Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.1992, Blaðsíða 6

FÁEIN ATRIÐI UM ÞRÓUN BYGGINGARLISTAR SÍÐUSTU 100 ÁRIN
MILLISTRÍÐSÁRIN 3. HLUTI
De Klerk: Eigen Haard byggingarnar í Amsterdam, 1913-20.
Aftur á móti markaði sú hreyfing tímamót
sem kennd er við Bauhaus. Þar var þýzk
arkitektinn Walter Gropius potturinn og pann
an (f,1883,d.Í969). í öðrum hluta þessar;
samantektar var minnst á yngri ár hans oj
vinnu á teiknistofu Peters Behrens. Árið 191!
hafði hann verið útnefndur skólastjóri Weim
ar-listaskólans. En 1919 var nafni skólan
breytt í Das Staatliche Bauhaus og Gropiu
gaf út yfírlýsingu um ný markmið. Uppha
Bauhaus er rakið til þessara tímamóta, ei
ætlunin var að vinna gegn stéttaskiptingi
með því að stuðla að góðri hönnun á húsa
kosti og innanstokksmunum sem almenningu
réði við að kaupa.
Það var mjög vinstrisinnað lið, sem valdis
til starfa í Bauhaus og í hinu óstöðuga, póli
tíska veðurfari Weimarlýðveldisins, leiddi þa;
fljótlega til vandræða. Boðorð Bauhaus va
almennur „fúnksjónalismi" og fúnkisstíll
Árið 1925 fluttist Bauhaus-skólinn frá Weim
ar til Dessau og og Gropius teiknaði fyri
hann hús, sem voru um leið stefnuyfirlýsinj
fyrir Bauhaus-stefnuna. Þetta þótti byltingar
kennt, en þegar við sjáum myndir af þessur
húsum núna, virðast þau hversdagsleg. Þa
er vegna þess að víða um lönd voru í langai
tíma byggð hús í þessum anda. Fúnkis
stíllinn, sem svo var nefndur, barst til a>
mynda til íslands um og uppúr 1930. í Vestur
bænum í Reykjavík standa enn hús í góði
gildi, sem byggð voru í anda þessarar stefni
Sérstakt afbrigði í íbúðarhúsum, sem ein
kenndust af á horngluggum, varð vinsælt hé
'nokkru síðar.
Gropius lét af stjórn Bauhaus 1928 og vt
tók Hannes Meyer, sem herti enn á vinsti
slagsíðu og félagsleg viðhorf fóru að yfir
skyggja hin fagurfræðilegu. Þetta varð ti
þess, að deilur mögnuðust. Meyer var hrakim
frá skólanum 1930 og fluttist hann til Moskvi
í samræmi við pólitísk trúarbrögð sín. Hitle
lét svo loka Bauhaus 1933, en Gropius fylll
þann flokk listamanna, sem flýðu undan of
ríki nasista til Bandaríkjanna og þar starfaf
hann eftir það.
Módemismi
og skynsemishyggj a
Isíðasta greinarkomi um þróun byggingarlistar var
minnst á de Stijl-hreyfinguna, sem einkum átti sér
samastað í Hollandi og var afsprengi tízku, sem
var að ryðja sér til rúms í myndlist. Þetta var mjög
„vitsmunalegur“ strangflatastíll eins og í geómet-
Undir merki módern-
ismans vildu menn ryðja
því gamla alveg úr vegi,
byrja uppá nýtt, og út-
rýma öllum skeytingum.
Menn beygðu sig undir
ofurvald skynseminnar
þar til fábreytnin og leið-
indin urðu yfirþyrmandi.
ríska afstraktmálverkinu. Fyrir fyrri heims-
styijöld blómstraði hinsvegar gerólík mynd-
listarstefna í Þýzkalandi: Expressjónismi,
stundum nefnt innsæisstefna. Undir þessu
merki leyfa menn sér ástríður og hömluleysi
og það hefur verið notað yfir sumar bók-
menntir. Það tíðkast í yfirlitsbókum um arki-
tektúr, að koma hluta af byggingarlist, eink-
um í Þýzkalandi og Hollandi, undir þennan
hatt. Þetta eru sumpart byggingar frá því
fyrir fyrra stríð og einnig frá millistríðsárun-
um.
Þessi merkimiði hlýtur að teljast ákaflega
vafasamur þegar fjallað er um byggingarlist,
sem er nytjalist í eðli sínu og snýst gersam-
lega um allt annað en fijálsa myndsköpun.
En þau hús frá þessum tíma, sem ekki eru
byggð í strangflatastíl, eru gjarnan flokkuð
undir expressjónisma, þó ávöl horn, sveigðar
línur eða einhverskonar skreytingar eigi lítið
skylt við hugsun expressjónista í myndlist.
Innan þessa ramma eru til að mynda Eigen
Haard-byggingarnar í Amsterdam eftir arki-
tektinn De Klerk. Hann þótti þar leiða í ljós,
hvað rauðbrúnn múrsteinn gat verið gott
byggingarefni, en það sem einkennir húsin
að öðru leyti eru boglínur, sérstæð glugga-
skipan og turn sem einna mest setur svip á
heildina. (Sjá mynd) Án hans væri varla mik-
ið tekið eftir Eigen Haard-húsunum; þau voru
samt nýmæli.
í þessum anda var einnig Einstein-turninn
í Potsdam í Þýzkalandi, sem Mendelsohn
teiknaði og byggður var 1919-22. Þar notar
hann „organísk" eða lífræn form, sem stund-
um eru nefnd svo til aðgreiningar frá „mekk-
anískum" eða vélrænum formum. Á vorum
dögum er ekki fráleitt, að bæði Eigen Haard-
Le Corbusier: Kirkja íRonchamp, 195(
gefinn laus taumurinn.
byggingarnar og Potsdam-turninn væru
flokkaðar undir post-módernisma, sem ein-
kennist af „tilvitnunum" í arkitektúr fyrri
alda.
Þriðja dæmið, sem hér verður nefnt um
þessa skáldlegu tilþrifastefnu, er Stóra leik-
húsið, - Das Grosse Schauspielhaus - sem
Poelzig teiknaði og byggt var árið eftir að
fyrra stríðinu lauk, 1919. Þar gerir Poelzig
gælur við náttúruleg form, svo sem víða má
sjá í hellum þar sem dropasteinar hanga nið-
ur. Hann hefur röð og reglu á þessum grýlu-
kertum - alles in Ordnung - og um leið minnir
samröðunin á rómverska boga. Þessi hús eru
fremur undantekningar á árunum milli styij-
aldanna; annar stíll, sem höfðaði meira til
skynseminnar en skáldlegrar fantasíu varð
ofaná.
GROPIUS OG BAUHAUS
Einstakar tilraunir svo sem Einstein-turn-
inn, höfðu engin almenn áhrif til frambúðar.
Le Corbusier: Hugmynd um nútímaborg, 1922. í
minna helzt á dapurlegar austantjaldsborgir.
6