Lesbók Morgunblaðsins - 14.08.1993, Blaðsíða 3

l-EgRt-g
@ ® !S @ 05] [1® B ® 1] ® E1] Si
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Kringlunni 1. Sími 691100.
María
drottning styður og stýrir, segir í Milsku, íslenzku
Maríukvæði frá því um 1400, sem varðveitt er í
þremur handritum, en má heita ókunnugt. Nú
hefur Ivar Orgland þýtt kvæðið á norsku og Sol-
um forlag gefíð það veglega út. Milska bendir til
Maríudýrkunar á íslandi á þessum tíma og er í
flokki með Lilju og Rósu, öðrum betur þekktum
Maríukvæðum frá miðöldum.

Afríkulönd
sem eiga að heita nýfijáls og sjálfstæð, búa mörg
við botnlausa fátækt og vanþróun, vegna þess að
yfirstéttin hefur snúizt gegn eigin samfélagi og
farið að lifa á vestræna vísu og látið fýlla verzlan-
ir í borgunum af vestrænni iðnaðarvöru í stað
þess að stuðla að iðnaði heima fyrir. Um þetta
skrifar Norðmaðurinn Tryggve Refsdal.
Forsídan
Lesbókin hefur verið á Hólum í Hjaltadal og grein
um menningarminjar þar birtist síðar. Á forsíðu-
myndinni er gamall bær ofarlega á staðnum, sem
í raun er ekki gamall, því hann var byggður seint
á 6. tug síðustu aldar, kallaður „Nýi bær“ og var
búið í honum til 1945. Á neðri myndinni sést
Hóladómkirkja, hlaðin úr rauðum steini úr Hóla-
byrðu. Hann var málaður hvítur, en nú hefur
hvítan verið hreinsuð af hluta kirkjunnar. Utan
um kirkjugarðinn er einstaklega fallega hlaðinn
gijótgarður.
Ljósm.Lesbók/GS.
Montana
er eitt af síðustu vígjum gamla vestursins, sem
óðum er að hverfa. Ellen Gunnarsdóttir hefur
verið á ferðinni í þessu sérstæða fjallafylki, þar
sem enn eru víðáttumiklar óbyggðir og fólk metur
frelsi, útilíf og veiðar meira en önnur veraldleg
gæði.
ELIZABETH BISHOP
Fiskurinn
Sverrir Hólmarsson þýddi
Ég veiddi risavaxinn fisk
og hélt honum við bátinn
hálfum upp úr vatninu, öngull-
inn
fastur í munnviki hans.
Hann streittist ekki á móti,
hafði alls ekki streist á móti.
Hann hékk þarna rymjandi
þungur
illa farinn og virðulegur
og ófríður. Hér og þar
hékk brúnt roðið í ræmum
eins og gamalt veggfóður,
og dökkbrúnt mynstrið
var eins og veggfóður:
form eins og útsprungnar rósir
blettóttar og máðar af elli.
Hann var blettaður hrúðurkörl-
um,
fíngerðum kalkrósettum,
og morandi
í örsmáum hvítum lúsum,
og undir honum löfðu
slitur af grænum slýgróðri.
Meðan tálknin önduðu að sér
skelfilegu súrefninu
— þessi ógnvekjandi tálkn
fersk og stökk af blóði
sem geta skorið svo illilega —
hugsaði ég um gróft hvítt hold-
ið,
innpakkað eins og fjaðrir,
stór bein og smá bein,
rauðar og svartar andstæður
í glansandi innyflunum,
og bleikan sundmaga
líkan stórri bóndarós.
Ég horfði í augu hans
sem voru miklu stærri en mín
en grynnri og gulnuð,
lithimnan umkringd
möttum álpappír
sem sást gegnum linsur
úr gömlu rispuðu maríugleri.
Þau hreyfðust örlítið, en ekki
til að horfa á móti.
— ÖIIu heldur eins og hlutur
hallaði sér að birtunni.
Ég dáðist að durtslegu andlit-
inu
útbúnaði skoltanna
og síðan sá ég
að úr neðrivörinni
— ef hægt var að kalla það vör
sem var hörð, vot, líkust vopni,
löfðu fimm gamlir færisbútar
eða fjórir og vírtaumur
sem sigurnaglinn sat enn fastur
á,
og allir önglarnir stóru
vaxnir þétt inn í munninn.
Græn lína, trosnuð á endanum
þar sem hann sleit hana, tvær
sverar Iínur
og grannur svartur taumur
ennþá boginn af álagi og bresti
þegar hann slitnaði og fiskur-
inn slapp.
Eins og orður með borða sína
blaktandi og trosnaða,
lafði fimmhára skegg viskunn-
ar
úr aumum skolti hans.
Ég starði og starði
og sigurinn fyllti
litla leigða bátinn,
frá kjalsoginu þar sem
olían breiddi regnboga
kringum ryðgaðan mótor
að ryðguðu austurstrogi
og sólskinssprungnum þóftum
þollum flestum með snærum
og lunningunni — þar til allt
var regnbogi, regnbogi, regn-
bogi!
Og ég sleppti fiskinum.
Höfundur er bandarísk skáldkona. Sjá grein um hana og annað þýtt Ijóð á bls 2.
Þýðandinn býr í Danmörku.
Af bratt-göngu-
jafn-vægi og
pólitísku siðferði
að var einhvern tímann á blaða-
mennskuárum mínum að ég
átti viðtal við dr. Gunnar Thor-
oddsen þáverandi forsætisráð-
herra. Talið barst að efnahags-
málum en verðbólgan var þá
talin í tugum prósenta. Gunnar
sagði að í efnahagsmálum
landsmanna ríkti brattgöngujafnvægi.
Já, bratt-göngu-jafnvægi.
Þetta undarlega og marg samsetta orð
hafði sá ágæti maður Bjarni Bragi Jónsson
þáverandi hagfræðingur Seðlabankans og
núverandi aðstoðarbankastjóri fundið upp.
Orðið var tæknilegt hugtak til að lýsa því
þegar verðbólgan fer bratt upp á við en
þegar fjallgöngumaður heldur jafnvægi þótt
hann gangi upp snarbratta fjallshlíð.
Þetta síðasta misserið hefur mér stundum
komið í hug þetta skringilega orð úr vopna-
búri hagfræðinnar. Hvorki vegna 'þess að
nú ríki sérstaklega mikið jafnvægi né að
gangan sé brött upp á við eins og í verð-
bólgubáli síðasta áratugar, heldur miklu
frekar vegna þess að í afkomu og efnahags-
lífí virðist bratt niður á við og ekki ljóst
hvenær botninum verður náð. Einhvem
hagspekinginn heyrði ég nýlega halda því
fram að ráðstöfunartekjur hafí minnkað um
fullan fjórðung frá árinu 1987. Hvort sem
sú tala er rétt eða ekki þá vita allir að það
hallar undan ffeeti í efnahagsmálum íslend-
inga nú um stundir.
Á sama hátt og það er mikilvægt fyrir
fjallgöngumanninn að halda jafnvægi þegar
á brattann er að sækja þá er það engu að
síður mikilvægt þegar hallar undan fæti.
Og þótt nú sé verðbólgunni ekki fyrír að
fara og við íslendingar nánast á jafnsléttu
í þeim efnum, þá er mikilvægt að ákveðið
jafnvægi haldist þegar lífskjör hafa verið á
svo hraðri niðurleið eins og raun ber vitni.
Það hefur nefnilega gerst áður og getur
gerst aftur nú að hinir ríku verði ríkari og
hinir fátækari enn fátækari þegar samdrátt-
ur ríkir og kreppa. Fyrirtæki fara á hausinn
og einstaklingar missa fótanna í fjármálum
sínum. Þeir fáu sem eiga reiðufé undir slík-
um kringumstæðum geta oft komist yfír
miklar eignir fyrir lítinn pening. Markaðs-
verð eigna er lágt því eftirspum er lítil. Við
þannig aðstæður getur þurft að laga leik-
reglur samfélagsins að þeim breyttu aðstæð-
um svo halda megi bratt-göngu-jafn-vægi
niður á við.
Ég er í raun að tala um pólitík og sið-
ferði. Ekki um pólitískt siðferði eftir á á
borð við það hvort utanríkisráðherrafrúin
hafí flutt inn hráa skinku, eða forsætisráð-
herra hafí stundað einkavinavæðingu (en
slík „tilvikafræði" hefur einkennt umræðu
um pólitískt siðferði á íslandi), heldur póli-
tíska stefnumótun sem hefur siðfræðilega
hugsun að forsendu.
Brand Blanshard en hann var heimspekipró-
fessor við Yaleháskóla hélt því fram að öll
viðfangsefni stjórnmálanna væm siðferðileg
þegar grannt væri skoðað. í pólitík væri
alltaf verið að gera upp á milli mismunandi
gilda, hvort sem þau héldu frelsi, jafnrétti,
eða eitthvað annað. Slíkt uppgjör á milli
gilda væri siðferðilegt í eðli sínu.
Samkvæmt skoðun Blanshards er það því
í hæsta máta siðferðilegt vandamál ekkert
síður en pólitísk ákvörðun hvernig verðmæt-
um þjóðfélagsins sé skipt upp á milli þegn-
anna — það fer nefnilega að miklu leyti
eftir þeim leikreglum sem stjórnmálamenn
ákveða að gilda eigi. Samkvæmt hefðbundn-
um kokkabókum vilja hægrimenn leggja
áherslu á frelsi einstaklingsins, en það get-
ur leitt til þess að þeir hæfustu verða mold-
ríkir á meðan skussarnir lifa við sult og
seyru. Vinstri menn aftur á móti leggja
áherslu á áð allir hafí það sem jafnast „vinni
'eftir getu en uppskeri í samræmi við þarf-
ir“ svo vitnað sé í Marx gamla. Það leiddi
eins og kunnugt er til þess í Austur-Evrópu
kommúnismans að enginn vann meira en
hann komst upp með og allt framtak var
drepið i dróma.
Kannski meintu þeir Bjami Bragi og
Gunnar Thoroddsen að bratt-göngu-jafn-
vægi væri ekki einvörðungu tæknilegt hug-
tak (það að halda ákveðnu jafnvægi í efna-
hagskerfínu með endalausum vísitölubind-
ingum). Kannski var falið í þessu stirðbusa-
lega hugtaki sú siðferðilega hugsun að koma
í veg fyrir gríðarlega eignatilfærslu í óða-
verðbólgu, eins og gerðist á heimsstyijaldar-
ámnum fyrri og á áttunda áratugnum, þeg-
ar skuldarar stórgræddu en sparifjáreigend-
ur stórtöpuðu (hver man ekki eftir spari-
merkjunum sem við vomm látin kaupa í
barnaskóla sjöunda áratugarins, en voru svo
fullkomlega verðlaus þegar við máttum
leysa þau út). Nú hefur staðan snúist við;
skuldarar stórtapa og sparifjáreigendur
stórgræða, a.m.k. meðan vextir haldast
jafnháir og þeir eru nú.
í niðursveiflu eins og þeirri sem nú ríkir
í efnahagslífí íslendinga þarf að ríkja bratt-
göngu-jafn-vægi ekkert síður en á tímum
óðaverðbólgu. Að öðram kosti getum við
átt það á hættu að eignir færist sífeilt á
færri og færri hendur. Þá verður að áhríns-
orðum það sem Jesús frá Nasaret mælti í
13. kafla Matteusaguðspjalls (þó af öðru
tilefni): „Þeim sem hefur mun gefíð verða
og hann mun hafa gnægð, en frá þeim sem
eigi hefur mun tekið verða, jafnvel það sem
hann hefur“. HALLDÓR REYNISSON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. ÁGÚST1993 3