Lesbók Morgunblaðsins - 17.04.1993, Blaðsíða 5
forngermanskra þjóðflokka.
Snorri segir að efni hans sé sótt til fomra
kvæða. Ljóðaformið virðist betur til þess
fallið en laust mál að geyma sagnageymd
lengi.
Kviður Hómers geymdu foman sannleik,
í þijú þúsund ár, að því marki sem sannað-
ist seinna í uppgrefti fomminja Tróju.
Kenningum Barða Guðmundssonar var
hafnað af málsmetandi íslenskum sagnfræð-
ingum og því var líkast sem hafí öllum
pörtum hennar hafi verið kastað á glæ. Mig
grunar að hér hafí verið farið ómaklega að.
Athuganir Barða hefðu átt að verða byrjun
á rannsóknum viðamikillar íslenskrar og
germanskrar sagnfræði.
Að Endingu
Að hverju hafa verið leiddar líkur? Að
sögn Snorra úr Heimskringlu sé ekki fab-
úla, heldur eigi sér rætur í sögnum germ-
anskra þjóðflokka aftan úr grárri forneskju.
Sýnt hefur verið fram á að margt er líkt
með þeirri sögn og sögu Herúlanna, þ.e.
þess hluta þeirra sem hélt aftur norður til
upphafsheimkynna sinna og lengra norður.
Því er varpað fram til skoðunar, að þetta
sé sama arfsögnin. Vitaskuld hefur ferðin
til baka til norðvesturs tekið margar kyn-
slóðir, en arfsögnin getur haft að megin-
stefi sögu sigursælla konunga þeirra eða
höfðingja, sem fara þessa leið. Hvaða birt-
ingarform sem Óðinn undir því nafni kann
að hafa haft meðal hinna ýmsu germönsku
þjóðflokka á ýmsum tímum, er a.m.k. vitað
um þjóðflokk með mjög líka sögu og þá er
Snorri segir í Heimskringlu af Oðni og hof-
goðum hans á hinni löngu ferð mót norð-
vestri. Það þarf ekki að sanna neitt, að leið-
in sé sú sama. Leiðin milli Svíþjóðar og
Svartahafs varð seinna fjölfarin. Þessir hlut-
ir kunna að segja til um að hún hafí verið
orðin fjölfarin fyrr en ætlað hefur verið.
En stofnun ríkja og viðdvöl á sömu stöðum,
sami upphafs- og endastaður, samsvörun
um margt varðandi trú, hernað og skáld-
skap, leiðir verulegar líkur að því, að upp-
runi norrænnar goðafræði sé ekki falinn
myrkviði forneskjunnar eingöngu. Það eitt
að til var á þessum tímum þjóðflokkur
(a.m.k. einn) sem fer sömu leið með líkum
tilburðum, er svo mikilvægt, að ekki ætti
að gleyma því í norrænni sagnfræði.
Geta verður þess að samræmi ferðasögu
Heimskringlu og Herúlanna er ekki algert.
Þeir skutu meðal annars upp kollinum við
ósa Rínar í nágrenni Batava um tíma. Sagn-
fræðiheimildir geta einnig um ákveðinn sið,
ævafoman, sem sér líklega ekki staði í ritum
Snorra: Eiginkonur Herúla gengu á bálköst
mánna sinna, því að hver kona var eins
manns, hve lengi sem hann lifði, og ekkju-
standið var ekki eftirsóknavert, og e.t.v.
skömm. Þó koma manni í hug viðbrögð
Bergþóm við boði Flosa um útgöngu úr
Njálsbrennu.
(Innskot: Sá sem ekkert samræmi sæi á
milli sagnfræði Snorra Sturlusonar og fornr-
ar suðurevrópskrar sagnfræði ætti að
staldra við ákveðið atriði, sem er eins hjá
Tacitusi og Snorra, þótt ellefu hundruð ár
líði á milli ritunarinnar. Það er um spásagn-
araðferðir (Germana annarsvegar og Yngl-
inga hins vegar). Tacitus lýsir allnákvæm-
lega hvemig Germanir fleygðu kvistum,
fyrir orustur og við önnur tækifæri, til að
lesa úr því spá um hvemig færi fyrir þeim.
Það sást af því hvemig kvistimir komu nið-
ur. í Ynglinga sögu segir nákvæmlega sömu
sögu af Granmari konungi: „Féll honum þá
svo spánn, að hann myndi eigi lengi lifa.“
Merking þessara orða er skýr og óumdeilan-
leg.)
Vitaskuld em ekki öll þjóðabrot Evrópu
þekkt frá þessum tíma. Skýringa sagna
Snorra gæti verið að leita í öðmm þjóðflokk-
um gleymdum að eilífu. Það hlýtur að skipta
máli hve ríkt samræmi er á milli Snorra
um tilurð Ása og fornrar suðurevrópskrar
sagnfræði um örlög eins ákveðins forngerm-
ansks þjóðflokks.
Einu mikilvægu má ekki gleyma: Snorri
Sturluson lifði í samfélagi sem verið hafði
kristið lengi. Rómversk menning hefur ver-
ið hér á vegum kristninnar. Snorri var (vafa-
lítið) læs á latínu. Þau sagnarit latnesk sem
vitnað er í þegar talað er um sögu Húna,
Gota, Herúla og annarra þjóðflokka þess
tíma vom til mörg hver a.m.k. Spurningin
er aðeins hvar, og hvar hafðj þekking þeirra
breiðst út? Snorri nefnir heimildarmenn í
upphafí Heimskringlu, og eingöngu norr-
æna. Hann nefnir til söguljóð sem Heims-
kringla sé rituð eftir. Hafði hann einhveija
ástæðu til að þegja fremur yfír latneskum
heimildum en norrænum?
Enn er það fyrir hendi, að Snorra hafí
borist einhver fróðleikur þess sem seinna
varð fornþýskur kveðskapur og fróðleikur
(Niflungaljóð o.fl.). Vitað er að hann var á
Norðurlöndum. 011 lýsing staðhátta og
landafræði hans er furðu rétt hvað varðar
Norðurlönd.
Sagnageymd sem brenglast með ámnum
varðveitir betur heildarmyndir en einstaka
atburði. Ég leyfí mér að fullyrða að sagn-
fræðiþekking um germanska þjóðflokka
fyrri alda leiði líkur að því að Snorri hafi
haft fyrir sér sagnir með rætur í forsögu
ákveðinna forngermanskra þjóðflokka, —
þjóða sem eiga sér a.m.k. líka sögu og
Herúlar (hafi það ekki verið Herúlarnir sjálf-
ir), er hann reit Heimskringlu.
Höfundur þakkar þeim Valgarði Egilssyni
og Kaj Hörby fyrir örvandi umræður.
Helstu heimildir:
1) Heimskringla Snorra Sturlusonar, í útgáfu
Páls Eggerts Ólafssonar frá 1946.
2) Cornelius Tacitus: Germania. Islensk þýðing
Páls Sveinssonar. Hið íslenska bókmenntafélag.
Reykjavík 1928. Sama rit í sænskri þýðingu Alf
Önnefors, ásamt skýringum og viðauka eftir sama.
Ritröðin Natur och Kultur. Stokkhólmur 1960.
3) Barði Guðmundsson: Uppruni Islendinga.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs, Reykjavík 1959.
4) Jón Helgason: Kviður af Gotum og Húnum.
Mál og menning. Reykjavík. 1967.
5) Hvað snertir sagnfræði er eingöngu sótt til
Encyclopædia Britannica, sem er rituð af færustu
mönnum hverrar greinar, og endurspeglar ríkjandi
vísindaskoðun hvers tlma.
EUGEN HÖFLING -
Ó stúdentsára draumadýrð
O alte Burschenherrlichkeit
Ólafur Tryggvason þýddi
Ó stúdentsára draumadýrð,
hvar dylst þú sjónum mínum?
Ég veit þú aldrei aftur snýrð,
með ærslatöfrum þínum.
En þótt þú horfin sért mér sýn,
ég sakna enn og leita þín.
0 jerum, jerum, jerum,
o qúæ mutatio rerum!
Á hattinn fína fellur ryk
og flosið dýra slitnar,
en sverðið, ryði roðið prik,
um rætur frægar vitnar,
og sporaglamm ei greinist meir,
hinn glaði félagssöngur deyr.
0 jerum, jerum, jerum,
o quæ mutatio rerum!
Hvar dvelja nú þeir dándismenn,
sem drottna jarðar léku
við drykkju, glens og sult í senn
af sinni braut ei véku?
Þeir hurfu inn á annað svið
með oddborgarans sjónarmið.
0 jerum, jerum, jerum,
o quæ mutatio rerum!
Þar situr einn við samningsgerð,
þar sinnir annar dómi
um list, og þar er þriðji á ferð,
sem þrumar hörðum rómi
um losta, synd og lastafans,
einn lagar sálarkytru manns.
0 jerum, jerum, jerum,
o quæ mutatio rerum!
Hinn sanni stúdentsandi einn
mun yli 'fornum halda,
í þraut sem leik mun hugur hreinn
til hlítar málum valda.
Nú hýðið gamla hrörnað er,
vor hugur ennþá kjamann ber,
sem árin áfram streyma,
þann auð vér skulum geyma!
Því tengjum vinir hönd við hönd,
það handtak endurnýi
vor fornu helgu félagsbönd
og fornra tryggða vígi.
Nú klingjum staupum státnir
menn,
vor stúdentshugur ræður enn,
svo lengi er lifa byggðir,
svo lifa fornar tryggðir!
0 alte Burschenherrlichkeit,
wohin bist du verschwunden?
Nie kehrst du wieder, goldne Zeit,
so froh und ungebunden!
Vergebens spáhe ich umher,
ich finde deine Spuhr nicht mehr,
o jerum, jerum, jerum,
o quae mutatio rerum!
Den Burschenhut bedeckt der
Staub,
es sank der Flaus in Trummer,
der Huber ward des Rostes Raub,
erblichen in sein Schimmer,
verklungen der Kommersgesang,
verhallt Rapier- und Sporenklang.
0 jerum, jerum, jerum,
0 quae mutatio rerum!
Wo sind sie, die vom breiten Stein
nicht wankten und nicht wichen,
die ohne Moos bei Scherz und Wein
den Herrn der Erde glichen?
Sie zogen mit gesenktem Blick
in das Philisterland zuruck.
0 jerum, jerum, jerum,
o quae mutatio rerum!
Da schreibt mit finsterm Amtsg-
esicht
der eine Relationén,
der andere seufzt beim Unterricht
und der macht Rezensionen;
der schilt die sund’ge Seele aus
und der flickt ihr verfallnes Haus.
0 jerum, jerum, jerum,
o quae mutatio rerum!
Allein das rechte Burschenherz,
kann nimmermehr erkalten,
im Ernste wird, wie hier im scherz,
der rechte Sinn stets walten.
Die alte Schale nur ist fern,
geblieben ist uns doch der Kern:
Und den laSt fest uns halten!
Drum, Freunde! reichet euch die
Hand,
damit es sich erneue,
der alten Freundschaft heil’ges
Band,
das alte Band der Treue.
Klingt an und hebt die Gláser hoch:
Die alten Burschen leben noch,
noch lebt die alte Treue!
Úr "Der ewige Brunnen,, útg. 1955. Höfundur þessa þekkta stúdentasöngs var þýzkt skáld,
f. 1825. Þýðandi er læknir í Reykjavík.
SIGFÚS ÞORSTEINSSON
Tíminn og ég
Eitt sinn fmnst mér svo undarlegt
sem ekki skeði fyrr,
hvað tíminn stundum staður er,
stendur nánast kyrr,
gengur eins og gamalmenni
með gigt í hverjum lið,
eins og hann mjakist einna helst
út á hlið!
Hann áður jafnan flýtti för
og fór svo ógnar hratt,
æddi bara á undan mér
ef ég hnaut og datt,
þá sá ég oft í iljar hans
er hann hljóp sinn veg.
Er það hann sem er að þreytast
eða ég? .
Sonur sjómannsins
Hann var fæddur við íjöru og sjó
og fjaran varð leikvöllur hans,
við fjöruna faðir hans dó
og við fjöruna komst hann til
manns.
Hann man enn þann myrkvaða dag
er móðir hans hljóðlega grét,
er sjórinn kvað sorgarlag
og í sandfjöru kransana lét.
Þó yndi hann aðeins við sjó
bjó alltaf í vitund hans
minning um manninn sem dó
á mörkum sjávar og lands.
Höfundur býr á Hauganesi við Eyjafjörð.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17.APRIL1993 5