Lesbók Morgunblaðsins - 20.11.1993, Blaðsíða 5

Erlingur t.h. á tali við vin sinn og starfsbróður í listinni, norska myndhöggvarann
Nils Aas. Myndin er tekin í vinnustofu hins síðarnefnda.
! til þess að það litla sem eftir mig liggur hafni heima á íslandi-. Á myndinni til hægri
og hefur verið komið fyrir á háum stalli við framhaldsskóla í Osló. Um verkið segir
ím ævarandi möguleika í alheimi. Himinninn yfir eyðimörkinni er ávallt heiður. Þar
alda ógnar hita. Einmitt þar lifir kaktusinn á vatni. Hann er sem sé fullur af vatni.
Istæðurnar virðast leita hver á aðra.“
Þrír ólíkir skúlptúrar eftir Erling.
„Um það er í rauninni ekki hægt að segja.
Heima á íslandi vann ég einungis í kyrr-
þey; hélt ekki sýningar og stóð ekki í neinni
samkeppni. Ég lít svo á, að ég hafi verið í
námi hjá Sigurjóni árum saman og bar
undir hann flest sem ég gerði. Að sjálf-
sögðu hef ég hrifizt af fleiri stórmeisturum
í höggmyndalist og get í því sambandi nefnt
menn eins og Henri Moore, Ozip Zadkind,
Brancusi, Henri Laurens, Marino Mai'ini
og Nils Aas. En ég vil láta það koma fram
hér einnig, að ég lít á Sigurjón sem einn
af stærstu myndhöggvurum sinnar samtíð-
ar - og þá á ég við heiminn allan.“
„Það er engin smá breyting sem orðið
hcfur á skúlptúr á þessiwi öld; ekki sízt
með tilliti til fjölbreyttari efnisnotkunar og
Sigurjón nýtti sér það einmitt í ríkum
mæli. Þessu fylgir visst frelsi, sem getur
orðið til góðs, en sumir virðast misnota
frelsið. Þá kemur þetta agaleysi, sem leiðir
til sífellt slappari árangurs, eða hvað fínnst
þér um það?“
„Menn eins og Sigurjón voru og eru for-
dómalausir gagnvart efnum. En frelsið er
ekki fólgið í því að mega asnast út í loftið,
heldur verður frelsið að koma í kjölfar ögun-
ar. Sá sem vald hefur á aðstæðunum, hefur
heldur ekki þörf fyrir að slaka á ítrustu
kröfum."
„Sýnist þér að norskir og íslenzkir mynd-
höggvarar séu að vinna á svipuðum nótum?
„Já, að ýmsu leyti. En ég tek þó eftir
þeim mun, að hér i Noregi eru myndhöggv-
arar sem vinna alveg á klassískum nótum
eins og ég vil kalla það og hafa næg verk-
efni. Við vorum áðan í vinnustofunni hjá
Per Ung og sáum verk, tvær kvenfígúrur
í klassískum stíl, sem eiga að prýða nýtt
hús dagblaðsins Verdens Gang. Pað verk-
efni fékk hann eftir að hafa unnið í sam-
keppni. Hann var einnig að vinna í höfuð-
myndum leikskáldanna Evrípídesai’, Shea-
kespeares og Ibsens. Þær eiga að fara í
nýtt leikhús í Bergen. Menn eins og Per
Ung og Nils Aas eru með slík verkefni svo
þeir sjá ekki út úr þeim.
Þetta finnst mér gleðilegur vottur þess,
að ofsafrekir avantgardistar ráða ekki öllu
í Noregi.“
Um mánaðamótin ágúst-september var
Erlingur að kenna byrjendum myndlist við
Bredtved-skólann í Osló. Hann kennir í
vetur við annan framhaldsskóla og í þriðja
lagi kennir hann á háskólastigi við Bislet
Högskolesenter. Kennsluskyldan er tiltölu-
lega fáir tímar á viku, en í skólunum býðst
úrvals vinnuaðstaða, sem hann getur not-
fært sér. Við fórum saman í Bredtved-skól-
ann, þar sem skúlptúr eftir Erling stendur
á stalli við innganginn. Annar stærri skúlpt-
úr eftir hann stendur á enn hæn-i stalli við
Hellerud framhaldsskólann í Osló.
Verkstæði skólans er um leið vinnustofa
Erlings. Auk þess á hann greiðan aðgang
að málmsteypuverkstæðum skammt frá.
Þarna stóðu verkin hans í röðum og á mis-
munandi vinnslustigum, allt frá grófunnum
steini til svo fínunninna verka að þau voru
eins og gler viðkomu. Hann sýndi mér
meitlana sína; meitla í tugatali, suma
tennta, suma odhvassa, og hann sýndi mér
hvemig hann beitir þeim. Þarna var marm-
ari og annað eðalgijót eins og hann þarf
með, brennsluofn fyrir keramik og sérstakt
verkstæði iyrir steinhögg.
En þarna var einnig annað sem hann
grípur í: Fiðlan hans. Hún er ný, listilega
vel smíðuð og kostaði mikið fé. Erhngur
strauk boganum um strengina af augsýni-
legri væntumþykju; spilaði „Sofnar lóa“
eftir Sigfús Einai-sson af sömu fínlegu
næmninni og hann hafði áður handfjatlað
meitlana sína. Svo fór hann með fiðluna
fram á gang, stillti sér upp og sagði: „Hing-
að fer ég með fiðluna mína og horfi þarna
út í hornið til að finna lóðréttu línuna hans
Sigurjóns“
Við ræddum í framhaldi af þessu um
sjálft handverkið sem þátt í myndlist; hvort
ekki sé um of litið niður á það sem ein-
hvern óþarfa, sem væri hægt að spara sér
að læra. Erlingur sagði:
„í því sambandi kemur mér í hug stang-
arstökkvari, til dæmis Sergei Bubka. Hann
er eins og flestir vita heimsmethafi í þeirri
grein. Mér finnst oft að myndhöggvari beiti
efni og handverki hliðstætt því sem stangar-
stökkvarinn beitir stönginni. Það má nærri
geta hvort Bubka reynir ekki að verða sér
úti um stöng í hæsta gæðaflokki.“
„En í höggmyndalist - eru tímar hamars,
meitils og handverkfæra liðnh-?“
„Alls ekki. En það verður að teljast ákaf-
lega einstaklingsbundið meðal myndhöggv-
ara hvaða tæknilega leið þeir fara. Ég get
verið sammála þeim sem álíta rétt að nota
vélar og hverskyns hjálpartæki. Sjálfum
finnst mér hinsvegar öruggast að þreifa og
jafnvel að hlusta eftir því sem í efninu býr-
og þá með handverkfærum. Tónninn getur
sagt manni heilmikið um það sem í steinin-
um býr, til dæmis hvernig í honum hggm',
hver þéttleikinn er og hvort í honum leyn-
ast sprungur. Ég nota stundum vélræn
hjálpartæki, en varlega. Aftur á móti á ég
handverkfæri fyrir tré og stein sem skipta
hundruðum. Fyrir marmara eru ítölsku
meitlai’nir þeh- beztu sem ég á, en sænskir
og þýzkir meitlar hafa reynzt bezt á gran-
ít. Mikilvægt er að herzla meitlanna hæfi
hörku steinsins. Tilfinningin fyrir efninu
skiptir miklu máli. Það má ekki strjúka
steininum öfugt fremur en kettinum.
Ég hegg myndir úi' marmara og gi’aníti,
en einnig úr serpentínsteini, sandsteini,
klebersteini, gneis, gabbrói, norsku síóníti
og íslenzkum grásteini. Hann er gallaður í
þá veru að hann veðrast illa. Líparítið þol-
ir aftur á móti veðrun betur.
Það fer að sjálfsögðu eftir eðli verkanna
hvaða steintegund myndhöggvari velur.
Sérhver skúlptúrhugmynd leitar að sínu
efni.“
„Það er ljóst að þrívíð myndsköpun hefur
vissa yfírburði yfír málverk til dæmis, sem
er á einum fíeti og verður þá að beita blekk-
ingu til að svo virðist sem myndin hafí
fjaivídd og dýpt. Er samt eitthvað sem
erfíðara er að túlka með höggmyndalist en
á máluðum fleti?“
.Ákaflega margt. Málverk er miklu nær
bókmenntum, nær því frásagnarlega, eða
getur að minnsta kosti verið það. Margt
sem hægt er að túlká’ í málverki verður
ótækt í höggmynd. Svo dæmi sé tekið: „Sól-
in sló rauðleitum bjarma á hafflötinn og
húsin í bænum“. - Mér virðist borin von
að þessa hugmynd eða stemmningu væri
hægt að túlka í höggmynd. Aftur á móti
er það auðvelt í málverki. Mér finnst það
þó alls ekki óskostur, að litterer, eða bók-
menntaleg yrkisefni eigi ekki við í skúlpt-
úr. Það er bara allt annar miðill. Málari
fangar ljósið og litinn í mynd sem lifir sjálf-
stæðu lífi innan rammans og myndin breyt-
ist lítið, hvaðan sem birtan skín á hana.
Höggmyndin er hinsvegar sífelldum breyt-
ingum undirorpin, allt efth’ því hvaðan ljós-
ið kemur. Málarinn velur sitt sjónarhorn,
sem verður ekki breytilegt en það er áhorf-
andanum í sjálfsvald sett hvernig hann
hreyfir sig í kringum höggmynd; hann vel-
ur sjónarhornið sjálfur.
„Þú nefndir að höggmyndalist hentaði
síður að vera frásagnarleg eins og málverk
getur orðið. Það er samt greinilegt að ílista-
sögu liðinna alda er krökkt af dæmum sem
sýna hið gagnstæða. Þar má nefna urmul
verka með minnum úr grísku goðafræð-
inni. En það er rétt að á þessarí öld hefur
sú breyting orðið að mikill meiríhluti mynd-
höggvara er fyrst og fremst að vinna með
formið - og kannski efnið - en inntakið er
alveg óhlutbundið og þá vitaskult ekkert
frásagnarlegt á ferðinni. En er formræn
stúdía fullnægjandi? Þarf ekki að vera eitt-__
hvert andlegt inntak, eða á góður skúlptúr
fyrst og fremst að byggjast á forminu?“
„Það er bæði og. Skúlptúr getur verið
epískur; hann getur verið lýrískur, en fyrir
mig er afar þýðingarmikið að hann sé ekki
„statískur“, það er kyrrstæður. Innri kraft-
ur og átök verða að vera með; annars erfið-
ar myndhöggvarinn til einskis. Og hér vil
ég minna á það sem Sigurjón sagði við
mig: -Það er hlutverk myndhöggvarans að
brjóta symmetríuna (það samhverfa) og
mynda og magna spennu-“.
„Tekurðu þátt í sýningum í Noregi og
hefurðu þá selt verk þín hér?“
„Já, ég hef gert það nokkrum sinnum
og eitthvað hef ég selt. En þó ég sé félagi
í myndhöggvarafélaginu, er ekki htið á mig
sem Norðmann þar. Ég er íslendingurinn
í þeim hópi og verð ekki annað. Samskiptin
við íslenzka listamenn eru alveg í lágmarki
og þekking norskra listamanna á íslenzkri
list er ugglaust jafn lítil og þekkmgin heima
á Islandi á norskri list. Ég kann aðeins að
nefna eina örlitla, en ánægjulega, undan-
tekningu. Þá var smalað saman hópi mynd-
höggvara frá Norðurlöndum, sem unnu
sameiginlega að skúlptúrverkefni á stað
sem er um 150 km. frá Osló. Þetta verk
var skýrt „Tóftin“ enda minnir það sum-
part á fornar tóftarhleðslur, en einnig á
fyrubæri eins Stonehenge í Englandi. Þetta
tókst afar vel og íslendingar áttu einstak-
lega góðan fulltrúa í þessum hópi, Gest
Þorgrímsson. Þau Gestur og Rúna voru
þarna raunar bæði og vora til sóma eins
og vita mátti.“
„Er ekki kominn tími á að þú haldir veg-
lega sýningu heima?“
„JE, ég veit það ekki. Ég er ekki með
neitt sýningarhald í bígerð. Heima á Is-
landi er Bh-gh’ Guðnason í Keflavík umboðs-
maður minn. Hann er með nokkur verk
eftir mig og annast varðveizlu á þeim, eða
sölu ef svo ber undir. Ég geri allt sem ég
get til þess að það litla sem eftir mig ligg-
m- hafni heima á íslandi."
„En þú ætlar að búa áfram í Noregi?"
„Eitthvað um tíma. En ég er alltaf á leið-
inni heim.“
GÍSLISIGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 20. NÓVEMBER1993 5