Lesbók Morgunblaðsins - 09.07.1994, Qupperneq 2

sérstaklega vegna þessa. En til þess að
hafa lýsinguna sannferðuga reyndi ég að
lesa um atburðina annarstaðar, hvar sem
heimildir var að hafa.“
Tindastóll, Glóðafeykir og önnur nafn-
kunn fjöll mynda umgjörð utanum staðina
þar sem Jóhannes Geir sviðsetur atburðina.
Hann velur þann kost að sjá þá flesta úr
allnokkurri fjarlægð. Málarinn staðsetur sig
ekki inni í miðri hringiðu mannvíganna.
Hvergi er um að ræða dramatísk átök í
forgrunni; hvergi flýtur blóð. Þegar ég innti
Jóhannes Geir eftir þessu sagði hann:
„Það er rétt. Ég lít á þetta tilsýndar,
sýni aðallega hreyfingu, en hvergi mann
drepinn og það er ekkert blóð út um allt.
Stíllinn útheimtir það ekki. En fallnir menn
sjást á nokkrum stöðum. Vinnsluferlið er
þannig hjá mér, að frumgerðirnar vinn ég
með pastellitum á pappír; stundum fleiri en
eina og fleiri en tvær.“
VÍÐINESBARDAGI
Guðmundur Arason er biskup á Hólum;
einhver sérkennilegasti maður sem setið
hefur á biskupsstóli. I aðra röndina sem
helgur maður, að hinu leytinu bam síns
tíma. Hann á í útistöðum við höfðingjann
Kolbein Tumason, sem hefur 1000 manna
lið, en biskupinn með þrefalt færri í heldur
óálitlegum her. Hann reið frá staðnum með
300 manns, „Þar var ok margt röskra manna
ok sumt strákar ok stafkarlar ok göngukon-
ur.“ í íslendingasögu Sturlu Þórðarsonar
segir m.a.svo:
Kolbeinn bað menn taka hesta sína, - lézt
eigi þola mega, at biskup ríði brott með
skógarmenn hans. Hann ríðr fyiir á veg-
inn við fjögur hundruð manna ok fylkir
liði sínu.
Biskup víkr þá af veginum ok vildi
ríða fram annars staðar.
Þeir Kolbeinn snúa þar í mót. Ok er
flokkarnir mætast, þá lýstr í bardaga.
Biskup sat á hesti ok með honum
ábótai- ok nökkrir prestar og kallaði, at
eigi skyldi berjast. At því gáfu engir
gaum.“
Orrustan fékk óvæntan endi þegar Kol-
beinn Tumason fékk stein í ennið og var
höggið banvænt. I mynd Jóhannesar Geirs
um Víðinesbardaga horfír hann til vesturs;
Tindastóll er í bakgrunni, en nær á mynd-
fletinum fellur Hjaltadalsáin. Víðines er
næsti bær við Hóla. Guðmundur góði situr
á hesti sínum, ekki herklæddur en með reið-
hatt. Lið Kolbeins er á leiðinni framfyrir
hann og bardaginn er rétt að byrja
HAUGSNESFUNDUR
Orrustan kennd við Haugsnes, skammt
frá Miðgrund og Djúpadalsá, er venjulega
nefnt Haugsnesfundur og sýnir að að þetta
orð, fundur, gat haft aðra merkinu en nú.
Þessi fundur er mannskæðasta orrusta Is-
landssögunnar og munu 100-150 manns hafa
látið þar lífið. A Haugsnesi laust saman liði
Þórðar kakala, sem kom norður eftir
Blönduhlíðinni og liði Brands Kolbeinsson-
ar, frænda Gissurar Þorvaldssonar og hafði
það komið að vestan frá Víðimýri og voru
sumir í því liði vígir ver en skyldi því slík
sótt hafði herjað á liðið að „þar féllu í óvit
nær þrír tigir manna“.
Á skriðunni sunnan við Djúpadalsá fylktu
Skagflrðingar „á sétta hundraði manna“.
Þórður hafði nær fimm hundruð manna lið,
vel búið.
„Þórður var í miðrí sinni fylkingu ok þó
fremstr. En í inn nyrðra arminn váru
Svarfdælir ok norðanmenn. En Eyfirð-
ingar váru í inn syrða arminn, ok fórst
þeim hvárum tveggja heldr seinna um
grafirnar (mógrafir sem urðu á milli lið-
anna, innsk GS). Þar váru þeir Brandur
fyrir ok fylgdarmenn hans. Þórður réð
þegar á, er þeir mættust. Varð fyrst
grjóthríð, en þá gengu spjótalög, ok tók
þá skjótt að losna fylking Skagfirðinga,
sem klambrarveggr væri í rekinn.“
Og ennfremur:
„Ok er löng hríð hafði svá gengit, þá
riðlaðist sveitin Brands, ok urðu þá
manndrápin.....Gekk Kolbeinn grön
þar til, sem Brandr var handtekinn, ok
margir menn með honum. Sigurðr hjó
til Brands með öxi, en Brandr skaut
yfir sig buklara. Kolbeinn snaraði af
honum buklarann. Þá hjó Sigurðr um
þvert höfuð Brandi ok klauf höfuðit ofan
at eyrum. Lét Brandr þar líf sitt...
...Þar féll fjöldi manna af hvárum
Aðför að Oddi Þórarinssyni í Geldingaholti. Oddur, til hægri á myndinni, verst, en
„hefting at fótum hans“.
Víðinesbardagi. Þessi orrusta fékk afar óvænt úrslit þegar annar foringinn, Kol-
beinn Tumason, fékk stein í höfuðið og lézt. Guðmundur biskup góði situr hér á
hesti sínum og hefur reiðhatt á höfði.
tveggja, ok fjöldi varð sárr. Ok hinh•
beztu bændur fellu ór Eyjafirði..."
„Ég reyndi að túlka þennan fjölda, þennan
þunga mikils hers“, segir Jóhannes Geir.
„En það er gefíð til kynna fremur en að
ég sýni það nákvæmlega."
Á málverkinu af Haugsnesfundi eru liðin
ekki runnin saman til fullra átaka. Það er
horft mót norðri með Eylendið og Tindastól
í baksýn og Þórðarmenn eru að ríða yfir
ársprænu en handan hennar er lið Brands;
tveir úr liðinu kasta steinum og einn liggur
þegar óvígur á eyrinni. En allt er þetta
smágert og látið renna saman við landslagið.
KOLBEINN UNGILEGGUR
FRÁ LANDI
Flóabardagi, eina sjóorrustan á Sturlunga-
öld, var háð vestur á Húnaflóa og því utan
við það svið sem myndröð Jóhannesar Geirs
nær yfir. Þar áttust við lið Þórðar kakala,
sem kom frá Reykjanesi og Trékyllisvík á
Ströndum. Kolbeinn ungi hafði aftur á móti
„dregið saman öll stórskip í Norðlendinga-
fjórðungi" og ekkert farið nánar út í það,
en nærri má geta að það hefur verið gert
með þvingunum og ofbeldi. „Þessi skip lét
hann öll verða saman dregin til Skagafjarð-
ar, ok bjóst hann í höfn þeiri, er Selvík
heitir." I Þórðar sögu kakala segir svo frá
því þegar Kolbeinn leggur upp í þessa ein-
stæðu siglingu:
„Þat var Jónsmessukveld, at Kolbeinn
sigldi út fyrir Skaga ok svá vestr á Flóa.
Hafði hann þá tuttugu skip og nær ell-
efu tigum ins fjórða hundraðs manna.
(Stórt hundrað var 12o. Innsk.GS) Kol-
beinn sjáifr stýrði því skipi, er nær vai•
haffæranda ok var þrennum bitum útbit-
at. Þar var ok kastali á við siglu...
..Mátti svá at kveða, at öll skip Kol-
beins væri alskjölduð framan til siglu
Höfðu engirmenn sét á váru landi þvílík-
an herbúnað á skipum. Sigldi Kolbeinn
svá útleið vestr á Flóa ok ætlaði eigi
fyrr við land at koma en fyrir vestan
Hom. “
Á málverki Jóhannesar Geirs sjást skipin
ýta úr vör í Selvík í Jónsmessubirtunni. Á
stærsta skipinu er drekahöfuð í stíl víkinga-
aldar. „Ég setti það þarna að gamni mínu,
en „kastalinn“ á skipinu sem nefndur er í
Þórðar sögu er upphækkaður pallur við
mastrið; bæði til útsýnis og þaðan var gott
að verjast. Onnur minni skip hafði ég venju-
legri og þar er tjaldað yfir miðskips. Þetta
hef ég séð í ýmsum heimildum. Þetta eru
ekki víkingaskip, heldur hafa þau líklega
einnig verið notuð til sjóróðra og flutninga
og smíðuð úr rekaviði. Þeir notuðu grjót í
kjölfestu og sama grjótið nýttist síðan sem
vopn og var óspart notað í Flóabardaga."
AÐFÖR AÐ ODDIÞÓRAR-
INSSYNI
Þessi mynd kemst næst því að lýsa víga-
ferlum beint. Oddur Þórarinsson í Geldinga-
holti er einn af höfðingjum í Skagafírði og
Gissur setti hann yfir umdæmi sitt þar
nyrðra en var sjálfur úti í Noregi við hirð
konungs að meðtaka jarlstignina yfir ís-
Illugi svartakollur býr sig undir að gera
landi, skipunarbréf og önnur gögn. Það voru
Eyjólfur ofsi og Hrafn Oddsson sem stóðu
fyrir aðförinni. Þótt þeir væru margir sam-
an ætlaði að ganga erfiðlega að vinna Odd;
svo vel varðist hann, enda talinn með allra
fræknustu mönnum.
„Nú er Oddi veitt atsókn af mörgum
önnum, ok kómu þeir lítt sárum á hann,
meðan hann stóð upp. Hlífði hann sér
með skildinum, en vá með sverðinu eða
sveiflaði því um sik. Hann varðist svá
fi-æknliga, að varla fínnast dæmi til á
þeim tímum, at einn maðr hafí beti• var-
izt svá lengi á rúmlendi fyrir jafnmargra
manna atsókn úti á víðum velli. Eyjólfur
Þorsteinsson var uppi á húsunum og sá
vörn Odds. Hann eggjaði mjök sína
menn og segir þeim skömm mikla í því,
at þeir sóttu einn mann svá margir, - “
Það réði úrslitum að Illugi svartakollur
„lagðist til fóta Oddi ok gerði hefting at
fótum hans, ok þá féll Oddr“. Jóhannes
Geir bregður einmitt upp mynd af þessu
atviki; þessu lúmska bragði Illuga. „Ég
hafði málað Odd í grænum kirtli“, segir
Jóhannes Geir, „en sá svo í lýsingu á Þverár-
bardaga að Þorvarður Þórarinsson hafði
verið í brynju þeirri „er Oddur hafði þá er
hann var veginn í Geldingaholti. Ég breytti
myndinni af Oddi eftir þessu; málaði hann
í brynjunni innanundir kirtlinum.“
FLUGUMÝRARBRENNA
Bærinn á Flugumýri skíðlogar og rauðg-
ulum bjarma slær á völlinn í forgrunni og
lýsir upp sviðið; þetta var um miðja nótt í
hörkufrosti. Varðmaðurinn Fótar-Orn situr
á hesti sínum. Maður sést dreginn á húð
áleiðis til kirkju. Það er Hallur, sonur Giss-
urar Þorvaldssonar, kornungur og þarna lét
hann lífið. Þetta var þriðju nóttina eftir
brúðkaup hans og Ingibjargar, dóttur
Sturlu Þórðarsonar. Veizlan hafði staðið í
2-3 daga og margir að líkindum illa búnir
undir átök. Þótt Gissur bjargaði sér í sýru-
kerinu varð þetta harmþrunginn atburður
fyrir hann. Gró konu hans var hrint inn í
eldinn og hún fórst og þrír synir þeirra.
Brúðinni Ingibjörgu var þyrmt; hún var
borin út í kirkju þar sem hún horfði á hinn
unga eiginmann sinn deyja. Eins og tilefni
er til er þessi mynd Jóhannesar Geirs einna
dramatískust í þessari myndröð.
Annað málverk í myndröðinni nefnir hann
„Herför“ án þess að það sé tengt sérstökum
atburði. Herflokkur ríður austur yfir Skaga-
fjörð, en ríðandi menn til hliðar við flokkinn
til að gæta þess að engir laumuðust á brott.
Þeir sem létu lífið í orrustum Sturlungaald-
ar voru bændur og búalið. Þessir menn
voru reknir í liðin til að berjast; þeir áttu
ekkert val. Ef þeir hefðu neitað er eins víst
að þeir hefðu ekki kembt hærurnar.
Gísli Sigurðsson.