Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.1994, Blaðsíða 3

E
LESBOK
llESIölESHEElBBEŒll]®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjórar:
Matthías Johannessen, Styrmir Gunnars-
son. Ritstjómarfulltr.: Gísli Sigurðsson. Rit-
stjóm: Kringlunni 1. Sími 691100.
Hólabrík
sem er altaristafla í Hóladómkirkju, var skorin
í við og máluð og er mörg hundruð ára gömul.
Taflan var þó ekki mynd í nútíðar skilningi,
heldur var hún hluti af hinni heilögu messu, seg-
ir greinarhöfundurinn, dr. Gunnar Kristjánsson
á Reynivöllum. Bríkin er líklega frá þeim
landssvæðum þar sem Hansakaupmenn
stunduðu verzlun, en þjóðsagan hefur eignað
Jóni Arasyrn heiðurinn af því að kaupa hana
og flytja til íslands.
Lýdía
Pálsdóttir, ekkja Guðmundar Einarssonar frá
Miðdal, réðist í það í fyrra, þá 82 ára, að fara
uppá hábungu Mýrdalsjökuls, þangað sem þau
Guðmundur fóru tvö ein árið 1937. Þá höfðu
sárafáir hætt sér þangað upp og að líkindum
enginn fyrr en 1874. Um þessa sögu, jökulinn
og eldfjallið, skrifar Ari Trausti, sonur
Guðmundar og Lýdíu.
Þjóðarblóm
Holtasóley er fagurt blóm og harðgert og þekkt
fyrir að dafna í svölu og hreinu, norrænu lofts-
lagi. Sturla Friðriksson, náttúrufræðingur, leggur
til að í tilefni 50 ára afmælis lýðveldisins veljum
við holtasóley sem þjóðarblóm okkar.
STEIN MEHREN
Bragil Sigurjónsson þýddi
í görðunum
Einmannaleikinn leitar sér verustaðar
og fínnur hann kannske í andliti,
sem aldrei hefír kennt ástar, eða andliti,
sem hefír þráð ást svo lengi og árangurslaust,
að enginn getur framar elskað það.
Ellegar þá í andliti, sem hefír drukkið
svo í sig einsemd horgarinnar sem lystigarður
dregur að sér iðjuleysi og setur sig aðeins
í spor þess, sem er á brott: auður bekkur,
lesið blað, gleymdur leikur.
Einmanaleikinn er götuljós, sem kviknai• með kveldi
og logar yfír nótt, þegar enginn sér það.
Það hverfur með morgni eins og stjörnurnar
eða hugsun, sem enginn hugsar lengur.
Eins og birtubrigði, sem við greinum varla,
þegar sól bregðw sér bak við ský,
svo skiljum vér dálítið efth' af oss á stöðum,
þai' sem vér göngum hvert fí'am hjá öðru
án þess að mætast.
Stein Mehren er eitt fremsta skáld Norðmanna. Þýðandinn er fyrrverandi al-
þingismaður og býr á Akureyri.
Lok, lok og læs og
enga f lóttamenn
egar við vorum börn fórum við
stundum í eltingaleik. Þegar ein-
hver var alveg að nást þá sagði
hann bara „lok, lok og læs og allt
í stáli“. Það var eins og við manninn mælt:
í þessum orðum bjó töfrakyngi. Sá hund-
elti var í höfn, óhlutur fyrir þeim er sótti.
Hann komst ekki í gegnum þennan ímynd-
aða múr sem töfraformúlan reisti í barns-
sinninu.
Nú í seinni tíð hefur mér stundum kom-
ið þessi barnaskapur í hug þegar athyglin
beinist að samskiptum okkar Islendinga við
útlendinga. Það er stundum eins og við
kærum okkur ekkert um að vita af umheim-
inum þegar það skapar hugsanleg óþægindi
fyrir okkur. Það má helst enginn útlending-
ur veiða úti fyrir okkar lögsögu, en nú er
nýja stefnan okkar sú að veiða fyrir hvers
manns dyrum. Útlendingai' mega helst ekk-
ert eiga hér á landi en enginn segir neitt
þótt Islendingar eigi í útlöndum. Og helst
viljum við geta samið við Evrópusambandið
um ótakmarkaðan aðgang að mörkuðum
þeiiTa án þess svo mikið sem að setja ýsu-
sporð í staðinn. Það sem við viljum að aðr-
ar þjóðir geri fyrir okkur, það viljum við
helst ekki gera fyrir þær.
En það er ein hlið á þessari einangrun-
arstefnu (því einangrunarstefna er þetta)
sem að mér þykir sérstaklega vai'hugaverð.
Og ekki bara varhugaverð heldur beinlínis
ámælisverð. Þessi hlið málsins lýtur að
komu framandi fólkstil landsins; litaðs fólks
og fóttamanna.
Eg veit það að margir íslendingar hugsa
sem svo að okkur komi ekkert við vanda-
mál úti í hinum stóra heimi. Af hverju eig-
um við að vera að styrkja þjóðir í Afríku
eða Asíu? Eigum við ekki nóg með okkar
vandamál? Hvað er Rauði krossinn eða
Hjálparstofnun krikjunnar að ana út um
allan heim? Væri ekki nær að aðstoða þá
sem eiga bágt hér heima? Svona spyrja því
miður allt of margir og gera sér hvorki
grein fyrir þeim gífurlega mun á lífskjörum
sem er hér og þar, né heldur þeirri siðferð-
islegu ábyrgð sem spyr hvorki um þjóðerni
né landamæri.
Fyrst tekur þó steininn úr þegar olnboga-
börn heimsins leita ásjár hér á landi. Við
þurfum ekki að rifja upp meðferð íslenskra
stjórnvalda á landfótta gyðingum á árunum
fyiir stríð, svo skammarleg er hún. Þótt
ekki detti mér í hug að ætla neinum svo
illt að endui-taka þá sögu, þá höfum við því
miður enn dæmi um undarlega tregðu ís-
lenskra stjórnvalda og embættismana að
greiða götu þeirra sem hingað hrekur und-
an vindum stríðs eða annarra hörmunga.
Það þai-f ekki einu sinni stríðsflóttamenn
til. Ekki alls fyrir löngu kom hingað í heim-
sókn kirkjuleiðtogi frá Eþíópíu. Ekki komst
hann alveg klakklaust inn í landið sökum
tortryggni útlendingaeftii'litsins. Vai' það
kannski vegna þess að maðurinn vai' hör-
undsdökkur?
Nú í vetur kom hingað flóttamaður frá
Rrótaíu og leitaði ásjár kirkjunnar þar sem
hann hafði ekki dvalrleyfi hérlendis. Fyrst
í stað voru áhöld um að manninum yrði
leyft að vera hér vegna þess að hann hafði
ekki tilskilin leyfi og hafði auk þess komið
um Sviðþjóð, en þar stóð til að reka hann
úr landi. Maður gekk undir manns hönd
og loks var gefið vilyrði um það á æðstu
stöðum að þessi flóttamður fengi að vera
hér með tímabundið landvistarleyfi. í fram-
haldi af þessu ritaði utanríkisráðherra
merkilega grein í Morgunblaðið um nauð-
syn þess að taka á máli flóttamanna. Ef
ég man rétt þá setti hann þar fram þá
skoðun að íslendingar ættu að taka að sér
vissan fjölda flóttamanna á ári og axla þann-
ig þá ábyrgð sem við berum gangvart stríðs-
hrjáðu fólki. Skynsöm og ábyrg stefna það.
Það ráðuneyti sem málið heyrði undir
(ekki utanríkisráðuneytið) dró að taka á
máli hans og veita honum fonnelga tíma-
bundið landvistarleyfi. Ástæðan vai' víst sú
að málið var talið vandasamt, einkum og
sér í lagi „vegna fordæmisins“ - að hingað
kæmu ekki hópar flóttamanna, jafnvel á
fölskum forsendum.
Eg ætla ekki að gera lítið úr þeim vanda-
málum sem upp geta komið varðandi flótta-
menn. Þeir vita sem til þekkja að á Norður-
löndum hafa skapast erfiðleikar af þessu
tagi. A hinn bóginn veit ég ekki til þess
að aðrir flóttamenn hafi fylgt í kjölfarið
þótt þessi eini væri búin að vera hér í tæpt
hálft ár. Auk heldur sem ávallt var rætt
um tímabundið landvistai'leyfi, t.d. sex
mánuði í einu. Þess vegna er nær að ætla
að það sé illt fordæmi, nánast víti til varnað-
ar í samfélagi siðmenntaðra þjóða sem vilja
halda í heiðri mannúð, að ætla að humma
fram af sér einn af fáum flóttamönnum frá
stríðshrjáðum svæðum Júgóslavíu fyrrver-
andi sem hingað sækja.
Lyktii' þessa tiltekna máls urðu þær að
Svíar (sem ætluðu upprunalega að reka
manninn úr landi) veittu Króatanum land-
vistarleyfi fimm mánuði eftir að hann kom
hingað. Það þarf varla að geta þess að ís-
lensk stjórnvöld voru þá enn að hugsa sig
um.
Hér hefur þetta þæmi verið rakið vegna
þess að mér sýnist stjórnsýslan ekki hafa
verið fær um að taka á þeirri siðferðislegu
spurningu hvort og þá hvernig við Islend-
ingai' bregðumst við flóttamannavandamáli
heimsins. Hver á okkar skerfur að vera?
Eða er kannski í raun verið að taka afstöðu
í máli sem þessu með því að taka ekki af-
stöðu? Og er afstaðan kannski sú að við
eigum að skella öllu í lás fyrir framandi
fólki sem neyðin hrekur hingað? Ég vona
sannai'lega ekki.
HALLDÓR reynisson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21.MAÍ1994 3