Lesbók Morgunblaðsins - 09.07.1994, Blaðsíða 9

íslenzkir stúdentar töldu söguþjóðina eiga lítið sameiginlegt með frumstæðum veiðimannaþjóðum. Þessi mynd af daglegu lífi á Grænlandi var á sýningunni.
Skr ælingj asýningin
U
ið Frúarpláss í Kaupmannahöfn er vegleg og
háreist höll er Mínerva heitir. Þar á vísdóms-
gyðjan víða og glæsta sali og þar á Bakkus
konungur prýðilega bústaði. Er þar gott til
vistar ungum sveinum, þeir er vilja lauga sig
Engan skyldi undra að
Islendingar risu upp á
afturfætuma til að mótmæla
þátttöku í
heimilisiðnaðarsýningu frá
nýlendum og hjálendum Dana
árið 1905. Að setja ísland á
sýningu með grænlenskum
skrælingjum og blámönnum
Vesturheims! Slíktvar
óhugsandi.
Eftir MARGRÉTI
JÓNASDÓTTUR
DANSK ]
KOLONIUDSTILLINd
IOK0NLAND OG DAN5K VESTINDIEN)
SAMT UDSTILLINC I KA
ISLAND OG±F/
TÍVOO
1905
lL.l.U»TKtiKI;l Vl’JL.IJONINU MBO 45 BIU.BOBK
—---------------rwia -------------
Sýningarbæklingur nýlendusýningarinn-
ar innihélt upplýsingar um löndin og
munina sem voru til sýnis.
í bánim Vínelfar eða vilja af miðinum dýra,
er Bakkus konungur hinn voldugi veraldars-
jóli, veitir hirð sinni. En við hirð hans hafa
jafnan verið hinir bestu menn og mestu er
heimurinn hefur alið og sögur herma.l
Það tíðkaðist á fyrri öldum að ungir ís-
lenskir kappar sigldu utan og dvöldust um
tíma við hirð konungs. Islendingasögur segja
frá mörgum þeirra sem sneru aftur til Is-
lands eftir að hafa unnið hetjudáðir sem enn
lifa með okkur. Bakkus konungur átti þá
fjölda fylgismanna við hirðir konunga ef
marka má frásagnir. Veislur voru tíðar hjá
valdsmönnum og veitingar ekki skornar við
nögl enda virðing höfðingja í veði. Eftir þvi
sem aldir liðu fækkaði sögum um íslenskar
hetjur og hreystimenni en aðdáun á hinum
fomu köppum hélst og áfram sigldu ungir
menn utan en í öði-um erindagjörðum.
Saga íslenskra stúdenta í Kaupmannahöfn
nær allt aftur til stofnunar Hafnarháskóla
árið 1479. Ekki er fullvíst að íslenskir stúd-
entar hafi setið skólann óslitið frá þeim tíma
þó segja megi með nokkurri vissu að glopp-
urnar hafi hvorki verið margar né stórar.
Fæstir stúdentar gistu þó Danakonung á
meðan á dvölinni stóð en flestir gengu til
liðs við hirð Bakkusar í Höfn. Margir helg-
uðu líf sitt Mínervu viskugyðjunni og sigldu
heim með próf uppá vasann og þar með
trygga stöðu við hirð konungs, sem opinber-
ir embættismenn hans á Islandi. Nokkrir
áttu ekki afturkvæmt frá hirð Bakkusar,
sóru honum hollustueiða og dmkku lífsins
bikar í botn.
Ái'ið 1893 tóku nokkrir stúdentar í Kaup-
mannahöfn sig saman og stofnuðu með sér
félagsskap. Félagið átti að verða vettvangur
baráttuglaðra íslenskra stúdenta til stjórn-
málaumræðna enda sjálfstæðisbarátta ís-
lendinga þá í algleymi. Þjóðernishyggja hafði
farið eins og eldur í sinu um Evrópu og Is-
lendingar ekki farið varhluta af henni. Þjóð-
veldisöldin, öld hinna miklu kappa og sjálf-
stæðis þjóðarinnar var hafin til skýjanna og
mikið lagt upp úr sérstöðu Islands innan
Danaveldis. Þjóðin hafði misst frelsi sitt til
Noregskonungs með Gamla sáttmála árið
1262 og krafðist nú lausnar.
Stúdentafélagið starfaði sem fræðafélag
og vom mánaðarlega á dagskrá fróðleg er-
indi og að þeim loknum fjömgar umræður.
Félagsmenn vom jafnt nýstúdentar og eldri
stúdentar búsettir í Höfn. Oft urðu á fundum
hatrammar deilur og skipti þar engu hver
átti í hlut. Þegar mælendaskrá var tæmd eða
umræður komnar í óefni var iðulega borið
fram rjúkandi púns og settust menn við
drykkju, yfirleitt í mesta bróðerni. Það má
því með sanni segja að viskugyðjan og vín-
jpiðinn hafi verið blótuð á fundum.
„SKRÆLINGJAFÉLAGIГ
Einn er sá atburður í sögu stúdentafélags-
ins sem hleypti af stað þeim mestu deilum
sem finna má frásagnir af í fundargerðum
Hafnarstúdenta. Hvorld fyrr né síðar vai-
fundað svo oft og með svo stuttu millibili og
aldrei var hitinn í málflutningi manna meiri
þó oft hafi verið heitt í kolunum. Þessi atburð-
ur er einstakur í sögu Hafnarstúdenta því
hann sýnir hina sterku þjóðemisvitund stúd-
enta sem þá voru í Höfn og viðhorf þeirra
til stöðu íslendinga í Danaveldi.
Upphaf þessa máls alls var fyrirlestur sem
Finnur Jónsson, prófessor í norrænum fræð-
um við Hafnarháskóla, hélt í stúdentafélaginu
árið 1903. Finnur sagði þar frá félagi einu
sem hann var meðlimur í og kallaðist „Det
danske Atlantshavsoers Selskab“ eða eins
og stúdentar kölluðu það, „Skrælingjafélag-
ið“. Félagsskapurinn var stofnaður til hjálpar
svertingjum á Vesturhafseyjum, esldmóum
á Grænlandi, Færeyingum og Islendingum.
Það sem aðallega fór fyrir brjóstið á íslensk-
um stúdentum var að ísland var þarna köll-
uð dönsk eyja. Það, að Finnur skyldi vera
meðlimur í slíku félagi, var eitur í beinum
Hafnarstúdenta og töldu þeir þetta landráð
af Finns hálfu.
Eftir að Finnur hafði lokið máli sínu hóf-
ust umræður. Æsingur var þvílíkur að fund-
armenn kölluðu hver fram í fyrir öðram svo
varla var íundaifært og voru stundum þrír
í pontu í einu. Síðan skráði fundarritari:
Einn er sá kappi, er enn hefir eigi verið
getið ... Kom á hann berserksgangur, svo
mikill, að hann eirði engu. Rótaðist hann
um ákaflega, óð jörðina að hnjám upp og
hafði blóðugar hendur upp til axla. Æddi
hann í gegnum fylkingar þeirra Finns
með ópi og óhljóðum, hjó bæði hart og
títt og af mikilli grimmd, því að nú var
hann reiður mjög. Mátti engin skepna
standast högg hans - og vissu þeir Finn-
ur eigi hver fjandi sá væri, er ynni þeim
ógagn ... Brast nú og flóttinn í liði þeirra
innan skamms.
Þessi lýsing er skemmtilega færð í stílinn
en á henni sést að Skrælingjafélagið átti
ekki upp á pallborðið hjá stúdentum og særði
þjóðerniskennd þeirra. Fundargerðin er
skráð í fornsögustíl og kæmi ekki á óvart
ef „vínandagift" hafi haft eitthvað með það
að gera. En þegar kom að umræðum um
hina svokölluðu „Skrælingjasýningu" má sjá
að stúdentum var full alvara með þessum
mótmælum.
„SKRÆLINGJASÝNINGIN“
Tildrög sýningarinnar vora þau að árið
1904 vildi etasráð H. Andersen efna til sýn-
ingar á heimilisiðnaðarvöram frá dönsku
Vesturheimseyjunum í samvinnu við danska
heimilisiðnaðarfélagið. Svipuð sýning hafði
verið haldin skömmu áður sem ekki þótti
ástæða tii að endurtaka svo ákveðið var að
efna í staðinn til enn stærri sýningar sem
einnig næði til nýlendunnar Grænlands og
hjálendnanna Færeyja og íslands. Sýningin
átti að vera í Tívolí og átti að nota hagnað
af henni til að kenna heimilisiðnað ókeypis
í sýningarlöndunum. Forsprakki sýningar-
innar auk etasráðsins var flotaforingjafrú og
rithöfundur að nafni Emma Gad. Hún fékk
til liðs við sig einn fulltrúa hvers lands og
vai- Thor E. Thulinius stórkaupmaður full-
trái Islands. Hann var einnig félagi í Skrælin-
gjafélaginu áðurnefnda. Auk hans voru í ís-
landsnefndinni Finnur Jónsson prófessor, dr.
Valtýi- Guðmundsson dósent, Hannes Haf-
stein ráðhen-a, frú Helga Vídalín, frá Thor-
berg fyrrverandi landshöfðingjafrá og loks
Daniel Bruun yfirmaður í danska hernum.2
íslendingai- litu alltaf á sig sem sjálfstæða
þjóð innan Danaveldis og töldu sig hafa sér-
stöðu þegar kom að nýlendum og hjálendum
Dana. Það skal þvi engan undra að þeir
skyldu rísa upp á afturfæturna til að mót-
mæla þessari fyi-irhuguðu sýningu. Að setja
Island á sýningu með grænlenskum skræl-
ingjum og blámönnum Vesturheims! Slíkt
var óhugsandi.
„YÉR MÓTMÆLUM ALLIR!“
í stúdentafélaginu var fyrst boðað til fund-
ar 3. des. 1904 til að ræða um sýninguna og
þátttöku Islands í henni. Halldór Hermanns-
son, síðar bókavörður í íþöku, hóf umræðu
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9. JÚLÍ1994 9