Lesbók Morgunblaðsins - 17.04.1993, Blaðsíða 7

Myndirnar hér með eru af hvolfbyggingum í Torup, í svokölluðum Dómhúsa-byggingarhóp. Þær eru hannaðar af greinar-
höfundi ásamt sænskum sérfræðingum. í byggingunum fjórum eru alls sex íbúðir, fjórar fyrir einstaklinga og tvær fyrir
barnlaus hjón. Stærri húsin eru 108 fermetrar að stærð í grunnfleti en þau minni eru 50 fermetrar. Hæsta húsið er alls
160 fermetrar á tveimur hæðum. Hin eru einnar hæðar, en 50 fermetra kjallari er undir öðru minna húsinu. Myndirnar
eru teknar í október 1992.
Vistþorpið í Torup
á Norður-Sjálandi
að var árið 1988, sem Vistþorpsfélagið í Torup
eignaðist jörðina Dyssekildegaarden. Markmið
félagsins var að reisa þar byggðarkjarna, sem
tæki í meginatriðum tillit til vistrænna sjónar-
miða. Jörðinni var skipt í tvennt í um það bil
Fólkið í Torup var ekki
bara að byggja saman
hús. Allt eru það harðir
vistsinnar og margir þar
að auki „vinir
jarðarinnar“, sem er
öndverði póllinn við
blinda neytendur. Margir
eru grænmetisætur og
reykingar eru ekki vel
séðar. Húsin eru með 30
cm einangrun, flest þeirra
safna sólarhita og
þurrklósett eru notuð
sem almeningssalerni.
Eftir EINAR ÞORSTEIN
ÁSGEIRSSON
sex hektara helminga: Annar var skipulagð-
ur fyrir 90 íbúða byggð, samsetta úr fimm
byggingarhópum og atvinnusvæði, en hinn
nýtist fyrir jarðrækt íbúanna, bæði fyrir
sjálfa sig og utanaðkomandi.
Bygging húsanna hófst vorið 1990 og
haustið 1992 hafði verið flutt inní 25 íbúðir
og 10 aðrar eru í byggingu. Enn rúmast
því 55 íbúðir til viðbótar á svæðinu. Sitt
hvorum megin við jörðina liggja umferðar-
æðar og það svæði sem liggur beint að
þeim er skipulagt fyrir atvinnustarfsemi.
Það er óbyggt ennþá.
Vistþorpsfélagið — Ökologisk Landsby-
samfund K/S — var stofnað árið 1985 af
rúmlega 100 félögum. Undanfari þess voru
samtök hugsjónafólks og umræðuhópar,
sem störfuðu allt frá 1982. Árið 1987 var
félagsskapnum síðan breytt í hlutafélag og
er hlutur hvers félaga í dag 150 þúsund
ísl. krónur.
Þegar fyrsta skóflustungan var tekin
1990, eða átta árum eftir að hugsjónafólkið
kom fyrst saman, voru um 80 manns eftir
í félaginu en enginn af þeim upphaflegu
var enn með. Það er athyglisvert við sam-
setningu hópsins nú miðað við þá, að hug-
myndafræðingarnir höfðu ekki úthald til að
byggja; það gerði nýtt fólk sem gekk í fé-
lagsskapinn á síðustu fimm árum og dreif
í framkvæmdum.
Byggingarhóparnir fimm hafa einnig tek-
ið stakkaskiptum á síðustu sjö árum. í skipu-
laginu er frátekið svæði fyrir hvern hóp en
aðeins ijórir þeirra eru komnir af stað með
byggingar, sá fimmti er dottinn uppfyrir
og óvíst hvernig svæði hans verður notað.
Hóparnir fjórir eru:
Tilraunahópurinn sem byggir margvísleg
vistræn hús og eru þar margar nýjungar á
ferðinni en líka hefðbundið útlítandi hús.
Ýmsir hönnuðir standa að þessum húsum
og sumir eigendanna byggja hér algerlega
sjálfir og einn og einn hefur einnig hannað
sitt hús.
Þjóðarsólhúsin byggja á gamla danska
bóndabænum, en bætt er við glerskála á
suðurhliðinni. Ekki fékkst leyfi fyrir strá-
þökum á þessum húsum eins og gert var
ráð fyrir í upphafi, sökum brunahættu.
Arkitekt er Flemming Abrahamsen.
Dómhúsin eru kúluhús svipuð þeim sem
byggð hafa verið hér á landi. Einangrun
þeirra er þó heldur meiri, eða 30 cm. Arki-
tektar: Einar Þorsteinn og Henrik Suhr.
Verkfræðingur: Ole Vanggaard.
Fjölbýlishúsin-, í þeim hópi eru leiguíbúð-
irnar. Arkitektar: Mathies Jensen og Jens
A. Jörgensen.
Mjög er mismunandi hvernig að byggingu
húsanna er staðið, allt frá heildarútboði, þar
sem húseigandinn kemur ekki nálægt fram-
kvæmdinni og til sjálfbyggjenda eins og
áður er minnst á. Verð húsanna er því mjög
breytilegt en um leið fer ákaflega mislangur
tími í hverja byggingu. Engin kvöð er á
fólki um að flýta byggingarframkvæmdum
og ræður pyngjan oftast ferðinni. Fólk í
byggðarkjarnanum sættir sig við að svæðið
verði byggingarstaður næstu tíu árin og
gleðst yfir hveijum nýjum byggjenda.
Ef tekið er mið af húsnæðismarkaðnum
í Danmörku haustið 1992 er ekki unnt að
mæla með öðru en að fólk byggi sjálft.
Næstu hús sem rísa í Torup eru öll á þeim
nótum. Þeir sem hafa átt húseign fyrir og
orðið að selja til þess að flytja til Torup
hafa allir tapað stórfé. Nú fást milli 30 og
40 þúsund krónur á fermetra fyrir notaðar
íbúðir en það við byggingu nýrra húsa kost-
ar sama eining 70-90 þúsund krónur. Þess
vegna ráða nú fáir við að skipta um hús-
næði í Danmörku.
Félagarnir í Vistþorpsfélaginu eiga landið
sameiginlega, en þó er grunnurinn undir
húsi hvers og eins í einkaeign eins og flest
húsin. Þeir borga nú um 8.000 krónur fyrir
hvern fermetra grunnsins og er þá allt inni-
falið í verðinu, eins og skolp, rafmagn og
götur.
Samfélagið
En fólkið í Torup er ekki bara að byggja
saman hús. Allt er það harðir vistsinnar og
margir þar að auki „vinir jarðarinnar", sem
er öndverði póllinn við blinda neytendur.
Margir eru grænmetisætur og reykingar eru
ekki vel séðar. Þó hafa Torupbúar þurft að
slaka nokkuð á þeim mikiu hugsjónum sem
upphaflega voru í farteskinu. Uppfyrir datt
t.d. stærsta sólarorkustöð Danmerkur og
þurrklósett, eina umhverfisrétta salernið,
hafa fáir. Á hinn bóginn er skolpinu úr
byggðarkjarnanum dælt í hreinsistöð með
plönturótarhreinsun á staðnum, og er það
tilraun undir eftirliti heilbrigðisfulltrúa
svæðisins. Vindmyllugarðurinn er kominn á
ís, sem framtíðarorkustöð svæðisins, en á
hinn bóginn er búið að leyfa á ný brennslu
á eldiviði innanhúss, vegna þess að uppgötv-
aðir voru finnskir ofnar úr hlöðnum múr-
steini, sem hafa þá riáttúru að reykja ekki
og eru vistvænir. Einnig er unnið sameigin-
lega að fleiri málum, svo sem eins og Mið-
stöð þorpsins. Að henni standa Vistþorpsfé-
lagið, félag íbúa Torup og landeigendafélag
staðarins. Þorpsmiðstöðin hefur aðsetur í
bóndabæ Dyssekildejarðarinnar ásamt
skrifstofum, kaffistofu, barnaheimili, mat-
stofu o.fl. Hún hefur fengið styrki frá Evr-
ópubandalaginu til verkefna á sviði kennslu
og atvinnustarfsemi einstaklinga. Þar að
auki hefur Vistþorpsfélagið fengið marga
styrki til sameiginlegra nota bæði frá ýms-
um ráðuneytum og sveitarfélaginu með'að-
setur í Hundested.
Mörgum hindrunum hefur verið velt úr
vegi á þeirri löngu leið, sem félagarnir í
Vistþorpinu hafa gengið. Stjómmálamenn
misvitrir hafa þurft að taka sönsum, íbúar
„gömlu“ Torup óttuðust um tíma nýja
Kristjaníu og síðast en ekki síst hafa fjár-
málin verið þungur baggi, þar sem svo fáir
byggjendur em enn að svo mörgum lóðum.
Samt hefur þetta allt blessast og má þar
kannske einna helst þakka þrákelkni þeirra,
sem í forystunni vöru á erfiðustu tímunum,
þ.e. þegar alvara byggingarframkvæmd-
anna blasti við eftir áralangar vangaveltur.
Án þess að vilja gera lítið úr neinum má í
þessu samhengi nefna nafn Klaus Krause,
sem nýverið hefur látið af formennsku í
félaginu.
Kynningartímabil
En nú hefur Vistþorpið hlotið verðskuld-
aða athygli á Norðurlöndunum.
Og margir vilju Lilju kveðið hafa, m.a.
sveitarfélagið í Stenlöse sem hafnaði bygg-
ingarframkvæmdum vistsinna árið 1986
þar. í dag koma 150-200 manns í hverri
viku alls staðar frá Norðurlöndunum í heim-
sókn á staðinn og fá leiðsögn (tveir þorpsbú-
ar lifa eingöngu af því). Dönsk blöð hafa
keppst við að skrifa um staðinn og allar
danskar sjónvarpsstöðvar hafa fjallað um
Torup og nú nýverið ein sænsk.
Öll þessi ásókn hefur reyndar skapað
mismunandi stemmningu í þorpinu. Sumir
vilja reisa nýtt veitingahús fyrir gestina,
en aðrir vilja ekki sjá meira af þeim. í deigl-
unni eru tvær bækur um sögu Vistþorpsfé-
lagsins. Á eftir byggingartímanum kemur
nú kunningartímabil. Hvaða afleiðingar það
kann að hafa fyrir frekari bygginarfram-
kvæmdir og aðra starfsemi á staðnum skal
engu um spáð, en fróðlegt verður að fylgj-
ast með því.
VISTRÆNAR LAUSNIR
Fyrir þá, sem hafa áhuga á tæknilegum
útfærslum visthugsunar á sviði húsbygg-
inga, skal hér nefnt hið helsta, sem notast
er við í þorpinu: 30 cm einangrun er á öllum
húsunum; flest þeirra safna sólarhita, t.d.
með glerveggjum á suðurhlið, en á bak við
þá eru þykkir múrveggir inni, sem geyma
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17.APRÍL 1993 7