Lesbók Morgunblaðsins - 05.09.1992, Síða 11

Sveinsstaðir í Lýtingsstaðahreppi, þar sem greinarhöfundur bjó. Jörðin er nú í eyði.
á reipum.
Sili var kallaður þar sem hagldir voru
festar og náði svo til jafn langt niður og
reiðingur. Reiptögl voru fest hvort við sinn
enda á silanum. Þau voru nokkuð löng, því
löng reipi urðu að vera utan um heybagga.
Af fullorðnum hrossum var hálft faxið
klippt og hálfur ennistoppur, því ekki mátti
hann vaxa ofan yfir augu. Svo var skellt
neðan af tagli. Á tömdum hestum þótti það
Ijótt ef taglið var stutt. Af trippum var fax-
ið klippt svo nærri makka, að það sem eftir
var stóð beint upp og var það kallað bur-
stafrakað. Ég man ekki eftir að snöruhár
væri tekið úr tagli stóðmeranna á Seylu.
Það var klipptur mjór lokkur úr síðu tagli
upp við stert og innan úr taglinu. Það var
kallað snöruhár. Úr þessum lokkum voru
búnar til lykkjur, sem festar voru á fleka
við Drangey til að veiða fugl. Flekaveiðin
þótti ómannúðleg og var síðar bönnuð.
Það er ágiskuð tala, að stóðhrossin á
Seylu hafi verið 70 að tölu, en þau voru
mörg og það vissu allir á þeim tíma, að
Bjöm á Seylu var einn af hrossakóngum
héraðsins.
Björn sem með mér var við stóðréttina
var meðalmaður á velli og harður og snar
þegar til átaka kom og hafði gaman af að
fljúgast á við stóðhross. Síðar var hann lengi
bílstjóri á Sauðárkróki. Faðir hans var Bjöm
Benónýsson bóndi á Illugastöðum í Skefil-
staðahreppi og fleiri bæjum í þeirri sveit.
Hann átti mörg börn og var fátækur.
Bjöm vinur minn við stóðréttina á Seylu
er nú farinn til feðra vorra. Mér finnst það
undarlegt, að þeir sem voru menn með mönn-
um um 1930 em nú allir dauðir nema ég.
TÖLDU AÐ KÝR MJÓLKUÐU
Ekki Af Slátturvélarheyi
Það var á þessu ári 1929 að ég var kaupa-
maður á Seylu einhveijar vikur um sláttinn.
Vinnutími var frá klukkan átta eða hálfníu
á morgnana til klukkan 10 á kvöldin. Það
var borðað þrímælt.' Morgunmatur klukkan
hálf ellefu, hádegiskaffi, molákaffi klukkan
að ganga eitt, miðdegismatur klukkan þijú
til hálf fjögur, miðaftanskaffi með brauði
klukkan sex og svo kvöldmatur, þegar kom-
ið var heim af engjum. Matur og kaffi var
flutt á engið. Kona Björns á Seylu, Margrét
Björnsdóttir, var myndar og rausnar kona
og bjó til mikinn og góðan mat handa heimil-
isfólkinu og hún hafði líka nóg fyrir framan
hendur til þess.
Að jafnaði voru sex manns við heyskap á
Seyluengi, þtír karlmenn og þijár konur,
stundum voru þó sjö eða átta manns.
Bjöm bóndi var ekki að jafnaði á enginu
enda hafði hann margvíslegum störfum að
sinna. Hann var hreppstjóri og hreppsnefnd-
aroddviti í áratugi. Þegar bundið var úr
enginu fór hann á fætur klukkan 5 á nótt-
unni til þess að láta sækja hesta og leggja
reiðing á þá. Það tók tíma að leggja reiðinga
á 10 eða 12 hesta og það var hafður sami
reiðingur á sama hesti. Þeir meiddust þá
síður var sagt. Þegar sprett var af reiðings-
hestum, var fyrst sprett af aftasta hestinum
og reiðingur af honum látinn neðst og svo
reiðingar af hinum hestunum í röð þar ofan
á eftir því sem þeir voru í lestinni. Þá kom
það af sjálfu sér, þegar lagt var á, að sami
reiðingur var lagður á sama hest. Hestar
voru hafðir í lestum eftir ákveðinni röð. Sá
hestur sem var verstur í taumi og vildi kippa
var hafður fremstur.
Reiðingar gátu meitt hesta og því var
þess gætt þegar reitt var heim af engj-
um, að hver hestur fengi ávalt sama
reiðinginn.
Hestasláttuvélin, framtíðarverkfærið
um 1930, en nú orðin safngripur. Björn
bóndi á Seylu keypti sláttuvél 1929, en
sumir eldri bændur höfðu ótrú á þessii
verkfæri.
Þetta sumar var Björn á Seylu búinn að
kaupa sláttuvél, sem tveir hestar gengu fyr-
ir en hún var ekki notuð meðan ég var þar.
Það var búið að slá með henni einhveija
smábletti á bökkunum, sem sléttastir voru.
Sumum gömlum bændum var illa við
sláttuvélar, sögðu að slátturvélarljárinn lægi
svo ijarri að kjarnmesta grasið yrði eftir við
rótina og kýr mjólkuðu ekki af sláttuvélar-
heyi.
Landinn Flaut
í minni sveit, Lýtingsstaðahreppi, var
byijað að brugga áfengi um 1930. Það voru
nokkrir menn, ekki margir, en nóg til þess-
að landinn fiaut eins og hver vildi hafa. Þó
held ég að drykkjuskapur þá hafi ekki verið
meiri en nú.
Það var þá eins og nú, að mikill meiri-
hluti manna hafði fullt vald yfir áfengis-
neyslu sinni.
Eitt var öðruvísi þá en nú. Konur drukku
þá ekki. Ef kona varð drukkin á samkomu
þótti það hneyksli. Slík var þá virðingin fyr-
ir hlutverki konunnar í mannlegu lífi.
Nú er þetta breytt. Nú virðist það vera
eitt atriði í réttindabaráttu kvenna að konur
megi neyta áfengis óátalið til jafns við karl-
menn.
Að brugga áfengi var ósköp einfalt. Það
var keyptur strásykur í kaupfélaginu, sem
hver gat fengið eins og hann vildi. Pressu-
ger fengu menn í bakaríinu. Svo var lagt
í, sem kallað var, látið getjast í tunnu. Því
næst var geijunin soðin.
Til þess þurfti prímus, kælivatn í stampi
og mjótt eirrör. Úr rörinu lak svo áfengið í
dropatali. Tví- eða þrísoðinn landi var að
styrkleika næstum því eins og spíritus.
Eftir 1940 hættu menn að brugga, nenntu
því ekki lengur. Þá var komin áfengisútsala
á Akureyri og greiðar samgöngur þangað.
Um drykkjuskapinn í minni sveit á fjórða
áratugnum er það að segja, að það voru
ekki nema þrír eða fjórir menn, sem hægt
var að segja að væru drykkjumenn og það
er ekki mikið í 300 manna byggðarlagi.
Ég man vel fýrst þegar ég drakk áfengi.
Ég var þá á Mælifelli 17 ára. Þetta sumar
1923 var verið að byggja kirkjuna á Mæli-
felli eftir brunann þar 1921. Nokkrir menn
unnu þar við kirkjubygginguna og þeirra á
meðal Sigurður hreppstjóri á Nautbúi, en
hann mun hafa verið formaður sóknarnefnd-
ar.
Sigurður var ekki hrifinn af víndrykkju
og við kaffiborð síðdegis sá hann að ég var
undir áhrifum áfengis og hafði ég þó hægt
um mig.
Sigurður fór þá að segja sögu af Guð-
mundi Sigurðssyni bónda í Ytra-Vallholti.
Hann átti brennivínskút eins og sumir gildir
bændur. Svo var það dag nokkurn að vinnu-
maður Guðmundar í Vallholti varð drukkinn
og hann skildi ekki hvemig á því gat staðið
en sagði: Skyldi geta skeð, að hann hafi
komist í kútinn?
Á Mælifelli hef ég hlotið að komast í
kútj en hver átti hann man ég ekki.
Áður hafði ég ekki bragað vín nema ein-
hveijar teskeiðar af sherry til lækninga þeg-
ar ég var krakki. Þegar ég var fermdur var
ekki messuvín til.
Ég vík aftur að kaupavinnu minni á Seylu.
Það var skemmtilegt samfélag og þar kvikn-
aði ást hjá ungu fólki, sem eðlilegt og sjálf-
sagt var. Áberandi ástarfar var þó ekki á
Seyluenginu þetta sumar sem ég var þar.
Það var nokkrum árum síðar á fjórða
áratugnum, þegar kom fram á vetur, vora
tvær ungar stúlkur ófrískar, sem höfðu ver-
ið kaupakonur á Seylu sumarið áður.
Bjöm á Seylu hafði gaman af að segja
frá og naut þess. Hann lét svo um mælt að
það hefði fleira verið gert á Seyluenginu í
sumar en slá og raka.
Það var oft mikið kapp við heyskapinn á
Seylu. Björn gerði það að gamni sínu einu
sinni á sumri að mæla út dagslægju handa
hveijum sláttumanni og þá var keppst við
að verða fyrstur að klára dagsverkið.
Ég tók þátt í því og var ekki fyrstur og
ekki síðastur.
Venjulega var bundið í hverri viku og
stundum dag eftir dag, ef hey hafði safnast
saman á enginu vegna óþurrka.
Það þóttu léleg vinnubrögð, ef einn maður
og tvær stúlkur bundu ekki hundrað hesta
yfír daginn. Ég hafði það af, en þótti binda
laust, sagt að ég nennti ekki að reyra sáturn-
ar nógu fast.
Margrét á Seylu er mér minnisstæð sem
skörungskona. Hún var talin skapmikil, hafði
ákveðnar skoðanir og hélt fast við þær, vin-
ur vina sinna og gerði þeim gott sem minnst
máttu sín.
Höfundur var bóndi á Sveinsstöðum í Lýtings-
staðahreppi en býr nú á Sauðárkróki.
ÞÓRHALLUR ÞÓRHALLS-
SON
Ó, kom þú
Morfeus
Sexbaujan dregur
andann þungt
í hljóðri vesturbæjarnótt
sem bíður þín
þögul og dimm.
Djúpt í iðrum hússins
heyrast raddir
löngu iiðinna daga.
Þú sofnar í hafsjó myrkursins
sæll og glaður
fumur ekki lengur fyrir
hárbeittu dagsljósi
h versdagsleikans.
Eintal
svarðskrið-
ans
Smám saman deyrðu
frá öllu
sem þú áður varst.
Skilur fánýti hlutanna,
tilgangsleysið, tómið.
Þú vilt
fæðast aftur
verða miðja alheimsins
- skamma stund.
Höfundur er Ijóðskáld og býr í Reykjavík.
GUÐBERGUR AÐAL-
STEINSSON
Lestarferð
Það var vor
eða sumar
minnir mig
ég sat í lest
sem þaut inní gapandi gin
grátandi fjalls
þú sast gegnt mér
undir fljótandi rafmagnsljósi
með kaffi í grænum bolla
litli fingur settlegur
útí loftið
hvít ávöl hné þín
umkomulaus
hrædd
líkt og sköllóttir tvíburar
upp á eigin spýtur
lagði hönd mín í ferðalag
og sólin skáskaut
sítrónugulum augum
hinum megin við fjallið
drakk í sig heitan svitann
af björtu enni þínu
og mjóum hálsi
á meðan kaffið
kólnaði í bollanum
Höfundur er rithöfundur.
Leiðrétting
Mér hnykkti nokkuð við, þegar ég fletti
síðustu Lesbók (27. tbl.) og sá breytinguna,
sem orðin var á heiti kvæðis míns. Eg nefndi
það Þrífíöllin góðu, en ekki Þrífjöllin mín.
Þrátt fyrir dálæti mitt á umræddum fjöllum
vil ég ekki eigna mér þau umfram aðra, sem
hafa kynnzt þeim og líta þau líkum augum
og ég.
Leikur nokkur vafí á því, að fögur fjöll
geti verið góð á borð við t.d. gott útsýni,
góða liti, góðan byr og góða vegi? Orðabæk-
ur tilgreina ýmsar merkingar orða, og þar
segir að góður þýði stundum mikilsvirtur,
og í íslenskri orðsifjabók er sagt að upphaf-
leg merking orðsins sé: sem hæfir vel, fellur
vel.
Ég bið vinsamlegast um leiðréttingu á
hinni óvenjulegu prentvillu með birtingu
þessarar klausu. Þakkað get ég jafnframt
að um hinar „venjulegu“ er ekki að ræða.
17. ágúst 1992.
Baldur Pálmason.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5. SEPTEMBER 1992 1 1