Lesbók Morgunblaðsins - 16.05.1992, Blaðsíða 7

ÞÁTTUR LE CORBUSIERS
Ekki verður skilið við þennan kapítula án
þess að minnast á Le Corbusier (Charles
Edouard Jeannaret) f.1887, d.1965. Hann var
af svissneskum uppruna, en starfaði í Frakk-
landi eftir 1917 og hafði þá sérstöðu meðal
arkitekta að vera þekktur listmálari einnig.
Hann var auk þess hugmyndafræðingur og
skrifaði mikið um hagnýta byggingarlist og
borgarskipulag og hafði veruleg áhrif. Hug-
myndir hans um módúlkerfí, sem samræmir
hagnýti og fagurfræði og byggir á hlutföllum
mannslíkamans, þóttu mjög nýstárlegar. Eins
og Gropius og Mies van der Rohe hafði hann
verið um tíma hjá Pétri Behrens, sem kannski
var mestur áhrifavaldur allra.
Á sama hátt og Frank Lloyd Wright vestan
hafs, varð Le Corbusier óþreytandi talsmaður
þess að byggingar yrðu að vera skilgetin af-
kvæmi hinnar nýju vélaaldar. Hann var eins-
konar púrítani, strangrúarmaður, í bygging-
arlist og málverk hans var reist á sömu skoð-
unum. Honum fannst kúbisminn í myndlist
fljótlega bregðast og vera orðinn að skreyt-
ingu, sem var eitur í hans beinum. íbúðar-
hús, sem hann teiknaði, eru jafn ströng í
formi að innan sem utan og sízt af öllu gátu
þau orðið heimilisleg. Hús átti að vera „vél
til að búa í“. Þetta var stefna, sem í höndun-
um á ýmsum sporgöngumönnum vai-ð æði
sálarlaus.
Stöðlun var lykilorð hins módemismans og
Le Corbussier hnykkti á skoðunum sínum um
arkitektúr árið 1926 með þessu meðal annars:
1) Með súlum skyldi iyfta húsum upp um
eina hæð til þess að stuðla að betri birtu og
til þess að fá aukið lóðarrými undir garð og
bílastæði.
2) Garður til einkaafnota á þakinu.
3) Fastir útveggir, en innveggir hreyfanleg-
ir að vild.
Þessi atriði koma fyrir í nokkrum frægum
húsum Le Corbusiers, þar á meðal Villa Savo-
ye í Poissy í Frakklandi, sem hér sést á mynd.
Endurómur af þessum kenningum sést í
nokkrum íbúðarhúsum í Reykjavík, en af
tvennum ástæðum verður að telja íslenzkar
aðstæður afar óheppilegar fyrir hús af þessu
tagi. I fyrsta lagi kom ekki annað til greina
en flöt þök og allir vita nú hvemig þau hafa
reynst hér. I annan stað verður mjög mikil
kæiing og mun hærri upphitunarkostnaður
þegar hús er látið standa á súlum.
Arið 1922 setti Le Corbusier fram hug-
myndir um skipulag stórborgar í þá veru, að
úthverfin skyldu vera byggð stöðluðum íbúð-
FORMIÐ DAUÐHREINSAÐ
Alþjóðleg sýning á módern arkitektúr var
fyrst haldin í New York 1932 og þá kom
fyrst fram hugtakið „Alþjóðlegur stíll“ (Int-
ernational Style). Menn sáu hvemig þróunin
var að beinast í ákveðinn farveg, til dæmis
í Steiner-húsi Adolfs Loos í Vínarborg (sjá
„Upphaf módernisma" í Lesbók, 7. marz sl.),
og í húsum Rietvelds í Hollandi, svo og Bau-
haus-byggingunum. Menn eins og Gropius,
Mies van der Rohe og Le Corbusier, höfðu
allir lagt sitt til málanna, til dæmis með góð-
um rökstuðningi í greinaskrifum. Það er hins-
vegar undarlegt, að fjórði stjörnu-arkitektinn,
Frank Lloyd Wright, skyldi vera utan þessar-
ar hreyfingar, því verk hans voru í góðu sam-
ræmi við hana. Hreyfingin var álitin vera
evrópsk. Meðal stíleinkenna vom flöt þök;
nýmæli, sem síðar reyndist hinn mesti ófögn-
uður fyrir Islendinga. Annars var mergurinn
málsins sá eftir skilgreiningu brautryðjend-
anna, að hús, sem vel gegndi sínu hlutverki
væri fallegt; hinsvegar væri það ljótt, ef það
væri óhentugt. Þarna var með öðrum orðum
kominn nýr skilningur á fagurfræðina. Menn
létu þó ekki duga að einblína á hús. Hverskon-
ar húsbúnaður var tekinn til endurmats, og
bæði Le Corbusier og Mies van der Rohe
teiknuðu afar nýstárlega stóla úr stálgrind,
sem teljast nú klassískir og eru framleiddir
enn á voram dögum.
í húsagerð snerist hugsunin talsvert um
það að útrýma öllu, sem gat verið óþarft og
árangurinn varð mjög spartanskur stfll. Þetta
kom skýrt og greinilega fram í Tugendhat-
húsinu, íbúðarhúsi, sem Mies van der Rohe
teiknaði 1928-30 og byggt var í Bmo í Tékkó-
slóvakíu. Hér má í fyrsta sinn sjá glerrúður
frá lofti og niður í gólf, en ytri form undir-
strikuðu breidd, líkt og hjá Frank Lloyd
Wright. Innan dyra voru létt, færanleg skil-
rúm í stað hefðbundinna og fastra milli-
veggja. Náskyldur þessu var svonefndur Kali-
forníustíll síðar á öldinni, einhver vafasam-
asti innflutningur á tízku, sem borizt hefur
uppá Islandsstrendur.
1-54. Hugmyndafluginu
Le Corbusier: Villa Savoye, 1929-30. Opið innra rými og húsið að hluta á súlum
til þess að auka lóðarrými.
■

■
Poelzig: Stóra Ieikhúsið, 1919, í Berlín. Expressjónismi í byggingarlist.
amótaverk: Skóla- og verkstæðisbyggingar sem Gropius teiknaði fyrir Bauhaus í Dessau, 1925-26.
Mendelsohn: Einstein-turninn í Potsdam, 1919-22.
ikyrisemishyggja í skipulagsfræðum, sem gerir ráð fyrir háreistum viðskiptakjarna í miðju, en þar fyrir utan blokkir, sem nú
arhúsum (samanber söngtextann: Litlir kassar
og allir eins). En í miðborginni gerði hann ráð
fyrir allt að 60 hæða skrifstofubyggingum,
sem rísa eins og klasi yfir umhverfið á sama
hátt og sjá má í mörgum bandarískum borg-
um. Aðrir spámenn höfðu reynt þetta á undan
Le Corbusier, en það höfðu verið útópískar
tillögur, sem aldrei kom til greina að yrðu
framkvæmdar. Le Corbusier gerði hinsvegar
ráð fyrir kapítalísku kerfi sem grundvelli borg-
arinnar og fyrir bragðið réðist franska komm-
únistablaðið L' Humanité heiftarlega á hann.
Af frægum byggingum Le Corbusiers má
nefna kirkjuna Notre dame du Haut í Ron-
champ; einstæð bygging enn á vorum dögum,
einnig íbúðabiokk í Marseilles, Menntamála-
ráðuneytið í Rio de Janeireo (ásamt Niemeyer
og fl.) borgarskipulag og byggingar í Chandi-
garh á Indlandi og La Tourette-klaustrið hjá
Lyon í Frakklandi.
Framhald síðar.
Gísli Sigurðsson.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 16. MAI1992 7