Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1994, Blaðsíða 2

Skýríngurmynd við altarísbríkina. Talið frá vinstri: (í nyrðri væng) 1) Heilagur
Georg að drepa drekann. 2) Antoníus ábóti frá Egyptalandi. 3) Pétur postuli. 4)
Jakob eldri postuli. 5) Andrés postuli. 6) Tómas postuli. 7) Mattheus postuli. 8)
Filipus postuli. Miðbrík: 9) Katrín frá Alexandríu. 10) Margrét frá Antíokkíu. 11)
Dóróthea frá Kappadókíu. 12) Heilög Barbara. 13) Ræninginn sem iðraðist. 14)
Kristur á krossinum. 15) Ræninginn sem ekki iðraðist. 16, 17 og 18) Englar sem
halda á bikurum. 19) Kona með barn. 20) Björn með barn. 21 og 22) Riddarar í
marglitum klæðum. 23 og 24) Ríðandi hermenn. 25) María Magdalena. 26) María
mey. 27) Jóhannes postuli. 28) Kona í gylltum klæðum. 29) Önnur kona. Kristján
Eldjárn taldi þær vera konurnar frá Galíleu. 30) Menn í herklæðum. 31) Maður
sem krýpur með reitt bjúgsverð. 32) Liggjandi maður. Syðri vængur: 33) Ágústínus
biskup. 34) Sebastían píslarvottur. 35) Jóhannes postuli. 36) Bartólómeus postuli.
37) Matthías postuli. 38) Júdal Taddeus. 39) Jakob yngri. 40) Símon með bók.
Teikning: Kristín Huld Sigurðardóttir.
var opnaður þá opnaðist gluggi inn í þann
heim sem kirkjan ein gat opnað: heim hins
góða, fagra og fullkomna, heim Guðs með
öðrum orðum.
Það þarf ímyndunarafl fyrir tuttugustu
aldar fólk til þess að gera sér í hugarlund
kynngimagn altaristöflunnar á Hólum á
sínum tíma. í kirkjuskipinu sat söfnuðurinn
en við altarið opnaðist annar heimur. Sá
heimur var aðeins sýnilegur í óljósri mynd
og kringum þá mynd voru prestarnir og
gættu hennar. Þessu má jafnvel líkja við
sjónvarpið nú á tímum þar sem lítill kassi
gerir fólki kleift að horfa inn í annan heim!
Að baki er hugmynd um hlutverk myndar-
innar og það hlutverk er ekki aðeins að
vera eftirmynd veruleikans heldur að „gera
hið ósýnilega sýniiegt" svo notuð séu orð
listamannsins Pauls Klee um hlutverk list-
arinnar.
Sá heimur, sem birtist aftan á vængjun-
um þegar töflunni er lokað, er heimur synd-
arinnar, heimur baráttu við hið illa, heimur
mótlætis og dauða þar sem Sebastían og
Frans og aðrir dýrlingamir feta í fótspor
hins krossfesta, gefast ekki upp þótt á
móti blási og veita öðrum kjark til að halda
áfram baráttunni með fordæmi sínu.
Þrískiptar myndir eins ög Hólabríkin
voru algengar í Norður-Evrópu á seinni
hluta fjórtándu aldar og á fimmtándu öld
og raunar fram á þá sextándu. Þær þróuð-
ust út úr helgistyttum af Maríu mey og
öðrum dýrlingum kirkjunnar. Á þessum
tímum var trú manna á helgigripi býsna
sterk, helgigripi svo sem flísar úr krossi
Krists eða eitthvað úr fórum dýrlinga kirkj-
unnar. Helgistyttunum fylgdu iðulega slíkir
helgigripir. Af þeim sökum urðu helgigrip-
irnir sem voru ofan við altari eða aftan við
það (meðan messa stóð) iðulega tfiefni til
eins konar skurðgoðadýrkunar sem er auð-
vitað í andstöðu við biblíulega trú. Þessi
dýrkun náði sér verulega á strik þegar stóru
altarisbríkurnar komu til sögunnar. Kirkju-
leg yfirvöld reyndu að stemma stigu við
þessari þróun með ýmsum aðgerðum löngu
áður en Lúther kom fram á sjónvarsviðið.
Það er svo önnur saga að þrískipt
vængjatöfluformið er allvel þekkt í nútíma-
myndlist (dæmi: Francis Bacon, Max Beck-
mann, Yves Klein, Otto Dix, Piet Mondr-
ian, Emil Nolde o.fl.). Hvað sem myndefn-
inu líður hverju sinni þá felur þetta form
óneitanlega í sér ákveðna skírskotun til
hefðarinnar; þar er skírskotun tii hulinnar
návistar Guðs í veröld mannsins. Skírskot-
un til þess að sá heimur sem maðurinn lifir
í er lokaður heimur, þar sem aðgangur er
bannaður að svörum við dýpstu spumingum
um lífið. Bara að það væri hægt að opna
gluggann og gera hið ósýnilega sýnilegt!
Höfundur er sóknarprestur
á Reynivöllum í Kjós.
Píslarvætti heil-
ags Sebastians á
bakhlið Hóla-
bríkur. Ljósm.
Lesbók/GS.
„VORT LÍF,
VORT LÍF...“
- að gefnu tilefni-
Ég var ungur að árum þegar ég kynnt-
ist Jóni Pálssyni frá Hlíð og þeira
kynna naut ég í ríkum mæli á meðan
Jón lifði. Einnig var ég í nokkur skipti
með þeim Jóni og Steini Steinari, þar
sem þeir rökræddu um margskonar
málefni. Þá varð mér þegar ljóst að
þessir tveir menn voru svo ólíkir að
þeir áttu enga samleið. Þegar þeir
deildu tók Steinn jafnan mikið upp í
sig, en Jón var alltaf hógvær og því
fullkomin andstæða Steins.
Fráfall Jóns frá Hlíð fékk mjög á
vini hans og óhætt að segja, að hans
var saknað í ríkum mæli. Upphaf
minningarljóðs Steins Steinars er eins
og kunnugt er á þessa leið:
„Vort líf, vort líf Jón Pálsson/ er líkt
og nóta fölsk“.
Vinir Jóns urðu miður sín þegar
ljóðið birtist, enda fólst í því harkaleg-
ur dómur. Aftur á móti má geta þess,
að þrjú önnur skáld ortu minningarljóð
um Jón frá Hlíð: Grétar Fells, Tómas
Guðmundsson og Guðmundur Böð-
varsson. Til þess að gefa hugmynd um
þessi Ijóð skulu birt síðustu erindin
úr hverju þessara ljóða. Fyrst er loka-
erindið úr Ijóði Grétars Fells, sem birt-
ist í Vísi 27. janúar, 1938:
Jón Pálsson frá Hlíð
-in memoriam-
Svo hefégþig til flugs, til aðhreinsa
þín sár
oghisminu fánýtu burtu að slöngva,
ogseiði þig eilífðar himinninn hár
tilhærri drauma ogfegurri söngva.
Lokaerindið úr ljóði Tómasar
Guðmundssonar:
Bæn til dauðans
Ei spyr égneins, hver urðu ykkar
kynni,
eröndhans, dauði, viðjar sínarbraut,
ogþú veist einn, hvaðsál hans hinsta
sinni
þann sigur dýru verðigjalda hlaut.
En bregstu þá eiþeim, ergöngumóður
og þjáðri sál til fundar við þig býst.
0, dauði, vertu vini mínum góður
og vek hann ekki framar en þérlíst.
Jón Pálsson
Lokaerindið úr ljóði Guðmundar
Böðvarssonar:
Ekki má ek blóð sjá
Svo ríkti aftur hljóðlátt húm
um haf og svefnþungt land
og aðfallsbáran hrundi hægt
við hvítan skeljasand,
söngmessu sína um djúpsins dýrð
svo dul ogmóðurblíð,
ogsagði engum, engum neitt
um andlát Jóns frá Hlíð.
Til að bregða örlitlu ljósi á ljóðagerð
Jóns Pálssonar frá Hlíð er hér eitt lít-
ið ljóð eftir hann. Þetta ljóð og lagið
við það, sem Jón samdi einnig, var
flutt við jarðarför hans, sem fram fór
í Fríkirkjunni.
Hérvil ég lifa
og hér vil ég deyja
Hér vil ég lifa og hér vil ég deyja,
hér vil égfínna hinn eilífa frið,
hér vil égglaður í þögninni þreyja,
þai' til éghverfinn á dáinna svið.
Háreistir jöklar íheiðríkju skína,
heilög er jörðin ogiðjagræn.
Lyngperlur glitra um lautina mína,
líta til himins íþögulli bæn.
Að lokum vil ég nota tækifærið og
þakka Helga Hálfdanarsyni fyrir skil-
merkilegar greinar hans í Morgunblað-
inu 19. apríl og 27. apríl síðastliðinn.
GUÐJÓN HALLDÓRSSON
EINAR INGVI MAGNÚSSON
Fyllingar beðið
Stjörnur renna hjóðlaust
um himinbrautir
þar sem þögnin ríkir þarna úti.
En hér berst umferðarniður
mér til eyi-na
í einmana vistarverum mínum
sem staðsettar eru í borg
sem iðar af mannlífi.
Hljótt er mitt nánasta umhverfí
nema lítið tif í klukku
og dyhkh' míns innri manns.
Tungl á þrjú kvöld í fyllingu
en ég þarf lengi'i biðtíma.
I fyllingu tímans
nálgast fylling okkar beggja
já, okkai- allra
hér í vistarveru
arkitekts alheimsins.
Höfundur er rithöfundur í Reykjavík.
2