Lesbók Morgunblaðsins - 09.07.1994, Blaðsíða 6

Saxland er
hj arta
Þýzkalands
Hvert sem maður ferðast hittir maður Saxlend-
inga. Vegna hinnar „breiðu“ þýsku, mállýzku
sinnar er oft gert gys að þeim. Þeir bera
harða samhljóða fram sem lina, t.d. t-p-k.
Þannig segja Saxlendingar ekki „Pálína“
Perla Saxlands og höfuðborg
er Dresden, sem nefnd hefur
verið Flórens við Saxelfi.
Eftir að hún var lögð í rústir
í stríðinu hefur verið reynt
að endurreisa fyrri glæsibrag
og má minna á Zwinger-
höllina, Semper-óperuna og
geysilega gott listasafn.
Þeim sem ætla að ferðast
um Þýskaland í sumar er
sérstaklega bent á þetta fagra
hérað.
Eftir KARL HELMUT
BRÚCKNER-KORTSSON
heldur „Bálína“ og í stað þess að segja „Kon-
ráð“ segja þeir „Gonráð" o.s.frv.
Þar sem hvert þýzkt landsvæði hefur sína
eigin mállýzku má telja það undrunarvert
að háþýzkan, hið opinbera sameiginlega
mál, sem allir Þjóðverjar skilja, var „fundin
upp“ í Saxlandi. Háþýzka er kennd í öllum
skólum. Dr. Marteinn Lúther valdi hið opin-
bera mál fyrir Biblíuþýðingu sína, til þess
að kristnir Þjóðveijai- gætu skilið Heilaga
ritningu. Þekktasta skáld Þjóðveija, Johann
Wolfgang von Goethe, var við háskólanám
í Leipzig, meðal annars til þess að læra þar
„veHdingjandi, fínlega háþýzku og nota í
leikhúsverkum sínum.
Saxlendingar fylgjast alltaf vel með, þeir
eru alþýðlegir og aðlagast vel. Fyrst voru
þeir góðir nasistar, síðan góðir kommúnistar
og síðan 1990 eru þeir góðir lýðræðissinnar.
Ymissa þjóða fólk á heima í Saxlandi. Á
þjóðflutningatímbailinu, um 600 eftir Krist,
settust margir þýzkir ættflokkar að við Sax-
elfí, þótt þeir væru ekki „Saxlendingar“, en
hin hrausta saxneska þjóð átti heima í Norð-
ur-Þýzkalandi, þar sem Karl mikli (742-814)
háði blóðuga bardaga við hana. Nú á dögum
er ennþá sagt, að Saxlendingar séu hinir
fótaveiku eftir þjóðflutningana.
Samband Saxlendinga við slavneska frum-
byggja milli fljótanna Saale, Saxelfar og
Neisse hefur skilið eftir sig spor á menning-
arsviðinu og einnig haft áhrif á tungumálið.
Mörg saxnesk ömefni eru slavnesk að upp-
runa. I austurhluta Saxlands, í Lausitz, er
enn slavneskur minnihlutahópur, Sorbar
(Vindur), sem í 1000 ár hafa varðveitt slav-
neska tungu sína og siði. Sagt er að fjöllin
Czomeboh og Bieleboh séu þeim heilög.
Frá árinu 1068, þar til síðasti konungur
Saxlendinga sagði af sér árið 1918, höfðu
aðalsmenn af ætt Vettina verið við völd í
850 ár. Þegar byltingarmenn settu Friðrik
Ágúst III. konung af sagði hann: „Mokið
flórinn ykkar sjálfir.“
Árið 1409 flýðu prófessorar í Bæheimi
ásamt stúdentum sínum frá Prag til Sax-
lands og stofnuðu háskóla í Leipzig. Allt
fram á þennan dag hafa ýmsir íslenzkir
menntamenn stundað nám í Leipzig. í Leipz-
ig störfuðu Johann Sebastian Bach, kantor
við Tómasarkirkjuna, Johann Wolfang von
Goethe (sjá í Faust I, senuna í Auerbachs-
kjallar, sem enn er til), skáldið og tónsmiður-
inn Richard Wagner, sem fæddist þar árið
1813, saxneska tónskáldið Robert Schum-
ann, fulltrúi rómantísku stefnunnar. Islenzk-
ir söngvarar flytja gjarna lög hans. Einnig
saxneski heimspekingurinn Friedrich Ni-
etsche, höfundur bókarinnar Svo mælti
Zaraþústra. Það mætti skrifa heila bók um
allt frægt fólk, sem er upprunnið í og hefur
starfað í Saxlandi. Ein ástæða þess, að svo
margir andans menn hafa komið frá Sax-
landi er eflaust blóðblöndun milli hinna
ýmsu þjóðarbrota.
Þekkt forlög, t.d. Brochaus, Duden, Liszt,
Reclam o.fl., hafa látið prenta bækur sínar
í Leipzig. Árið 1963 gaf austur-þýzka alþýðu-
fyrirtækið Leipziger Druckhaus út íslenzk-
þýzka orðabók éftir dr. Svein Bergsveinsson
prófessor. Hún hefur að geyma 16.000 upp-
sláttarorð, ágrip af íslenskri hljóðfræði og
málfræði og er gott veganesti fyrir alla Þjóð-
veija, sem hafa áhuga á íslenzkri tungu.
Kurt Masur, stjórnandi Gewandhaus-
hljómsveitarinnar í Leipzig og aðalstjóm-
andi Fílharmóníusveitarinnar í New York,
fékk viðurkenningu sem „tónlistarmaður
ársins 1993“ í Bandaríkjunum.
I Saxlandi er stundaður iðnaður og verzl-
Lánsfjaðrir - en fagrar samt. Meðal margra dýrgripa á listasafninu í Dresden er
„Sixtinska madonna“ Rafaels frægust (270x201sm, máluð 1512-13). Myndin var keypt
til Dresden á 18. öld.
kynntar tóbaksvörur, loðfeldir og pelsar, en
einnig eru vefnaðarvörur settar á markað á
vorin og haustin (meðal annars af fjölskyldu
minni í móðurætt), sem og sýnishom af
iðnaðarvörum, sem hægt er að panta, eftir
að hafa kynnt sér þær.
Ekki langt frá Leipzig er vefnaðai-borgin
Chemnitz, þekkt fyrir pijónavömr og fín-
gerðar sokkabuxur. í nálægu borgunum
Zwickau og og Zschopau em vélknúin farar-
tæki framleidd. Árið 1910 vom fyrstu prjóna-
vélarnar framleiddar í vélaverksmiðjunni í
PlauenWogtland (þar sem móðir mín, Jo-
hanna, fæddist, þá með ættarnafnið Hell-
ing). I fyrsta skipti í sögunni vom blúndur
og gluggatjöld framleidd í vélum.
Tjullvefnaður frá Plauen fer á markað út
um allan heim og stuðlar að ríkidæmi borgai--
innar. Einnig var Vogtlenska vélaverksmiðj-
an fyrst í heimi til að koma á markað rúllu-
offsetvélum, sem dagblöð em prentuð í.
Miðsvæðis í Saxlandi er borgin Freiberg,
en hún hefur verið þekkt frá því á 12. öld
sem miðstöð silfurvinnslu. Árið 1765 var hér
stofnuð fyrsta námuvinnsluakademía í heimi.
Eiginlega var lyfjasveinninn, Johann
Friedrich Böttger (1682-1719), loddari, en
hann hét saxneska kjörfustanum og konungi
Póllands, Ágústi hinum sterka, því að búa
til gull fyrir hann. Þess í stað fann hann upp
í borginni Meissen við Saxelfí postulín, fyrst-
ur manna í Evrópu, en í Kína hafði það
Óperan í Dresden.
Leipzig - lista og verzlunarborg í margar
aldir. Myndin er tekin í skammdeginu
þegar jólamarkaður stóð yfir.
un. Náttúruauðlindir em brún- og steinkol,
silfur, kóbalt, nikkel, wismut, kopar, tin og
jám. Sjúklingar sækja til margra hress-
ingarstaða með heilsulindum eins og Bad
Elster.
Saxland (16.992 ferkílómetrar, 6 milljónir
íbúa) liggur nánast í hjarta Evrópu. Á mót-
um verzlunarleiðanna „via regia“, sem lá frá
Madrid til Kænugarðs, og „via imperia“, sem
tengdi Róm við Skandinavíu, er stórverzlun-
arborgin Leipzig, en kaupstefnur þar em
heimsþekktar. Hér em fyrst og fremst