
I USSR getur allt gerst í dag.(Greinin er
skrifuð á meðan USSR var enn við lýði).
Nú, ferðin til Moskvu gekk greitt, farþeg-
arnir með þessari lest vora hermenn sem
annaðhvort voru að ljúka herþjónustu eða
á leið í frí. Vora það allt hinir mestu
heiðurspiltar og ég eignaðist þar marga
góða kunningja. Annað kvöld ferðarinnar
var selt inn á videosýningu í veitingavagnin-
um. Var sýnd fyrir fullu húsi myndin „Tor-
tímandinn“ með Arnold Schwarzenegger í
aðalhlutverki. Það fannst mér sniðugt.
í Moskvu frétti ég af konu minni í fjöllum
Kirgistan við góða heilsu. Fór ég síðan til
Séstovesk, þar sem við voram með gamalt
hús á leigu, og beið hennar þar. Eftir tvær
vikur kom hún úr sinni ferð, sólbrún og
sæt, með margt undarlegra austrænna
muna í farteskinu og góða ferðasögu. —
Kannski verður sú saga sögð hér síðar.
E.S. Við komum við í Finnlandi á heim-
leiðinni og þar könnuðust menn við að ein-
hver náttúruundur ættu sér stað í námunda
við geimstöðvar í Bæka-Núr og víðar þar
austur frá. Ein skýringin var sú að þau
hefðu hafist í kjölfar geimfara sem lent
hefðu á stöðum þessum og skilið far eftir
sig jörðinni. Ég sel það ekki dýrara.
Þá var sagt frá því í Ríkisútvarpinu hér
fyrir einhveijum kvöldum að til stæði að
flytja geimstöð frá Kazakhstan til Nova
Seblia. Ég veit, ekki hvernig ég á að taka
þetta - en ég hafði ekkert áformað að fara
þama strax aftur!
Höfundur er sjómaður.
GUNNHILDUR SIGURJÓNSDÓTTIR
Krítarmolar
I
Kalimera-Milatos
Göngum inn í þorpið
eftir þröngum
steinlögðum götum
Fyrir utan
gömul hlaðin hús
sitja gamlar
svartklæddar konur
Kalimera
Kalimera, góðan dag
Göngum fyrir horn
Prestur á svörtum
skósíðum kufli
með háan hatt á höfði
stendur í búðardyrum
horfir með velþóknun
kinkar kolli
Kalimera
Kalimera, góðan dag
II
Daglegt líf í Zygos
Konan er alltaf með svuntu
og barn á handleggnum
skrækir hvellum rómi
Maria, Maria
Hundurinn
sem er bundinn
geltir stöðugt
Á kvöldin
kemur maðurinn heim
á pickupnum
og lífið leysist úr læðingi
Nágrannar safnast saman
í húsagarðinum
til að borða
þau tala öll í einu
tónlist glymur í hátalara
og hundurinn geltir
í næsta húsi
reyna þreyttir ferðalangar
að sofa
eftir langan heitan dag
á ströndinni
III
Daglegt stríð í Sision
Reiðiöskur heyrast
Fyrir augu ber
konu að grýta asna
Hún lætur stóra grjóthnullunga
vaða í kvið asnans
svo glymur í
Asninn haggast ekki
Hann skal ekki
láta þessa konu
yfirbuga sig
Konan færist öll í aukana
ókvæðisorðin dynja á asnanum
með grjótinu
Daglega mætum við konunni
með asnann í taumi
en ég get ekki
horft á hana
framar
Daglegt brauð í Sision
Gömul svartklædd kona
með slæðu um höfuð
sækir geit í haga
gengur hokin um götuna
Gamall svartklæddur maður
í hnéháum stígvélum
með mikið yfirvaraskegg
gengur háleitur um götuna
hægt og virðulega
Konur
annast geitur hænur
svín og asna
tína jurtir
allan daginn
Karlar
sitja á kaffihúsi
drekka ouzo
og tyrkneskt kaffi
spila
tala hátt
Höfundur starfar í fornbókaverzlun í
Reykjavík.
IV
ÞORFINNUR
SIGURGEIRSSON
Óþekkti
höfundur-
inn
/ húmi gengur hægt
hempuklæddur maður,
í hógværð og hávaðaleysi
hefur verkið unnið.
Um aldir hann alþjóð gefur
orðanna snilld og visku,
sjálfur huldu höfði fer,
hverju skiptir nafnið?
í kyrrðinni hann klappar
klárnum sínum hvíta,
honum nafn sitt hefur
hvíslað lágt í eyra.
Söngurinn
Ómforni fjallanna söngur
á fannhvítum vindarvængjum.
Berst hann blíður
um bláa firði og græna dali.
Leikur undir á langspil
lyngheiðagróður.
í vitund hins vinnandi manns
vex hann og færist í orð.
í hjarta hins beinmjúka barns
berst hinn aldni hljómur.
Höfundur er myndlistarmaður, búsettur
í Montréal í Kanada.
10