Lesbók Morgunblaðsins - 08.02.1992, Blaðsíða 11

Kafli úr Skaðanum
H
ermaðurinn var sendur í burtu og ég varð að
kveikja upp í herbergi dauða mannsins. Hann
hafði legið svo kyrr, að það var næstum ógn-
vekjandi. Þótt hann væri brjóstumkennanleg-
ur. Hvað hefði líka átt að verða til að lífga
Pia Juul hefur
undanfarin ár vakið sí-
fellt meiri athygli sem
ljóðskáld í heimalandi
sínu, Danmörku, og eftir
að fyrsta skáldsaga
hennar, Skaðinn, kom út
(1990) eru ekki síður
bundnar vonir við hana
sem skáldsagnahöfund.
Pia er fædd í Korsör
árið 1962, en býr nú í
Kaupmannahöfn. Fyrsta
ljóðabók hennar,
„levende oglukket“, kom
út 1985, „i brand maske“
1987 og „Forgjort“ 1989.
Skáldsagan Skaðinn
(„Skaden “) er frásögn um
ást og hernað, sakleysi
og hættulegar vonir.
Sögumaður er ungur
hermaður sem liggur á
hersjúkrahúsi og bíður
þess að stríðinu ljúki -
og heimurinn farist. •
Kaflinn, sem hér birtist í
þýðingu Úlfs Hjörvars,
er þrettándi kafli
bókarinnar.
Eftir Piu Juul
Úlfur Hjörvar þýddi
hann? Þegar ég kom inn fyrsta morguninn
með brennið í fanginu fylgdi hann mér með
augunum, það fór ekki fram hjá mér. Blik
augna hans var fölt, svo fölblátt að það var
eins og grátt og hvítt sem varðveitti aðeins
blámann. Hann sagði allt í einu eitthvað, síð-
an upphátt:
„Er hér kona sem heitir Benedicte?" sagði
hann, og ég rétti mig upp. Þetta hét hún ein-
mitt, en hann hafði ekki komið fyrr en eftir
að hún var farin með barnið. Ég svaraði ekki.
En ég setti mig á stólinn og horfði á hann.
Hann var ekki stór. Mér varð hugsað til langra
fótleggja hennar, sem hún hafði sagt mér frá.
Hann sagði: “Þá hafði ég lit. Eg ímynda
mér að ég hafi fengið þetta litaraft vegna
þess að hún talaði um það við mig. Og hún
talaði ekki venjulegt mál, _hún sagði: „Þú ert
krít og hnot og himinn.“ Ég fann hvernig ég
fékk meiri lit með hveijum degi sem leið.
Hún kom til mín hvert kvöld, og hveija nótt
hvíslaði hún: „Krít. Hnot. Himinn.“
Ég sá hana, og samstundis varð mér allt
ljóst. Það var fyrsta kvöldið sem ég var hér,
fyrir stríð. Ég átti að búa hér og vinna. Hún
bar steingerðan tijábút í festi um hálsinn.
Hún steyptist inn í herbergið. Það eru engar
ungar konur þokkafullar, því þær eru svo líf-
legar, ekki rétt? Það lá við að hún hrataði
frá dyrunum og þangað sem ég sat, flö-
grandi, hár hennar dúaði. Mittisgrönn. Gló-
björt og ijóð líkt og í ævintýri. Og rétt eins og
í ævintýrinu var þetta fyrirhugað, eða bara
ákveðið að það yrði svona blátt áfram.
Morguninn eftir, við borðið, sagði hún fyrstu
orð sín við mig. „Mig dreymdi þig í nótt,“
sagði hún. Hátt. Það heyrðu það allir. Síðan,
nánast hlæjandi og næstum með óþreyju,
horfði hún beint í augu mér. Ég greip um
borðbrúnina. Mig sundlaði í þessum grænu
augum.
Sjálfur hafði ég sofið draumlaust og þungt
og gekk að mínu nýja starfi. Við stungum
upp garðinn, þar sem moldin var tekin að
þiðna. Ég ók skít í hjólbörunum, ég fyllti
rennurnar, ég gekk frá. Og steingerði tijábút-
urinn dinglaði fyrir augum mér allan daginn.
Var þetta allt ímyndun mín?
Ég var fámáll í þá daga og ég settist allt-
af úti í horni. Næstu kvöld virti ég hana fyr-
ir mér úr horninu í salnum þar sem hún flögr-
aði um. Hún talaði mikið, mildum hlátri og
þýtt og djúpt; það var eitthvað við hendur
hennar ... og hárið á henni. Það féll svona
... aftur fyrir eyrað, hnakkinn var óhulinn.
Ég kippti úr henni hárnál þegar ég mætti
henni í dimmum ganginum. Fékk henni hana
og gekk áfram. Svo sítt hár. Kamilluangan
lagðþfyrir vit mér, og líkami hennar stansaði
við. Ég skynjaði með bakinu hverníg hún stóð
þarna og hárið var fallið yfir hnakkann á
henni, hún var alveg kyrr, en hárið dúaði lítil-
lega ennþá. Ég áræddi ekki að líta um öxl
áður en ég opnaði dyrnar hjá mér. Ég hlust-
aði við dyrnar eftir fótataki hennar. En það
barst ekkert fótatak. Ég svaf óvært. Hugsaði
eða dreymdi. Dreymdi altjent „vísvitandi"
drauma. Kamilla. Hár og kamilla.
Kvöld eitt í fyrstu vikunni urðu allir svo
upprifnir af að tala um tunglfyllinguna. Ég
reyndi að láta sem ég heyrði það ekki, en ég
lét bara svo, og hún vissi það, var með augna-
glettur, dró mig sífellt inn í saniræðumar.
En þau létu öll svo kjánalega, mér fannst það
tilgerðarlegt, og ég vildi ekki vera með. Þau
ætluðu að fara út í garðinn og ganga ofan
að tjörninni áður en þau færu í rúmið. Ég
hallaði mér yfir borðið og heyrði raddirnar
fjarlægjast eftir ganginum, hurðirnar falla
að stöfum, hláturinn.
Þá stóð hún fyrir framan mig í kápunni
og með rauðan klút um höfuðið. Það snart
mig að sjá þessa ungu manneskju eins og
gamla konu. Hún hoppaði og togaði í mig
eins og krakki. Ég lét draga mig að stóra
trénu í miðjum garðinum, þaðan sem við
gátum séð hitt fólkið á gangi í mánaskininu
við tjörnina. Við stóðum í skugga. Hlátur-
mildi hennar var horfin. Okkur var báðum
kalt. Og við kysstumst.
Já. Þetta er bam, varð mér hugsað á með-
an. Ég finn ekki til neins. En þarna stóð
hún, hærri en ég og nötraði í svalanum, og
ég hélt um axlir henni. Þegar þau sneru aft-
ur með háreysti, smugum við inn í hópinn.
Ég sá hana ekki daginn eftir, og það var
engan að spyija, því að ég talaði ekki við
neinn. Ég dró mig inn í mína skonsu um
kvöldið og sat með kerti við gluggann. Ég
Pia Juul
ætlaði að skrifa heiin til kærustunnar. En
hvað átti ég að segja? Ég fann hvorki til gleði
né vonbrigða þetta kvöld. Ég sat við gluggann
og starði fram fyrir mig.
Það var í fyrsta sinn sem hún bankaði. „Má
ég koma inn“? spurði hún. Ég kinkaði kolli
og sá líkamsform hennar leggjast að hurðinni
svo að hún féll að stöfum. Reis á fætur, mér
bar þó að rísa á fætur, fór til hennar, það
bar mér væntanlega. Kyssa hana? Það hafði
ég þegar gert, svo líklega átti ég að gera það
aftur. En það var hún sem kyssti mig. Ég
náði ekki að hugsa mig um, hún tók um
höfuð mér, hún saug sig inní munn mér.
Engar varir á jörðinni eru jafn mjúkar. Eng-
ar! Og engar opnast svona. Ég hélt að kannski
væri að líða yfir mig þegar ég hallaði mér
að henni. Hún umlukti mig, lipur, hún flögr-
aði ekki, hún datt ekki. Hún þekkti mig.
Þær voru fáar næturnar sem hún ekki kom
þessa mánuði mína þarna. Hún varð þrýstn-
ari með hveijum degi, gullnari. Og vansælli.
Við töluðum ekki mikið saman, hlóum mest.
Ég gat ekki farið inn til hennar, þar sem þær
bjuggu þar tvær. Ég kunni því vel. Hún kom.
Hún gat ekki stillt sig um það. Mér féll það
vel. A morgnana laumaðist hún út. Við
morgunverðinn litum við ekki hvort á annað.
Hún gat verið þögul sem steinninn, og ég
vissi að það var af hryggð yfir að geta ekki
haft mig við hlið sér. Hún gat hlegið, en ég
tók ekki mark á því. Einstaka sinnum gladdi
ég hana. Ég fór og settist við hlið hennar
við hádegisverðinn, og ég skynjaði það. Hún
varð þögul af vellíðan, hún snerti ekki mat-
inn. Síðan töluðum við kannski dálítið saman.
Og um kvöldið kom hún á ný.
I hvert sinn er hún kom var eins og hún
kæmi í fyrsta sinn. Þar var mér um að kenna,.
að ég held. Vegna þess að ég lét alla daga
eins og við þekktumst ekki. Ég sá hvað
minnsta látbragð gat gert hana ringlaða. En
það var fögnuður hennar yfir að fá ósk sína
uppfyllta á hverju kvöldi, sem hrærði mig.
Hún lagðist að mér líkt og fjarstæðum draumi.
Hlátur hennar gat verið svo ástþrunginn að
enginn getur hafa heyrt neitt honum líkt.
Við lágum oft í mjóu rúminu og hlóum sam-
an. Heyrði ég hlátur hennar gat ég ekki að
mér gert að hlæja, og það þótti henni
skemmtilegt. Við áttum svo fá orðaskipti að
ég gæti endursagt þau öll ef svo bæri undhv
Fyrstu nóttina, áður en við sofnuðum, rann
upp fyrir mér að ég hafði ekki hugmynd um
hvað hún héti. „Ég heiti Benedicte," hvíslaði
hún. Kímdi og þagði. Att þú líka einhvern
heima, sagði ég, sem þér þykir vænt um? Það
varð afar hljótt afar lengi. „Það - er varla
hægt að segja,“ sagði hún svo. Ég þurfti
ekki að hafa um þetta fleiri orð. Eg sagði
þess í stað: Ég held að þú sért mjög trygg-
lynd. Ég hafði trú á því! Líklega var hún það.
Suma daga sýndi ég víst minni hlýju en
ég gat látið mér sæma, en það var svo auð-
velt. Því fálátari sem ég var á daginn, því
dýpra varð sár hennar. Hryggð hennar. Hún
gat verið orðin eins og lifandi nár þegar leið
á daginn, hijáð af kvíða. Er ég lifandi? Ligg
ég og rotna í gröf minni? Hefur mig dreymt
þetta allt?
Það er drepið létt á dyr, og þama stendur
hún. Spyijandi í fyrstu, og ef ég bara reis
upp þegar hún kom inn tók hún að geisla
og hringsnúast. Hvað það þurfti lítið til að
gleðja hana. Það lá við að hún hljóðaði af
einskærum lífsfögnuði ef maður rétt strauk
henni um hárið.
En ég hafði hina heima að hugsa um. Hún
sendi mér bréf. Ég las þau og saknaði hennar
í hvert sinn. Uppá æru og trú! Mikið skelfing
saknaði ég hennar. Og varð sakbitinn. A
hveiju kvöldi settist ég niður til að svara, og
fyrr en varði var barið að dyrum.
Hún átti það til í iðrunarköstum að renna
aðeins augum til bréfsins og hvísla: Á! Þú
hefur fengið bréf. Ég ætla þá ekki að trufla
... Hún var strax horfin út um dymar. Það
bar við, að hún kæmi ekki aftur alla nóttina,
en það var ekki oft.
Éinn morguninn stóð hún við spegilinn
minn og sagði: „Varir mínar hafa fölnað við
að reyna svona eitthvað nýtt og eitthvað
meira. En það þarf ekki nema að bíta í þær,
iá roðna þær.“
„Þá blæðir úr þeim,“ sagði ég og velti mér
framúr með dynk. Skreið yfir gólfið að fæti
hennar. Ég greip um fótinn og hún féll. Við
lágum þar sem við vorum komin á gólfinu,
sviptum lökunum ofan yfir okkur, og þau
lögðust á_ milli okkar og um okkur. „Ég er
vöknuð. Ég er vöknuð," hvíslaði hún. Benti
á augun í mér og kallaði þau himin. Hárið á
mér og sagði hnot. Tennur mínar og sagði
krít. Vísifingur hennar benti, var alls staðar.
Og ég óx. Frjómáttur hennar - já - gerði
útaf við mig. Ég fór að grufla. Ég áræddi
ekki að vera hamingjusamur. Hún væri ekki
sú sem ég gæti lifað með. Svona hress, svona
kát, svona opin getur engin eiginkona verið.
En þarna lifðum við þó. Allar nætur.
Einstaka sinnum sagði ég: Þessu verður
að ljúka. Hvar endar þetta?
„Á það að enda?“ spurði hún.
Hvað á ég að gera? Heima ...
„Á! Heima. Já!“ sagði hún. Svona snögg
gat hún verið að yfirgefa mig. Hvað það hlýt-
ur að vera skelfing, hræðilega erfitt! Og hún
dró upp um sig fötin til að fara. Svona skyndi-
lega! Ég komst aldrei að því hvort hún meinti
K'tta. Hvort hún hataði mig. Hvort hún var
að draga dár að mér. Hún væri þó ekki í
alvöru á leið út úr dyrunum með bijóstið
nakið uppúr kjólnum?
En daginn, sem það komu gjafir að heim-
an, opnaði hún aðeins dyrnar hjá mér, horfði
á þær allar úr stigaþrepinu, sneri sér við og
fór. Þarna var treyja sem unnusta mín hafði
ofið. Ég gat ekki stillt mig um að fara í hana
og hugsaði stoltur: Mikið verður hún þó indæl
kona. Og fór niður í samsætið, er haldið var
vinnumanninum, sem var að fara næsta dag.
Raðsmaðurinn og presturinn komu aldrei í
borðsalinn, en skólakennarinn sat þar stund-
um. Hanri var þó ungur eins og við hin. Já,
ég ætlaði naumast að þekkja hann hérna
fyrir utan hjá mér. Og ég heyrði hermanninn
segja, enginn þekkti mig, þegar ég lá ... veik-
ur. Það hefur áreiðanlega eitthvað að gera
með litinn, sem er horfinn. Og líklega skegg-
ið. En kennarinn var í rauninni glæsilegur
ungur maður. Hún hafði sest hjá honum og
ég lét sem ekkert væri, sneri að þeim hlið-
inni, svo ég gat gotið þangað hornauga og
virst um leið kæra mig kollóttan. Hlátur henn-
ar hófst og hófst. Hnakkinn aftur. En það
versta var ennið við þunnvanga hans og þessi
alúðar kliður. Mér lá við að öskra. Ég ríghélt
í nýju treyjuna mína. Ég missti ekkert með
henni, hún missti allt þegar hún missti mig,
og að því hlaut að koma. En svo stóðu þau
upp og fóru! I fyrstu var ég svo forviða að
allt tók að snúast fyrir mér. Það hlaut að
vera til að hella uppá, að þau fóru - því að
fara svona, það gerir maður ekki, ekki einu
sinni með unnusta sínum.
Ég mátti til að gá.
Fyrst út í garðinn, þar var enginn. Birtuna
úr salnum lagði þangað út, þar var engan
að sjá. Hlaðið - þaðan heyrði ég fótatak
nálgast. skógaijaðarinn. Ég æddi eftir hljóðinu
og læddist bak við trén. Þau gengu í miðju
hjólfarij hún reyndi að halda jafnvægi á gras-
tónni. Osköp auvirðilegt! Vitaskuld hlyti hún
að detta; hvað gat hann þá annað gert en
stutt hana? Hún leysti sjálf hár sitt. Hann
hlaut að grípa í það. Það lá við að ég gripi
í það. Hún hló og hló og hallaði sér að honum
í hvert sinn sem hún riðaði. Vesalings maður-
inn. Kvenmaðurinn minn trygglyndi. Þegar
ég ekki lengur gat greint skugga þeirra sund-
ur, stökk ég að þeim og hrópaði andstuttur:
Gott kvöld! Já en - gott kvöld! Og hún sveifl-
aði sér í hring og - ljómaði, við að sjá mig.
Ég skildi það ekki. „Komdu!“ sagði hún og
rétti fram höndina. Hún sagði „Komdu!“
Ég hljóp burt mína leið.
Hún á eftir, ég varð þess strax var, og
aumingja skólakennarinn, hvað skyldi hann
hafa haldið. Hann gekk svo settlega. En ég
hljóp á harðaspretti. Hún hljóp og stökk. Og
svo datt ég. Þar lá ég þangað til hún náði
til mín, kastaði sér yfir mig. Grét hún? Iðrað-
ist hún nú? Hendur hennar þrifu í mig, þess-
ar löngu góðu hendur.
Ég reis á fætur og var kalt. Ég horfði
beint fram. Ég sagði ekki neitt. Eg gekk
beint af augum, ákveðnum skrefum, næstum
taktfast. Hún barmaði sér, harmaði, engdist
og sárbændi. Grét og emjaði. Þagði og var
örg út í þögulan vangasvip minn. Ég gekk,
heim og læsti að mér dyrunum. En hún kom
á ný næstu nótt.
Það er auðheyrt að hann hafði elskað hana.
En mér þætti gaman að vita hvort honum
væri það sjálfum ljóst. Ég ætlaði aldrei að
segja honum neitt, hvorki að hann ætti son,
né að hún byggi hérna uppi í myllunni. 144,
Cecilie, hvað vildir þú að ég hefði gert værir
þú hún?
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 8. FEBRÚAR 1992 1 1