Lesbók Morgunblaðsins - 12.03.1994, Page 5

og Museum of Modern Art í New York
þekkja hugmyndina. Um tilgang safnsins
segir Laursen að hann sé annars vegar að
leggja rækt við sjálft safnið, þar sem áhersl-
an sé lögð á myndlist eftir 1945 og hins
vegar að halda sýningar, þar sem annars
vegar sé lögð rækt við að kynna það nýj-
asta nýja í myndlist og svo rætur samtíma-
listar, bæði eldri listamenn eins og Frakkana
PieiTe Bonnard og nú Claude Monet, en
einnig frumstæða list, sem hafi haft mikil
áhrifa á frumkvöðla í samtímalist.
ANDI STAðARINS OG ÁHUGI
Starfsfólksins
Og í hverju liggur svo velgengni og vin-
sældir Louisiana? Laursen dregur ekki und-
an að sjálfur staðurinn hafi aðdráttarafl.
„Staðurinn hefur einfaldlega alveg sérstakan
anda, með samspili húsanna, garðsins, hafs-
ins og útsýnisins. Þar við bætist að allt
starfsfólkið leggur sitt að mörkum. Hér
dugir ekki að ganga að vinnunni sem hverri
annarri vinnu. Við leggjum okkur öll fram
við að halda staðnum vel við, að láta hann
ekki drabbast niður. Aðsóknin er svo mikil
að staðurinn væri fljótur að láta á sjá ef við
hefðum ekki öll augun hjá okkm- og beygðum
okkur eftir sígarettustubbum og pappírsr-
usli og við erum 210 sem vinnum hér, svo
mörg augu fylgjast með.“
Æ Erfiöara Að Koma Upp
Stórsýningum
Undanfarin ár og áratugi hefur hver stór-
sýningin rekið aðra, bæði á Louisiana en
þó enn frekar á stóru söfnum í London,
París og New York og aðsóknin hefur verið
gífurleg. En nú bendir ýmislegt til að þeim
fari að fækka. „Það verður æ erfiðara að
skipuleggja stórsýningar. Það bætast hundr-
að stór söfn við á ári í heiminum, svo eftir-
spum eftir höfuðverkum í myndlist verður
æ meiri. Þar sem um er að ræða takmarkað-
an fjölda mynda, sem allir vilja sýna og sjá
þá er álagið á myndirnar mikið. Eigendurn-
h’ gerast æ sparsamari á þær, bæði til að
hlífa þeim við stöðugum ferðalögum, en líka
af því að verðmætið eykst og þá um leið
kröfur til pökkunar og flutninga og trygging-
arféð hækkar. Museum of Modern Art er
einstakt og aðeins söfn í París og London
jafnast á við það. Söfn sem eru jafnoka lána
hvert öðru, en önnur komast síður að. Það
verður með öðrum orðum erfiðara að fá lán-
að, nema geta lagt fram eitthvað bitastætt
í staðinn og þá á ég við verk þekktustu
málaranna."
Þegar Laursen heyrh- um áætlanir um
safn fyrir utan Reykjavík segir hann að það
sé erfitt að gefa góð ráð, því hann þekki
ekki til lista- og menningarlífsins í Reykja-
vík. Hann hefur aldrei verið á fslandi, en
hefur lengi haft hug á að koma þar við. En
reynslan af Louisiana bendh- til að staðsetn-
ing utan við borgina geti einmitt verið kost-
ur. „Gestirnir koma hingað til að dvelja hér
daglangt, ekki til að líta bara við. Þeir skoða
sýningarnar og safnið, njóta garðsins og
koma við í kaffistofunni. En til að koma
nýju safni vel af stað verður hugmyndin að
vera gagnhugsuð og tilgangur þess vel
mótaður. Þar við bætist að það er ómögu-
legt að komast inn í safnasamstarf nema að
hafa sambönd. Og samböndin byggjast á
einstaklingum. Til að reka safn vel þurfa
þeir sem standa fyrir því að ná samböndum
við aðra í sömu grein út um allan heim og
slíkt gerist aðeins í gegnum persónulegan
kunningsskap. Þessi sambönd gera það
kleyft að skipuleggja verkefni í sameiningu,
fá lánað og annað sem að gagni kemur.
Louisiana hefur reglulegt samstarf við Mod-
erna Museet í Stokkhólmi, við söfn í Nor-
egi, Frakklandi, Þýskalandi og Sviss. Stórar
sýningar verður að skipuleggja í samvinnu
við aðra aðila, annars er það of stór biti.
Reyndar er Monet-sýningin núna undan-
tekning frá þessu, því hún er eingöngu skipu-
lögð hér og fer ekkert annað, en það var
hægt af því við fengum mikið að láni úr ein-
um stað. En þetta ér undantekning. Verk-
efnaskráin er hugsuð fimm ár fram í tím-
ann, en verkefnin eru skipulögð þrjá ár fram
í tímann.
Það er erfitt að tiltaka nákvæmlega hvað
þarf til að reka safn vel, en kannski má segja
að í fyrsta lagi þurfi tryggan fjárhagsgrun-
dvöll. Þar við bætist svo persónuleg sam-
bönd vítt og breytt um listaheiminn. Svo
þarf stai'fsfólkið að hafa dugnað og hug-
myndaflug, vera eldhugar... og þá gengur
dæmið kannski, en bara kannski upp. Nei,
það er erfitt að festa hendur á hvað þarf til
að reka gott safn, en líklega er það eitthvað
í þessa áttina."
Höfundur býr f Danmörku.
Kvenréttindi og líkn-
armál í einni sæng
Ef við horfum yfir heiminn allan mega íslenskar
konur una nokkuð vel við sinn hag miðað við
stöðu kvenna í flestum löndum heims. Við
eigum kost á menntun og njótum mannrétt-
inda. Við getum valið um sambúðarform og
íslenzk 19. aldar kona, Málfríður Sveins-
dóttir í Reykjavík, íklædd faldbúningi
með spaðafald á höfði. Hún var um þetta
leyti frammistöðustúlka í Klúbbnum í
Reykjavík. Það var þó hvorki hún né
stallsystur hennar í höfuðstaðnum, sem
fyrstar urðu til þess að mynda k\renfé-
lag. Til þess urðu skagfirskar konur
fyrstar.
100 ár eru liðin frá
stofnun HINS
ÍSLENSKA
KVENFÉLAGS en
kveikjan að stofnun þess
var ekki síst synjun
konungs um stofnun
háskóla á íslandi.
Eftir KRISTÍNU
ÁSTGEIRSDÓTTUR
ráðið því sjálfar hvort við eignumst börn og
hve mörg. Barna- og mæðradauði er með
því lægsta sem þekkist í heiminum og flestar
konur eiga enn sem komið er kost á vinnu.
Þótt heilsa kvenna fari versnandi hér eins
og víðast hvar annars staðai' í heiminum
ræður samfélag okkar yfir meðulum til að
bæta þar úr, sé vilji til þess.
Ef við horfum aftur til þess tíma er bar-
átta kvenna fyrir frelsi og mannréttindum
hófst hér á landi og hugsum til þeirra kjara
og stöðu sem formæður okkar bjuggu við á
síðari hluta 19. aldar má öllum ljóst vera að
við höfum náð miklum árangri. Hver áfang-
inn á fætur öðrum hefur náðst í baráttunni
fyrir auknum réttindum og áhrifum á samfé-
lag okkar. Réttur til menntunar, kosninga-
réttur og kjörgengi, atvinnuréttindi og rétt-
urinn til að stjórna eigin lífi, allt náðist þetta
smátt og smátt. Margt er þó eftir enn og
er þar helst að nefna slakan hlut kvenna í
áhrifastöðum, hvort sem horft er á atvinnulíf-
ið eða stjórnkerfið og þær ríkjandi áherslur
sem af því leiða. Þá eru meðal brýnustu verk-
efna okkar að búa börnum betra líf og að
draga úr þeim óþolandi launamun kynjanna
sem hér viðgengstög er orðinn svo alvarleg-
ur að jaðrar við mannréttindabrot, að mati
einnar af nefndum Sameinuðu þjóðanna.
HIÐ ÍSLENSKA KVENFÉLAG
Staða íslenskra kvenna er afrakstur langr-
ar baráttu þar sem fjöldi kvenna og karla
kemur við sögu. Hinn 26. janúar sl. voru 100
ár liðin frá því að Hið íslenska kvenfélag var
stofnað en það var íyrsta kvenfélágið hér á
lándi sem hafði kvenréttindi á stefnuskrá
sinni. Þar voru að verki margar merkiskonur
sem við nútímakonur eigum skuld að gjalda
og vert er að minnast.
Það er ei'fitt að tímasetja upphaf kvenfrels-
isbaráttunnar því dæmin eru mörg frá öllum
öldum um konur sem ekki sættu sig við hlut-
skipti sitt og réttleysi og brugðust við því á
einn eða annan hátt. Skipulögð kvennabai’-
átta er rakin til fi'önsku stjórnarbyltingarinn-
ar 1789 en skoðanasystur frönsku kvennanna
var að finna bæði í Englandi og hinum ný-
frjálsu ríkjum N-Ameríku. Franska kvenna-
hreyfingin var barin niður með lögum og
fallöxi óspart beitt á forystukonur. Umræðan
um stöðu kvenna hélt þó áfam á fyrstu ára-
tugum 19. aldarinnar en vai’ð á ný að skipu-
lagðri hreyfingu í kjölfar ráðstefnu andstæð-
inga þrælahalds í London 1840. Þar var kon-
um meinaður aðgangur þótt þær væru með-
al skeleggustu andstæðinga þrælahaldsins
en fengu loks að sitja og hlusta á bak við
tjald, þannig að þær sæust ekki. Þær banda-
rísku konur sem þarna voru urðu svo reiðar
að þær hétu þvi að hefja baráttu fyrir kven-
réttindum er heim kæmi og stóðu við það.
ÝMISLEGT LÁ í Loftinu
Hreyfing kvenna barst yfir Atlantshafið
til Englands, Þýskalands og Norðurlandanna
þar sem íslendingar sem komnir vora á kaf
í eigin frelsisbaráttu kynntust hugmyndum
um kvenfrelsi upp úr miðri 19. öld og bára
heim. Það tók þó nokkra áratugi að finna
þeim farveg og hljómgrunn í bláfátæku sam-
félagi bænda og fiskimanna. Einhverjar slík-
ar hugmyndir vora þó á ferð þegar nokkrai’
konur tóku sig til og stofnuðu fyrsta kvenfé-
lagið norður í Skagafirði 1869, að ekki sé
minnst á stofnun Kvennaskólans í Reykjavík
1874, en menntun kvenna var alls staðar
fyrsta baráttumál kvenfrelsiskvenna. Árið
1875 var Thorvaldsenfélagið stofnað en það
merka félag kvenna lagði mikið af mörkum
til betra þjóðfélags, ekki síst í heilbrigðismál-
um sem snertu kjör kvenna á margvíslegan
hátt t.d. hvað varðar aðstöðu fæðandi kvenna.
Það lá því ýmislegt í loftinu áður en fyrsta
kvenfélagið var stofnað sem setti kröfur um
kvenréttindi beinlínis á blað, en það voru
meira og minna sömu konurnar sem stóðu
fyrir öllu félagsstarfi kvenna í Reykjavík-
urbæ.
Háskólamálið Var
Kveikjan
Þegar 8 konur boðuðu til fundar í janúar-
lok 1894 vegna málefna íslensks háskóla
bjuggu rúmlega 4000 manns í Reykjavík. I
þessum litla bæ voru allir helstu embættis-
menn landsins búsettir, þar voru stærstu
verslanirnar, framhaldsskólarnir og sjávarút-
vegur var ört vaxandi atvinnugrein sem kall-
aði fólk til vinnu, alls staðar að af landinu.
Sjálfstæðisbaráttan stóð sem hæst og var
næsti áfangi hennar sá að ná framkvæmda-
valdinu inn í landið með íslenskum ráðherra
búsettum í Reykjavík eða Kaupmannahöfn,
en um staðsetninguna var harðlega deilt. Á
Alþingi átti kvenréttindabaráttan skelegga
talsmenn í þeim Skúla Thoroddsen ritstjóra
og Ólafi Ólafssyni fríkirkjupresti sem fluttu
frumvörp þing eftir þing um ýmis réttindi
konum til handa. Utan dyra þingsins fóra
kraftmiklar konur með pilsaþyti um bæinn,
en þær höfðu svo sem áður segir ekki enn
fundið kvenfrelsisbaráttunni farveg í félögum
og blöðum.
Árið 1893 samþykkti Alþingi frv. Bene-
dikts Sveinssonar um stofnun háskóla á Is-
landi. Þegar málið kom fyi-ir konung var
framvarpinu hafnað og vakti það mikla reiði
ákafra þjóðemissinna sem vildu ná menntun
embættismanna endanlega inn í landið og
stofna háskóla. I Reykjavík var starfandi
presta- og læknaskóli, en menntun lögfræð-
inga og annarra háskólaborgara fór fram í
Kaupmannahöfn. Sem svar við synjun kon-
ungs var stofnaður sjóður til styrktar Há-
skóla íslands. í hópi hinna reiðu var Þor-
björg Sveinsdóttir ijósmóðir systir Benedikts
en hún ásamt fleiri konum ákvað að taka til
sinna ráða, kalla saman fund kvenna og hefja
fjársöfnun í háskólasjóðinn. Þetta vai' sjálf-
stæðismál, en líka kvennamál. Peningunum
sem konumar öfluðu með hlutaveltu skyldi
vai'ið til að styrkja stúlkur til náms í væntan-
legum háskóla. Þetta var róttæk yfírlýsing,
því konur höfðu ekki einu sinni fengið rétt
til að setjast á skólabekk í Lærða skólanum
við hlið pilta, en máttu þó lesa utan skóla
til stúdentsprófs. Þarna var á ferð krafa um
möguleika til aukinnar menntunar kvenna.
Það gefur auga leið að konurnar litu svo á
að það yrði mun auðveldara fyrir konur að
stunda háskólanám hér heima sökum efnale-
ysis en að halda utan, enda kom í ljós þegar
Laufey Valdimarsdóttir hóf nám við Kaup-
mannahafnarháskóla 1910 að hún hafði ekki
aðgang að því styrkjakerfi sem bauðst öllum
íslenskum karlstúdentum. Þar var ekki gert
ráð fyrir konum!
ÁSKORANIR
OG Undirskriftir
Kvennafundurinn var haldinn 26. janúai'
1894 í Goodtemplarahúsinu við Tjörnina.
Þangað mættu um 200 konur og hlýddu á
ræður Þorvaldar Thoroddsen náttúrafræð-
ings og Þorbjargar Sveinsdóttur um háskóla.
I kjölfai- þessa fundar var Hið íslenska kven-
félag stofnað. Þótt háskólamálið hafi hleypt
því af stað urðu málefni kvenna í allra víð-
asta skilningi verkefni félagsins meðan það
lifði. Félagið skipti sér af bindindismálum
en um þau voru afar heitai’ deilur sem lykt-
aði með því að áfengisbann var samþykkt
1909 en skyldi komið á í áfóngum. Kvenfé-
lagskonurnar ræddu jafnrétti kynjanna og
fjármál giftra kvenna en konur réðu litlu um
þau þar til ný lög vora samþykkt árið 1900.
Skipulögð var keyrsla á þvotti inn í laugar og
í bæinn aftur, en það var gríðarlega erfitt
verk fyrir húsmæður og vinnukonur að bera
blautan þvott á. bakinu frá laugunum og nið-
ur í bæ. Þekkt var dæmið um vinnukonuna
sem datt í læk og drukknaði um 1880 vegna
þess að hún gat ekki reist sig upp undan
þungri byrði. 1895 var safnað undirskriftum
undir áskorun um að konur fengju að njóta
kennslu í Latínuskólanum (MR), skorað var
á Alþingi að endurskoða hjúskaparlöggjöfina
og þess krafist að konur fengju kosningarétt
og kjörgengi. Undir þessa áskoran skrifuðu
2.384 konur alls staðar að af landinu. Félag-
ið stofnaði Sjúkrasjóð íslands til styrktar
sjúklingum og einnig sjóð til styrktar gömlu
uppgefnu kvenfólki sem varðist sveit.
Það sýnir áhei-slurnar í félagsstarfinu að
ákveðið var að senda fulltrúa á Þingvallafund
1895 en þeir fundir fjölluðu um stöðu sjálf-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 12.MARZ1994 5